اسناد بابلی از عصر سلطه هخامنشیان

اسناد بابلی از عصر سلطه هخامنشیان

بخشی از مقدمه‌ی یک کتاب در دست تدوین از: رضا مرادی غیاث‌آبادی اسناد بابلی

در قرن ششم قبل از میلاد، امپراتوری هخامنشی سراسر آسیای غربی و برخی نواحی مجاور را تحت انقیاد خود در آورد. سرعت و دامنه‌ی فتوحات نظامی در تاریخ عصر باستان بی‌سابقه بود. این فرمانروایی تا حدود دویست سال دوام آورد و آن‌گاه پس از چندین قیام استقلال‌طلبانه که همگی سرکوب شدند، در نهایت تضعیف و تجزیه گردیده و متلاشی شد.

در آن هنگام، بابل کشور و شهری پرجمعیت به‌شمار می‌رفت که به مفهوم امروزی خود یک مگاپلیس بزرگ و تمام‌عیار بود. کشوری که ناگهان تمامی سابقه‌ی تاریخی و استقلال سیاسی خود را متعاقب حمله‌ی کوروش هخامنشی برای همیشه از دست داد و هیچ‌گاه نتوانست مجدداً آن را احیاء کند.

بابل و عموم تمدن‌های بین‌النهرین را می‌توان مهد پیدایش و رونق نگارش و کتابت به‌شمار آورد. از آنجا بیش از صدها کتیبه‌ی سلطنتی و هزاران لوح گلی حقوقی و اداری به دست آمده است. اوج این اکتشافات و تلاش برای دست‌یابی به کتیبه‌ها و الواح باستانی در بین‌النهرین به نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی باز می‌گردد. زمانی که بین‌النهرین بخشی از قلمرو عثمانی را تشکیل می‌داد. در آن هنگام گروه‌های اکتشافی متعددی از بریتانیا، فرانسه و آمریکا در آن منطقه و بخصوص در محل شهرهای باستانی بابل (۱) و نیپور (۲) مشغول تفحص بوده‌اند و الواح کشف شده را به موزه‌های مختلفی در جهان و از جمله موزه بریتانیا، موزه لوور و انستیتوی مطالعات شرقی دانشگاه شیکاگو منتقل کرده‌اند. (۳)

سرزمین بابل و اسناد بابلی

هرچند که کتیبه‌های سلطنتی عمدتاً در بردارنده‌ی محتوای شعارگونه و تبلیغاتی به نفع فرمانروای غالب را دارند، اما اسناد و الواح حقوقی و اداری که تعدادشان بسی بیشتر است، به عنوان اسناد دست اول، آگاهی‌های ارزشمند، بکر و دست‌نخورده‌ای را از چگونگی زندگی عامه‌ی مردم و جزئیات اجتماعی و اقتصادی در اختیار محققان قرار می‌دهد.

فصل اول کتاب حاضر دربردارنده آن بخش از این دو دسته اسناد است که از عصر پادشاهی کوروش بر بابل (۵۳۸-۵۲۹ قبل از میلاد) به‌دست آمده‌اند. این متون را اولِه اریکسون هاگِن و لودویگ دِموث در جلدهای دوم و سوم مجموعه مقالات آشورولوژی و زبان‌شناسی (۴) ترجمه و منتشر کرده و سپس به دفعات توسط دانشمندان دیگر به زبان‌های مختلف ترجمه و تحشیه شده‌اند.

به گفته م. ا. داندامایف (دانشمند متخصص و صاحب‌نظر عصر هخامنشی) الواح موجود حکایت از آن دارد که پس از تصرف بابل به دست کوروش هخامنشی، اصلاحات اقتصادی نبونئید برای کنترل و محدودیت اموال معابد ملغی شد و در مقابل، بابلیان مجبور شدند تا خراج قابل ملاحظه‌ای برای تأمین مخارج پادشاه و حکومت پرداخت کنند. این خراج شامل کالاها و محصولات متنوعی می‌شد: گوسفند، گاو، جو، کنجد، خرما، شراب، آبجو، روغن، ادویه، ترشی، پشم و کالاهای دیگر. بجز این آنان وظیفه داشتند تا انبوهی از بردگان را برای کار بر روی زمین‌ها و املاک سلطنتی هخامنشیان اعزام کنند. (۵)

