مسیح‌گرایی یهودی و بنیان‏‌های استعمار انگلیس (۱)

(از سری مقالات دسیسه‌های سیاسی و فرقه‌های رازآمیز یهودی) آرمان‏‌های مسیحایی

در نیمه اول سده هفدهم آمستردام به کانون فعال فرهنگی الیگارشی یهودی بدل شد و همپای آن ترویج آرمان‏‌های مسیحایی به عنوان ایدئولوژی استعماری زمانه آغاز گردید. کانون فرهنگی آمستردام به شدت بر فضای فکری اروپای آن روز موثر بود. در نیمه اول سده هفدهم اقبالی وسیع به مطالعه آثار عبری‌زبان در میان پوریتان‏‌های انگلیسی پدید شد. این تحول با تکاپوی شدید چاپخانه‌های یهودی مستقر در آمستردام در پیوند است. نخستین کتاب عبری در ژانویه سال ۱۶۲۷ در آمستردام به چاپ رسید که با ویرایش مناسه بن اسرائیل بود. پوریتان‌‏ها در متون عبری‌زبان حاخام‌های یهودی در جستجوی پیشگویی‌‏هایی در زمینه آخرالزمان و ظهور مسیح بودند. (۱) بدین‌سان، فضای مسیحایی مولود مکتب کابالا و تکاپوی تبلیغاتی و انتشاراتی زرسالاری یهودی آمستردام تأثیرات جدی در تکوین اندیشه استعماری انگلیس بر جای نهاد.
شکوفایی کانون یهودی آمستردام و امپراتوری مستعمراتی هلند با سلطنت دو پادشاه انگلستان، جیمز اول (۱۶۰۳-۱۶۲۵) و چارلز اول (۱۶۲۵-۱۶۴۹) مقارن است. این دو از خاندان شاهان استوارت اسکاتلند بودند. جیمز اول سیاست اتحاد با امپراتوری کاتولیک اسپانیا را در پیش گرفت و خشم الیگارشی پروتستان انگلیس را بر ضد خود برانگیخت. نمایندگان این الیگارشی، که بطور عمده در “پارلمان” مستقر بودند، اسپانیا را رقیب سرسخت خویش می‌انگاشتند. نوستالژی “عصر الیزابت” آنان را به شدت آزار می‌داد و خواستار اعاده همان سیاست‌‏ها بودند؛ سیاست‏‌هایی که ضربات نهایی را بر پیکر امپراتوری مستعمراتی اسپانیا وارد سازد و مرده‌ریگ آن را به الیگارشی ماوراء بحار بریتانیا تقدیم کند. ستیز میان “پارلمان” و “دربار” شاخص تاریخ انگلیس در نیمه اول سده هفدهم است.

در دوران چارلز اول تعارض میان الیگارشی ماوراء بحار و دربار انگلیس اوج گرفت. رهبران “پارلمان” چارلز را به ستمگری متهم کردند و علاوه بر اختیارات فراوانی که در زمینه امور گمرکی و تجاری برای خود می‌طلبیدند، خواستار “خالص کردن” (۲) مناسک دینی انگلیس از زنگارهای کلیسای کاتولیک نیز شدند. در پس این خواست، در واقع، تأسی به هلندی‌‏های پروتستان و چنگ‌اندازی بر مستملکات جهانی امپراتوری کاتولیک اسپانیا مستتر بود. سومبارت می‌نویسد:

در تمامی سده هفدهم، همه نظریه‌پردازی‌های فلسفی و سیاست عملی در میان ملت‌های اروپای شمالی- غربی تنها یک هدف داشت: تقلید از هلند در تجارت، در صنعت و در تصرف مستعمرات. (۳)

