روش هشانا یا عید نوروز یهودیان

یهودیان نخستین روز از ماه عبری تیشری را، بنا بر آنچه در تورات ذکر شده و در زبان عبری «ראש השנה» روش هشانا (Rosh Hashana) به معنی «سرآغاز سال» خوانده می‌شود، جشن می‌گیرند و آئین‌های ویژه بر پا می‌دارند.

یهودیان بر این باورند که جهان در روش هشانا آفریده شده و در اول روش هشانای هر سال عملکرد یک ساله انسان‌ها مورد بررسی خداوند قرار می‌گیرد و سرنوشت یک سال آینده‌ی آنها پس از ده روز در یوم کیپور یا روزه‌ی بزرگ تعیین می‌شود.

هر ساله یهودیان از ابتدای ماه الول از ساعات اولیه بامداد در کنیسه‌ها اجتماع نموده و با خواندن مناجاتی که به‌نام سلیحوت معروف است از خداوند می‌خواهند که در این ایام خاص آنها را بیش از پیش مورد لطف و عنایت قرار دهد.

یهودیان در این عید حلول سال نو عبری را جشن می‌گیرند و با شادمانی و سرور، از روش هشانا استقبال می‌کنند و با گرد آمدن به دور هم، مراسم عید را با شادمانی و سنت ویژه‌ای برگزار می‌کنند و میوه‌های فصل را برکت می‌دهند.

یک کارت پستال قدیمی سال نو یهودی

پیشینه‌ی دینی روش هشانا

روش هشانا یا نوروز یهودیان، از تورات سرچشمه می‌گیرد. در باب بیست‌وسوم سِفر لاویان چنین آمده است:

در ماه هفتم، در نخستین روز ماه، از برای شما روز استراحت و بانگ برآوردن [به صدا در آوردن شوفار] و مجلس مقدّس باشد. هیچ کار خدمت نکنید و به یهوه طعام تقدیم کنید.

منظور از ماه هفتم، شش ماه پس از «عید پسح»، عید آزادی یهودیان از بندگی مصر است که با اولین ماه بهار مصادف می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت که یهودیان دو نوروز دارند: یکی در اوائل بهار و دیگری در اوائل پائیز. (تقویم عبری و آغاز شمارش ایام هفته‌ها از ماه «تیشری» و شمارش ماه‌‏ها از ماه «نیسان» آغاز می‏‌شود.)

عید اول، یادگار خروج یهودیان از سرزمین مصر می‌باشد. ولی از هنگامی که آنها دوباره در سرزمین مقدس استقرار یافتند و به کشاورزی و دام‌پروری پرداختند، آغاز سال نو را مصادف با فصل پایان درو قرار دادند.

نخستین روز ماه تیشری که نوروز یهودیان تعیین گردیده، در تورات به‌نام روز «کُرنا» (در عبری: شوفار) نامیده شده و به‌طوری که در باب بیست‌ونهم سِفر اعداد آمده است، خداوند می‌گوید:

در ماه هفتم، نخستین روز ماه، مجلسی مقدّس دارید؛ هیچ کار خدمت نکنید. این روزِ هلهله از برای شما باشد. [برای شما روز به صدا درآوردن شوفار باشد.]

مفسران مذهبی، کلمه «کرنا» را شادمانی ترجمه کرده‌اند و عقیده دارند که این روز را خداوند روز شادمانی قرار داده و رسم بر آن است که یهودیان در دو روز نخستین سال نو فقط غذاهای شیرین خورده و از آنچه که ترش و شور است بپرهیزند و به تفریح و جشن بپردازند.

کما این‌که در باب دهم سِفر اعداد می‌خوانیم:

در روزهای عید و جشن یا اول ماه خود، هنگام تقدیم قربانی‌های سوختنی و قربانی‌های ذبح‌کردنی خویش، کرناها [شیپورها] را به نوا درآورید تا یاد خدای شما را به خاطرتان آورد.

تحول «روش هشانا» در ادوار تاریخ

طبق آنچه در تورات آمده، نوروز یهودیان فقط یک روز است. ولی از گذشته، این عید به‌مدت دو روز جشن گرفته می‌شود. زیرا از هنگامی که یهودیان در سراسر جهان پراکنده شدند، به‌علت آن‌که شمارش دقیق ماه‌های عبری امکان‌پذیر نبود، برای اطمینان بیشتر، نوروز را دو شب متوالی جشن می‌گرفتند.