معبد اساگیلا مردوک

اسناد بابلی از عصر پادشاهی کوروش از این جهت اهمیت بسزایی دارند که منابع ایرانی، کوروش را نادیده گرفته و در مورد او ساکت هستند. نام کوروش و یا اقدامات مربوط به او به‌طور کلی در مجموعه متون اوستایی (اعم از یسناها، یشت‌ها، ویسپرد، وندیداد و خرده‌اوستا) نیامده است. نه تنها در متون اوستایی، که حتی متون پهلوی اشکانی، پهلوی ساسانی (اعم از کتاب‌ها و کتیبه‌ها)، متون دینی زرتشتی، متون مانوی، متون شرق ایرانی (اعم از سغدی، بلخی، خوارزمی، سکایی و جز آنها) در این زمینه ساکت هستند و یادی از کوروش نکرده‌اند. این در حالی‌است که حتی شاهنامه فردوسی که گنجینه‌ای ممتاز از نام‌ها و فعالیت‌های شخصیت‌های تاریخی و اسطوره‌ای ایران باستان است، کوروش را به‌طور کلی نادیده گرفته است! دیگر متون ادبیات فارسی نیز همین رویه را در پیش گرفته‌اند.

در متون فارسی باستان هخامنشی اطلاعاتی درباره‌ی کوروش وجود ندارد، اما در دو جا نام او به شکل‌های زیر آمده است. یک‌بار در کتیبه‌های کوتاه و مکرر مشهد مادرسلیمان (پاسارگاد احتمالی): «من کورش، شاه هخامنشی» که با توجه به ابداع خط میخی فارسی باستان در زمان پادشاهی داریوش یکم، نمی‌توانند قدیمی‌تر از عصر او باشند؛ و دیگری در کتیبه داریوش در بیستون که کمبوجیه و بردیا پسران کوروش معرفی شده‌اند: «پسر کورش به نام کمبوجیه از دودمان ما در اینجا شاه بود»، «مغ گئومات به دروغ چنین می‌گفت که من بردیا پسر کورش هستم»، «وَهیَزداتَه به دروغ چنین می‌گفت که من بردیا پسر کورش هستم».

در متون تاریخی عصر اسلامی نام کوروش چند بار به شکل‌های کورش، قورش، قورس همراه با شرح مختصری از او در آثارالباقیه ابوریحان بیرونی، تاریخ پادشاهان و پیامبران حمزه اصفهانی و چند متن دیگر آمده که بازتاب و تلخیصی از کتاب تورات یهودیان است. حمزه اصفهانی در همان اثر نام کورش را یک نام عبرانی یهودی می‌داند.

این همه‌ی آن چیزی است که در متون ایرانی درباره کوروش آمده است. سکوت منابع ایرانی در قبال نام کوروش نشان می‌دهد که ایرانیان با این‌که اندکی با نام او آشنا بوده‌اند، اما کوروش در بهترین حالت شخصیتی ناچیز بوده است که ایرانیان برای او اهمیتی قائل نبوده‌اند. از همین بابت است که توجه به متون بابلی اهمیتی مضاعف می‌یابند.

از نظر م. ا. داندامایف، متون حقوقی و اداری عصر کوروش که در بابل پیدا شده‌اند، بخصوص از این جهت نیز حائز اهمیتند که تاکنون هیچ سند حقوقی و تجاری مکتوبی به زبان فارسی باستان یا دیگر زبان‌های ایرانی باستان شناخته نشده است. بدین ترتیب به نظر می‌رسد که در پارس و ماد، هیچ معامله‌ای به صورت سند مکتوب ثبت نشده باشد. با این‌حال، پارسیان و دیگر ایرانیان ساکن بابل به‌صورت فعالانه در تجارت شرکت می‌جستند و به پیروی از قاعده‌ی سنتی بابلی، قباله‌هایی را با افراد بومی تنظیم می‌کردند. اسناد سلطنتی در منطقه اصلی هخامنشیان در جنوب ایران عمدتاً به زبان عیلامی و گاهی به زبان آرامی مکتوب می‌شدند. (۶)

اسناد حقوقی، اداری و اقتصادی بابل عصر هخامنشی که بالغ بر شش‌هزار لوح گلی هستند، در اغلب مواقع از میان آوارهای بایگانی معابد و نیز از بایگانی دو بنگاه مالی یا رباخانه بابلی یعنی «اِگیبی» (Egibi) و «موراشو» (Murashu) پیدا شده‌اند. این اسناد به زبان بابلی نو و لهجه اَکَدی هستند. آنها شامل متون قرارداد فروش و اجاره زمین و خانه، اخذ ربا، گرونامه، رسید پرداخت خراج و امثال آن هستند. اکثر این متون متعلق به عصر پادشاهی کوروش، کمبوجیه، داریوش اول و اردشیر اول هستند. تعداد اندکی از آنها (حدود بیست لوح) از همدان، شوش، تخت‌جمشید و اووادئیچَیَه/ خوادایتشیه/ هومادشو (در مجاورت تخت‌جمشید) و چند شهر غرب و جنوب غرب ایران کشف شده‌اند. این اسناد، حاوی ثبت معاملات تجار بابلی ساکن ایران هستند.