چنین بود که پوریتانیسم (۴) به یک نیروی متنفذ سیاسی و اجتماعی در جامعه انگلیس بدل شد.
پوریتانیسم نیز میراث دوران الیزابت اول است. الیزابت راه پدر را در معارضه با کلیسای کاتولیک، که پشتوانه ایدئولوژیک امپراتوری جهانی اسپانیا انگاشته می‏‌شد، ادامه داد و در قالب فرقه پوریتان مذهب پروتستان را به ایدئولوژی توسعه‌طلبی ماوراء بحار الیگارشی مستعمراتی انگلیس بدل ساخت. آرمان‏‌های مسیحایی دال بر پایان جهان، ظهور مسیح و استقرار حکومت جهانی مسیحیت از پایه‌های اصلی اندیشه پوریتان‏‌ها بود و در این میانه سرزمین صهیون جایگاه محوری داشت؛ سرزمینی مقدس که باید به مرکز امپراتوری جهانی مسیحیت بدل می‌شد. بدین‌سان، بار دیگر آرمان‏‌های صلیبی سر برکشید و این بار از درون مذهب پروتستان. در اوایل سده هفدهم، آرمان‏‌های پوریتانی اشاعه یافت و به پرچم اخلاقی و ارزشی الیگارشی ماوراء بحار انگلیس بدل شد؛ ماجراجویانی حریص و غارتگر که، به سان پرتغالی‏‌ها و اسپانیایی‌‏های کاتولیک، بر تکاپوی خود جامه‌ی دینی پوشانیده و آن را در راستای تحقق رسالت مسیحایی خویش جلوه می‌دادند.
در ژوئن سال ۱۶۰۶‌م. جزوه‌ای به زبان انگلیسی منتشر شد که بر روی جلد آن طرحی از شوالیه‌های صلیبی شمشیر به دست و در حال پیشروی مندرج است. این جزوه اخبار رم (۵) نام دارد و به ظاهر نامه یک ایتالیایی به نام آقای والسکو (۶) است به فردی ونیزی به ‏نام دن ماتیاس رنسی (۷) که به ‏وسیله فردی به ‏نام “.W. W” از ایتالیایی به انگلیسی ترجمه شده.
نویسنده این رساله از وضع آشفته زمانه و سلطه عثمانی‏‌ها بر اروپا سخن می‌گوید. او پیش‌بینی می‌کند که در سال ۱۶۰۷ قدرت‌های اروپایی، از مجارستان تا مسکو، به “ترک‌ها و محمد خدای آنان”، اعلام جنگ خواهند کرد، مسلمانان را از اروپا بیرون خواهند ریخت و قسطنطنیه را تصرف خواهند نمود. در این زمان مردم تونس، مراکش و عربستان بر عثمانی‏‌ها خواهند شورید و آنان را از آفریقا بیرون خواهند کرد و همزمان صوفیان و مادها (ایرانی‏‌ها) و مردم مالابار هند نیز به پا خواهند خاست و به این موج مسیحایی خواهند پیوست. سرانجام، اسباط ده‌گانه گمشده بنی‌اسرائیل ظهور خواهند کرد و سرزمین مقدس را از عثمانی‏‌ها بازپس خواهند گرفت.
نویسنده ناشناس و بسیار مطلع “ایتالیایی” در این “غیب‌گویی” به توصیف مشروح رهبران ارتش مسیحایی می‌پردازد که البته فرمانده کل آن یک یهودی به ‏نام زوروآم (۸) است. (۹)
انتشار این جزوه به زبان انگلیسی نکته مهمی است که باید بر آن تأکید نمود. این سرآغاز موجی جدید از مسیحاگرایی در سده هفدهم است که به ایدئولوژی توانمند و بسیار موثر توسعه‌طلبی ماوراء بحار انگلستان بدل شد. انتشار جزوه فوق کمی پس از اشغال جزایر ملوک (اندونزی) به‏ وسیله کمپانی هند شرقی هلند و همزمان با تأسیس کمپانی ویرجینیا (۱۶۰۶) در لندن است. (۱۰)
در سال ۱۶۰۷‌م.، درست یک سال پس از انتشار جزوه اخبار رم، فرقه‌ای از کشیشان پوریتان در انگلستان پدید شد که خود را پدران زائر (۱۱) می‌خواندند. آنان نخستین موج مهاجرت پوریتان‏‌ها از انگلستان به بندر آمستردام را سازمان دادند که دو سال (۱۶۰۷-۱۶۰۹) تداوم یافت. هدف از این مهاجرت، سفر به فلسطین و جنگ در رکاب مسیحی بود که وعده ظهور عنقریب آن داده می‌شد. برجسته‌ترین چهره فرقه زائران کشیشی بود به ‏نام جان رابینسون (۱۲) (۱۵۷۵-۱۶۲۵)، از طلاب مدرسه کرپوس کریستی (۱۳) حوزه علمیه کمبریج. رابینسون در لیدن مستقر شد و به تدریس در حوزه علمیه این شهر پرداخت.