در این عید، خوردنی‌های مختلفی بر سر سفره نهاده می‌شود که هر یک از آنها مفهومی خاص دارد. مثلاً انار نشانه‌ی امیدواری یهودیان برای باروری است. و هنگام خوردن سیب و عسل چنین برکت داده می‌شود: «ای خداوند، خدای ما و خدای پدران ما، امیدواریم که سال نو، از آغاز تا فرجام، سال نیکوئی و شیرینی باشد…»

گفتنی است به‌دنبال پراکندگی قوم یهود در سراسر جهان، به‌مرور از جنبه‌ی کشاورزی عید سال نو کاسته شد و این عید ماهیّتی مذهبی به خود گرفت.

طبق سنت همه‌ساله، یهودیان دو روز عید را، از سپیده‌دم تا هنگام ظهر، در کنیسه‌ها به عبادت می‌گذرانند، و پایان نماز با به صدا درآمدن «شوفار» (کُرنا) اعلام می‌گردد.

جزئیات مراسم سال نو

یکی از ویژگی‌های اعیاد یهودیان آن است که هر عید خوراکی‌های ویژه‌ی خود را دارد و نوع خوردنی‌هایی که باید سر میز نهاده شود، در واقع یکی از مشخصه‌های آن عید محسوب می‌گردد. عید سال نو (روش هشانا)، دارای بیشترین نوع خوراکی‌های نمادین در سفره‌ی شب عید است، از جمله:

* سیب و عسل
در این شب، یهودیان یک قاچ سیب را در عسل فرو می‌برند و پیش از آن‌که به دهان بگذارند، این نیایش را می‌خوانند: «ای پروردگار عالم، اراده‌ی تو بر آن قرار گیرد که سال نو، سالی خوش و شیرین باشد.»

* کدو
یهودیان کدوی پخته را روی سفره در کنار خوردنی‌های دیگر قرار می‌دهند و پیش از آن‌که قاچی از آن را به دهان ببرند از درگاه پرورگار درخواست می‌کنند اگر درباره‌ی اعمال آن‌ها حکم بدی صادر گردیده باطل شود و پروردگار رفتارهای نیک آنان را در «دفتر اعمال» بیاورد.

* انار
انار همیشه یکی از نمادهای سرزمین مقدس بوده و به‌خوبی در آن‌جا رشد می‌کند. به‌گفته‌ی باورمندان یهودی، انار معمولاً دارای چندصد حبّه است که برابر با شمار کارهای نیکی است که هر یهودی باید آن‌ها را انجام دهد. انار همچنین نشان باروری محسوب گردیده و یهودیان با خوردن آن در شب عید آرزو می‌کنند که شمارشان فزونی گیرد. هنگام خوردن انار، این نیایش را می‌خوانند: «ای پروردگار یکتا، باشد که همانند انار همیشه پر از رفتارها و کردارهای نیک باشیم.»

* ماهی
برخی یهودیان سر پخته شده‌ی ماهی را روی میز می‌گذارند و یهودیان غربی بدنه‌ی ماهی را چرخ کرده و به‌صورت کوفته‌های متوسط درمی‌آورند و هنگام خوردن آن دعا می‌کنند که همیشه “سر” باشند و نه “دم” و از موقعیت خوب بهره‌مند گردند. برخی همچنین می‌گویند از آن‌جا که سرعت تولیدمثل ماهی بسیار بالا و تخم آن بسیار زیاد است، خوردن آن در شب عید می‌تواند نشان آرزوی باروری و کثرت باشد.

* لوبیا
لوبیای پخته را برکت داده و پیش از آن‌که به دهان بگذارند، آرزو می‌کنند که از نیک‌بختی و موفقیّت در زندگی و کار بهره‌مند گردند و همیشه به کارهای نیکو بپردازند.

* کله برّه
یهودیان در شب عید کلّه پخته شده‌ی برّه را سر میز می‌گذارند و با خوردن تکّه‌ای از گوشت آن آرزو می‌کنند که بزرگ و سرور باشند و بتوانند بر دشمنان خویش پیروز شوند و از جانب بدخواهان و کافران خوار نگردند. گفته می‌شود که کلّه برّه، همچنین یادی از داستان قربانی‌کردن حضرت اسحاق [طبق عقیده‌ی یهودیان] به‌دست حضرت ابراهیم است.

* چغندر
یهودیان لبو را در تکّه‌های قاچ شده بر سر میز می‌گذارند و با خوردن آن نیایش می‌کنند که دشمنان و بدخواهان، پلیدان و کافران دنیا را ترک گویند.

* ریه (جگر سفید)
و با خوردن تکّه‌ای از ریه پخته شده، آرزو می‌کنند که گناهانشان همانند شُش سبک باشد.

در شب جشن سال نو، خانواده‌ها ترانه‌های ویژه‌ی عید را به‌صورت دسته‌جمعی می‌خوانند و جام شرابی نیز می‌نوشند که شاد و سبک‌بال باشند و پروردگار را مدح بگویند!!