از بایگانی معبد اِآنا (۷) (Eanna) در اوروک (۸) و معبد اِبابار (۹) (Ebabbar) در سیپار (۱۰)، اطلاعات جامعی پیرامون اقتصاد و اجتماع بابل به دست آمده است. بیشتر اسناد بنگاه اگیبی (که الواح معرفی شده در بخش دوم همین کتاب به این مجموعه تعلق دارد)، در شهر بابل تنظیم شده‌اند. (۱۱) اما بیشتر اسناد تجارتخانه موراشو متعلق به شهر نیپور هستند. جایی که محل دفتر اصلی آن بنگاه مالی بود. این اسناد، مهمترین منابع و مآخذ برای مطالعه‌ی تاریخ اقتصادی بابل در نیمه دوم قرن پنجم قبل از میلاد و آشنایی با دیوان‌سالاری هخامنشی و سیاست‌های مالی و زمین‌داری آن است. این اسناد همچنین اطلاعات گسترده‌ای درباره‌ی فعالیت‌های مالی پارسیان و دیگر نظامیان و مقامات حکومتی ایرانی که در نیپور ساکن شده بودند، به ما می‌دهند. (۱۲)

علاوه بر اسناد بابلی، اسناد دیگری نیز از مصر عصر هخامنشی به دست آمده است که در جای خود بدان‌ها خواهیم پرداخت. این اسناد با خط هیروگلیف مصری بر روی پاپیروس نوشته شده‌اند. یکی از این اسناد، مجموعه پاپیروس‌های ریلَند (۱۳) است که شامل تعدادی سند از ادوار مختلف است. یکی از آنها به نام «عرض‌حال پِتِسی» (Petesi) به تملک غیرقانونی اموال توسط روحانیون هخامنشی اختصاص دارد. این سند آگاهی‌های ارزشمندی از نظام حقوقی مصر در عصر هخامنشیان بدست می‌دهد. اسناد دیگر شامل اجاره‌نامه زمین و ستور (حیوان اهلی)، خرید و فروش برده، استخدام کارگر، ثبت خودفروشی (خود را به بردگی فروختن) و موارد مشابه می‌شوند. (۱۴)

در مصر هخامنشی همچنین حدود دویست سند به خط آرامی کشف شدند. این اسناد شامل قباله‌های ازدواج، عهدنامه‌ها، اجاره‌نامه املاک و دیگر اسناد تجاری هستند. برخی از آنها نشان‌دهنده سیاست‌های دیوان‌سالاری هخامنشیان در مصر می‌شوند. عمده‌ی این متون آرامی بر روی پاپیروس نوشته شده‌اند. از میان آنها سیزده نامه به اَرشامه، ساتراپ مصر در نیمه دوم قرن پنجم قبل از میلاد تعلق دارد که بر روی چرم نوشته شده‌اند. این‌ها مشتمل بر دستورات و فرامینی هستند که کار اشراف‌زاده‌های هخامنشی در امور املاک و متصرفات‌شان تسهیل شود. (۱۵)

پی‌نوشت‌ها: اسناد بابلی ، اسناد بابلی ، اسناد بابلی
(۱) شهر بابل که پایتخت کشور بابل بود، بر کرانه یکی از شعب رود فرات و در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی کربلا و ۹۰ کیلومتری جنوب بغداد امروزی جای داشت.
(۲) شهر نیپور از شهرهای مهم سومری و بابلی بود که در ۸۰ کیلومتری شرق نجف امروزی جای داشت.
(۳) رونق اکتشاف کتیبه‌های باستانی و خواهان زیادی که این کتیبه‌ها و الواح در بین موزه‌ها و مجموعه‌داران به وجود آورده بود، موجبات ترغیب و تشویق عده‌ای از شهروندان بریتانیا به ساخت کتیبه‌های تقلبی و شبه‌باستانی را فراهم آورده بود. کریستوفر واکر در کتاب «خط میخی» نقل می‌کند که «در فاصله سال‌های ۱۸۹۰ تا دهه ۱۹۳۰ میلادی کتیبه‌های زیادی به اروپا و آمریکای شمالی منتقل شدند و به موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی راه یافتند که بسیاری از آنها جعلی بودند. کتیبه‌های تقلبی‌ای که برادران ریدی (Ready) به نحوی بسیار حرفه‌ای می‌ساختند، حتی از نظر متخصصان نیز قابل تشخیص نبودند. بدین لحاظ برادران ریدی به استخدام موزه بریتانیا در آمدند تا مشغول ساخت کپی‌های رسمی از آثار شوند». برای آگاهی بیشتر بنگرید به:

Walker, C. B. F., Cuneiform, University of California Press, 1987, pp. 59-60.