زائران مدتی در آمستردام و لیدن ماندند ولی از ظهور مسیح و آزادی ارض مقدس خبری نشد. در این زمان یکی از رهبران “پارلمان” بریتانیا به نام سِر ادوین ساندیس (۱۴) (۱۵۶۱-۱۶۲۹) آنان را به سفر به قاره آمریکا و تأسیس پلانت تشویق کرد. ادوین ساندیس پسر اسقف منطقه یورک است و خود و برادرش، جرج ساندیس (۱۵) (۱۵۷۸-۱۶۴۴)، از سرمایه‌گذاران مهم ماوراء بحار در انگلستان به شمار می‌رفتند. سِر ادوین ساندیس از مدیران و سرمایه‌داران مهم کمپانی ویرجینیا، کمپانی هند شرقی و کمپانی جزایر سامرز (۱۶) بود. ساندیس مجوز استقرار زائران در آمریکای شمالی را از کمپانی ویرجینیا اخذ کرد و تجار لندن در قالب یک کمپانی تجاری – مستعمراتی به نام کمپانی پلیموت (۱۷) وابسته به کمپانی ویرجینیا، به سرمایه‌گذاری در سفر آنان پرداختند. سِر ادوین ساندیس ریاست این گروه را به یک کشیش از فرقه زائران به نام ویلیام بریوستر (۱۸) (۱۵۶۶-۱۶۴۳) سپرد. پدر بریوستر از کارکنان پدر ساندیس در اسقف‌نشین یورک بود و خود وی مدتی در دستگاه ویلیام داویدسون (۱۹) دیپلمات دوران الیزابت اول خدمت می‌کرد. بریوستر از سال ۱۵۹۰ شغل پدری را در اسقف‌نشین یورک به دست گرفت و سپس بهمراه زائران به آمستردام مهاجرت نمود.
در دسامبر ۱۶۲۰ اولین گروه زائران در ۵۴ کیلومتری جنوب شرقی بوستن امروز پیاده شدند. این بندر به نام کمپانی پلیموت بندر پلیموت نام گرفت و سرزمین فوق نیو انگلند (۲۰) (انگلستان جدید) خوانده شد. بدین‌سان، نخستین پلانت‌های پوریتان‏‌ها در قاره آمریکا تأسیس شد. در طول ده ساله پسین بتدریج بر شمار سکنه کلنی پلیموت افزوده شد. ریاست این کلنی با یکی دیگر از زائران مهاجر به آمستردام به نام ویلیام برادفورد (۱۵۹۰-۱۶۵۷) بود. ویلیام بریوستر نیز ریاست کلیسای پلیموت را به دست گرفت. برادفورد مولف کتابی است به نام تاریخ پلانت‌کاری در پلیموت (۲۱) که مهم‌ترین مأخذ تاریخ مهاجرت اولیه پوریتان‌‏ها و از منابع کلاسیک تاریخ ایالات متحده آمریکا است. (۲۲)
استقرار کانون‌‏های مستعمراتی پوریتان در قاره آمریکا دارای اهمیت جدی در تاریخ سیاسی و اقتصادی و فرهنگی ایالات متحده آمریکاست. این مهاجرت‌ دقیقاً بر بنیاد آرمان‏‌های مسیحایی شکل گرفت. جان وینتراپ (۲۳) اولین رئیس کمپانی خلیج ماساچوست مبلّغ این نظریه بود که باید با این‌گونه مهاجرت‏‌ها زمینه‌های ظهور مسیح و استقرار سلطنت جهانی مسیحیت را فراهم ساخت. نگرش‌‏های مسیحایی وینتراپ چنان سخت بود که راجر ویلیامز می‌گفت او ماساچوست را با اسرائیل یکی گرفته است. (۲۴)

با شناخت ساختار امپراتوری مستعمراتی هلند و فضای سیاسی و فرهنگی آن روز آمستردام، نمی‌توانیم استقرار پوریتان‌‏ها در آمریکای شمالی را بدون ارتباط با زرسالاری یهودی هلند بدانیم. تقارن انتشار جزوه اخبار رم به زبان انگلیسی و تأسیس کمپانی ویرجینیا در لندن نیز تصادفی نیست. تنها با اشاعه شور و شوق مسیحایی بود که الیگارشی ماوراء بحار انگلیس و شرکای یهودی‌اش می‌توانست گروه‌های کثیری از نیروهای انسانی را از میان توده عوام به مهاجرت به قاره آمریکا و تأسیس پلانت‌ها برانگیزاند. بدون وجود این نیروی انسانی طبعاً هرگونه سرمایه‌گذاری ماوراء بحار بی‌معنا بود. بعدها، با نقش الیگارشی بوستن در تجارت جهانی پنبه و تریاک سده نوزدهم و در ترکیب الیگارشی زرسالار سده بیستم آشنا خواهیم شد و اهمیت این پدیده را درخواهیم یافت.
ترویج آرمان‏‌های مسیحایی و صلیبی جدید با رساله اخبار رم به پایان نرسید.
کمی پس از استقرار نخستین گروه مهاجران پوریتان در آمریکای شمالی، در سال ۱۶۲۱ یک کشیش پوریتان انگلیسی به نام دکتر ویلیام گاگ (۲۵) (۱۵۷۸-۱۶۵۳) رساله‌‏ای منتشر کرد به نام اعاده بزرگ [سلطنت] جهانی یا فراخوانی یهودیان که مولف آن سِر هنری فینچ (۱۵۵۸-۱۶۲۵) است. (۲۶) دکتر گاگ فارغ‌التحصیل کینگز کالج (۲۷) کمبریج است و در آنجا زبان عبری را نزد یک یهودی مخفی به نام فیلیپ فردیناندوس (۲۸) (۱۵۵۵-۱۵۹۸) فراگرفت. فردیناندوس از یک خانواده یهودی مستقر در لهستان است. مدتی در استانبول بود و سپس، در زمان الیزابت اول، به انگلستان رفت و به تدریس زبان عبری در حوزه‌های علمیه آکسفورد و کمبریج پرداخت. ابتدا کاتولیک بود و قبل از سفر به انگلیس پروتستان شد. در اواخر عمر به هلند رفت و به تدریس زبان عبری در حوزه علمیه لیدن پرداخت. جوزف اسکالیگر (۲۹) مورخ و زبان‌شناس مسیحی، از شاگردان او در لیدن است. (۳۰) به ‏نوشته نائوم سوکولو دکتر گاگ “تنها شاگرد استوار این یهودی” در انگلیس بود. فینچ در این کتاب “اعاده سلطنت یهودیان و استقرار امپراتوری جهانی آنان” را پیشگویی کرده است. دکتر ویلیام گاگ در مقدمه‌ خود، مسایل مهم مطروحه در این رساله را مرهون آشنایی سِر هنری فینچ با زبان عبری و کشف رازهای منابع یهودی می‌خواند. انتشار کتاب فوق، خشم جیمز اول را برانگیخت. هنری فینچ در آوریل ۱۶۲۱ زندانی شد و تنها پس از عذرخواهی و حذف بخش‌‏هایی از کتابش رهایی یافت. دکتر گاگ نیز مدت کوتاهی (۹ هفته) زندانی شد. کتاب فینچ و گاگ به سرعت آوازه یافت و بر اندیشه سیاسی پوریتان‌‏ها تأثیر فراوان بر جای نهاد. (۳۱)