(۴) Hagen, O. E., Keilschrifturkunden zur Geschichte des Königs Cyrus, in: Beiträge zur Assyriologie und Semitischen Sprachwissenschaft, Herausgegeben von: Friedrich Delitzsch and Paul Haupt, Zweiter band, Leipzig, 1984, pp. 205-248; Demuth, Ludwig, Keilschrifturkunden zur Geschichte des Königs Cyrus, in: Beiträge zur Assyriologie und Semitischen Sprachwissenschaft, Herausgegeben von: Friedrich Delitzsch and Paul Haupt, Dritter band, Leipzig, 1898, pp. 393-444.
(۵) Dandamaev, M. A., Slavery in Babylonia, from Nabopolassar to Alexander the Great (626-331 BC), Translated by Victoria A. Powell, Revised edition, Northern Illinois University Press, 1984, p. 58.
(۶) Dandamaev, M. A., Babylonian and Egytian Documents in the Achaemenid Period, in: http://www.iranicaonline.org/articles/documents#pt2

(۷) معبد «اِآنا» در اوروک همان معبد بزرگ و مهمی است که در اسطوره‌های سومری، گیل‌گمش (پهلوان حماسی سومری) دیوار باشکوه آنرا می‌سازد و حماسه سومری «اِنمِرکار و فرمانروای آراتّا» به همین معبد معطوف است. به موجب این حماسه، پادشاه اوروک از فرمانروای سرزمین دوردست آراتّا می‌خواهد تا برای بازسازی معبد اِآنا، سنگ‌های مرغوب و لاجورد به شهر او بیاوردند.
(۸) اورورک که بدان «اَرَخ» یا «وارکا» نیز می‌گویند، بزرگترین شهر سومری و یکی از شهرهای مهم بابلی بوده است. بازمانده‌ای این شهر در کنار یکی از شعب رود فرات در جنوب بین‌النهرین باز مانده است.
(۹) معبد «اِبابار» به معنای لغوی «خانه درخشان» به «اوتو» خدای سومری خورشید تعلق داشت. دو معبد بزرگ اِبابار در شهرهای لارسا و سیپار قرار داشتند.
(۱۰) سیپار از شهرهای مهم و بزرگ سومری و بابلی بود که ویرانه‌های آن در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی بغدا واقع است.

(۱۱) Dandamaev, M. A., Slavery in Babylonia from Nabo-polassar to Alexander the Great, DeKalb, Illinois, 1984, pp. 12-22.
(۱۲) Stolper, M. W., Entrepreneurs and Empire: The Murašû Archive, the Murašû Firm, and Persian Rule in Babylonia, Leiden, 1985, pp. 1, 23-24.

(۱۳) پاپیروس‌های ریلند (Ryland Papyri) مجموعه بزرگی از هزاران قطعه پاپیروس مکتوب است که از نواحی شمال آفریقا و جنوب شبه‌جزیره یونان پیدا شده و اکنون در دانشگاه جان ریلند در منچستر انگلستان نگهداری می‌شوند.

(۱۴) Seidl, E., Ägyptische Rechtsgeschichte der Saiten- und Perserzeit, Glückstadt, Germany, 1968, pp. 51-83; Cruz-Uribe, E., Saite and Persian Demotic Cattle Documents: A Study in Legal Forms and Principles in Ancient Egypt, American Studies in Papyrology 26, Chico, California, 1985, 103-111.
(۱۵) Porten, B., and A. Yardeni, Textbook of Aramaic Documents from Ancient Egypt, 3 vols., Jerusalem, 1986-93.

منبع: http://ghiasabadi.com/achaemenid-babylonian-documents.html

اسناد بابلی ، اسناد بابلی ، اسناد بابلی ، اسناد بابلی ، اسناد بابلی ، اسناد بابلی

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

پیام رسان ایتاپیام رسان بلهپیام رسان سروشپیام رسان روبیکا

همچنین ببینید

نظام بانکداری یهودی در پادشاهی کوروش و هخامنشیان

نظام بانکداری یهودی در پادشاهی کوروش و هخامنشیان

بانکداران یهودی، شامل بانک اگیبی و پسران و بانک مورشو و پسران در طول فعالیت خود، تمام قدرت پولی منطقه را در دوران پادشاهی هخامنشیان در اختیار داشتند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

نوزده + 12 =