در سال ۱۶۲۸‌م. چارلز اول به انحلال “پارلمان” و سرکوب سران آن دست زد و به مدت یازده سال سلطنت بلامنازع خود را برقرار نمود. در تاریخ‌نگاری انگلیس این دوره به استبداد یازده ساله شهرت دارد و مقارن با زمانی است که انگلستان در کوران جنگ با دو دولت اسپانیا و فرانسه به شدت فرسوده بود و دربار انگلیس در زیر بار بدهی‌های سنگین قرار داشت. (۳۲) در نتیجه این تعارض، آمستردام به کانون استقرار و تکاپوی مخالفین تبعیدی چارلز اول بدل شد و زرسالاران یهودی آمستردام با آنان رابطه نزدیک برقرار نمودند. (۳۳) این تبعیدیان انگلیسی، برخلاف اعضای فرقه زائران، از رجال متنفذ سیاسی و فرهنگی انگلیس به شمار می‌رفتند؛ بسیاری از آنان اعضای “پارلمان” بودند و در سال‏‌های بعد به مقامات عالی‌رتبه دولت انگلستان بدل شدند.
در سال ۱۶۳۹‌م.، با تحریک تبعیدیان هلند و قطعاً با سرمایه‌گذاری زرسالاران آمستردام، شورش علیه چارلز در اسکاتلند آغاز شد و جنگ داخلی سراسر سرزمین انگلیس را فراگرفت. چارلز بناچار “پارلمان” را فراخواند. مدتی بعد، بار دیگر تعارض میان او و الیگارشی ماوراء بحار انگلیس اوج گرفت و به جنگ میان این دو کشید. این جنگ با شکست و اعدام چارلز پایان یافت. او تنها پادشاه انگلیس است که در زمان سلطنتش اعدام شد. این ماجرا، به دلیل پیوند سران “پارلمان” با فرقه پوریتان انقلاب پوریتان (۳۴) نامیده می‌شود.
موج دوم مهاجرت پوریتان‏‌ها به آمریکای شمالی در سال ۱۶۲۸ آغاز شد و دو سال ادامه یافت. این بار تکاپوی ماجراجویان پوریتان در قالب کمپانی خلیج ماساچوست (۳۵) صورت گرفت؛ با سرمایه این کمپانی بود که آنان در منطقه بوستن امروزین سکنی گرفتند و ایالت ماساچوست را بنیان نهادند. (۳۶) در کوران این تکاپو، جان هاریسون (۳۷) (حوالی ۱۶۳۰)، جهانگرد و دیپلمات انگلیسی، رساله‏‌ای نوشت به ‏نام مسیح می‌آید. (۳۸) این رساله، که به فردریک شاه بوهم اهدا شده، شرح مصایب یهودیان شمال آفریقاست در زیر ستم حکمرانان مسلمان. (۳۹) یهودیانی که دیروز به شمال آفریقا مهاجرت کردند، امروز نه تنها خود را صاحب اصلی خانه می‌دانند بلکه از زبان جان هاریسون حکمرانان اروپا را به نجات خود از سلطه بربرها فرامی‌خوانند.
دومین موج مهاجرت پوریتان‏‌ها به آمریکای شمالی با نام راجز ویلیامز -بنیانگذار کلنی رودآیلند- در پیوند است.

راجر ویلیامز (۴۰) (۱۶۰۳-۱۶۸۳) از اندیشه‌پردازان نامدار پوریتانیسم به شمار می‌رود. او در یک خانواده تاجر لندنی به دنیا آمد، در سال ۱۶۲۷ تحصیلات خود را در حوزه علمیه کمبریج به پایان برد و به عنوان کشیش در املاک یکی از اشراف انگلیس به ‏نام سِر ویلیام ماشام (۴۱) به کار پرداخت.
او در سال ۱۶۳۰ بهمراه گروهی از پوریتان‏‌ها از بندر بریستول راهی قاره آمریکا شد تا با “کشف” و تملک سرزمین‌های ماوراء بحار پایه‌های ظهور مسیح را بنیان نهند. در ماساچوست با گروه خود از سایر انگلیسی‏‌ها جدا شد و در سال ۱۶۳۸ با تملک اراضی قبایل سرخپوست مستعمره‌ای به چنگ آورد و آن را پروویدنس (۴۲) (فضل الهی) نامید که همان رودآیلند (۴۳) کنونی است. ویلیامز در سفر سال ۱۶۴۲ خود به انگلیس “فرمان” تملک پلانت‌های “پروویدنس” را از دربار انگلیس گرفت. او از پلانت‌کاران و تجار بزرگ، از دوستان نزدیک اولیور کرومول و جان میلتون و از هواداران فرقه کواکر بود. (۴۴)
راجر ویلیامز مدافع سرسخت یهودیان بود. در زمان حکومت کرومول به مدت دو سال و نیم در انگلستان مستقر شد و از پیوند انگلیسی‏‌ها و زرسالاری یهودی آمستردام بطور جدی حمایت نمود. در سپتامبر ۱۶۵۴ به رودآیلند بازگشت و به عنوان فرماندار این منطقه منصوب شد. در دوران زمامداری ویلیامز، رودآیلند به یکی از پایگاه‌های مهم یهودیان در آمریکای شمالی بدل گردید. او در مستعمره خود درگذشت. در سال ۱۸۹۹ اسکار اشتراوس (۴۵) از خاندان زرسالار یهودی اشتراوس و وزیرمختار وقت ایالات متحده آمریکا در عثمانی، این کتیبه را بر سنگ قبر او منقوش ساخت: “به یاد راجر ویلیامز… بنیانگذار دولت رودآیلند و پیشاهنگ آزادی دینی در آمریکا.” (۴۶)
بدین‌سان، منطقه ماساچوست به کانون یک شبکه مقتدر از خاندان‏‌های ثروتمند تاجر و صراف بدل شد که در آمریکای سده بیستم به نام الیگارشی بوستن شناخته می‌شوند. این الیگارشی با تأسیس کالج‌های هاروارد (۱۶۳۶‌‌م.) و ییل (۱۷۰۱‌م.) پایه‌های فرهنگ جدید آمریکایی را بنیان نهاد.
شواهد تاریخی، به ‏ویژه پیوند استوار الیگارشی بوستن با شبکه جهانی زرسالاری یهودی از آغاز تا به امروز، تردیدی بر جای نمی‌نهد که یهودیان مخفی در ترکیب این الیگارشی جایگاهی برجسته داشته‌اند. مع‌هذا، شناخت مستند تبار یهودی خاندان‏‌های مشکوکی چون ییل، پرکینز، فوربس، کابوت، استورگیز، راسل و غیره به بررسی تخصصی نیازمند است. بهرروی، تعداد یهودیانِ آشکار بوستن تا سده نوزدهم اندک است. مع‌هذا، آنان تجار و صرافان ثروتمندی بودند که به دلیل پیوندهایشان با کانون‏‌های مالی اروپا وزن و اعتبار فوق‌العاده‌ای در حیات اقتصادی و سیاسی و اجتماعی شهر بوستن داشتند. این یهودیانِ آشکار بطور عمده از آلمان به ماساچوست مهاجرت کردند و با شاخه‌های خاندان‏‌های نامدار خود در سراسر اروپا مرتبط بودند. به دلیل همین پیوندها است که بوستن به قلب تجارت خارجی ایالات متحده آمریکا و کانون اصلی تجارت این کشور با مشرق زمین بدل شد. و نیز به دلیل همین جایگاه برجسته یهودیان مخفی و آشکار است که شهر بوستن به عنوان مادر فراماسونری آمریکا شناخته می‌شود. (۴۷) و دقیقاً به همین دلیل است که برجسته‌ترین چهره تاریخ فراماسونری بوستن یک زرسالار یهودی به نام موسس هایس است.
موسس هایس (۴۸) (۱۷۳۹-۱۸۰۵) از تجار و صرافان بزرگ زمان خود بود و در آغاز در بندر نیویورک سکونت داشت. در سال ۱۷۸۲ به شهر بوستن مهاجرت کرد و در دسامبر همین سال استاد اعظم گراند لژ ماساچوست شد. هایس به عنوان یکی از ارکان اصلی حیات سیاسی و اقتصادی منطقه فوق در اواخر سده هیجدهم و اوایل سده نوزدهم شناخته می‌شود. (۴۹)
آمار سال ۱۸۷۵، تعداد یهودیانِ آشکار شهر بوستن را سه هزار نفر نشان می‌دهد. بیست سال بعد، در سال ۱۸۹۵، این رقم به ۲۰ هزار نفر رسید که ۱۴ هزار نفر آنان مهاجرین تازه از راه رسیده، بیشتر از آلمان، بودند. در سال ۱۹۳۹، شمار یهودیان بوستن به ۱۶۰ هزار نفر رسید. در سال ۱۹۶۹ تعداد یهودیان ایالت ماساچوست (با ۶ میلیون نفر جمعیت) به ۲۷۵ هزار نفر رسید که قریب به ۸۰ درصد آنان در بوستن زندگی می‌کردند. در این زمان در ایالت فوق حدود ۲۰۰ کنیسه وجود داشت. (۵۰)

ادامه دارد…

قسمت بعدی این مقاله

پی‌نوشت‌ها:
1. Nahum Sokolow, History of Zionism, 1600- 1918, London: Longmans Green, 1919, vol. 1, pp. 22, 40. / 2. Purification / 3. Sombart, ibid, p. 11. / 4. Puritanism / 5. News from Rome. / 6. Signior Valesco / 7. Don Mathias de Rensie / 8. Zoroam
9. Sokolow, ibid, p. 47. متن کامل جزوه فوق در جلد دوم کتاب سوکولو، پیوست ۱۵، مندرج است.
10. درباره پیدایش کمپانی ویرجینیا و پیوند آن با کشیش ریچارد هاکلوت بنگرید به: این مقاله.
11. The Pilgrim Fathers / 12. John Robinson / 13. Corpus Christi College / 14. Sir Edwin Sandys / 15. George Sandys / 16. Somers Islands Company / 17. Plymouth Company / 18. William Brewster / 19. William Davidson /20. New England / 21. William Bradford, History of Plymouth Plantation, [ed. by Samuel E. Morison,] USA: Knopf, 1952. / 22. Americana, vol. 4, pp. 400, 512; vol. 22, pp. 98, 262-265; vol. 24, p. 227. / 23. John Winthrop / 24. ibid, vol. 23, p. 23. / 25. William Gouge / 26. Sir Henry Finch, The World’s Great Restauration, or The Calling of the Jews, London: 1621. / 27. King’s College / 28. Philip Ferdinandus / 29. Joseph Scaliger / 30. Judaica, vol. 6, pp. 1227-1228. / 31. Sokolow, ibid, p. 47-49; vol. 2, pp. 207, 209. / 32. Americana, vol 6, p. 301. / 33. Sokolow, ibid, p. 20. / 34. Puritan Revolution / 35. Massachusetts Bay Company / 36. Americana, vol. 23, p. 22. / 37. John Harrison / 38. The Messiah already come. / 39. Sokolow, ibid, vol. 1, p. 51; vol. 2, p. 210. / 40. Roger Williams / 41. Sir William Masham / 42. Providence / 43. Rhode Island / 44. Americana, vol. 28, pp. 790-791. / 45. Oscar S. Straus / 46. Sokolow, ibid, vol. 1, pp. 49-51. / 47. Robert Freke Gould, The History of Freemasonry, London: Caxton Publishing Company [1885], vol. VI, p. 446. / 48. Moses Michael Hays / 49. Coil, ibid, p. 304; Mackey, ibid, vol. 1, p. 446. / 50. Judaica, vol. 4, p. 1265; vol. 11, pp. 1111-1113.

منبع: عبدالله شهبازی ؛ زرسالاران یهودی و پارسی استعمار بریتانیا و ایران، ج ۲، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، چاپ دوم (پائیز ۱۳۹۰)

تنها با یک کلیک به کانال تلگرام اندیشکده مطالعات یهود بپیوندیم: