زرسالاران یهودی و عصر الیزابت

کانون‌های سیاسی و تجاری انگلستان، از اواخر سده پانزدهم، سال‌ها پیش از آن‌که با پذیرش آئین پروتستان (۱۵۳۴) میان خود و کلیسای رم و اسپانیای کاتولیک مرز کشند، تکاپو برای دستیابی به این منابع نوپدید ثروت را آغاز کردند. عصر الیزابت

اگر بپذیریم که انقلاب صنعتی در انگلستان و پیدایش سرمایه‌داری جدید (کاپیتالیسم) در سده نوزدهم تداوم همین فرایند است، که قطعاً چنین است، واقعیت‌های تاریخی ناقض نظر ماکس وبر است که فرهنگ پروتستانی را در پایه نظام سرمایه‌داری جدید می‌دید. این روح ایزابل کاتولیک بود که در کالبد الیزابت پروتستان حلول کرد نه روح لوتر آلمانی که سرمایه‌داری جدید، بسیار دیرتر از فرانسه کاتولیک، در سه دهه پایانی سده نوزدهم، و بر پایه تاراج سرمایه‌های ملت فرانسه، در سرزمین او و مهد آئین پروتستان شکوفا شد!

هنری هفتم، پادشاه انگلیس (۱۴۸۵-۱۵۰۹)، به شدت بر ثروت باد آورده همتایان اسپانیایی و پرتغالی خود رشک می‌برد. او نیز برای کشف راه دریایی دستیابی به ثروت‌های مشرق زمین در تکاپو بود و بیهوده کشتی‌هایی را روانه دریاها کرد؛ تا سرانجام توانست «کلمب» خود را بیابد‌: یک ماجراجوی دریایی که چون کلمب در سرزمین ایتالیا، این مهد تجارت اروپا و از کانون‌های اصلی استقرار سوداگران یهودی می‌زیست.

جیووانی کابوتو که اینک انگلیسی‌های ناسیونالیست او را جان کابوت (۱۸) می‌خواندند، در سال ۱۴۹۷ با سرمایه‌ای که تجار بریستول به روی هم نهادند راهی «هند» شد. او فرمانی از هنری هفتم در دست داشت که به وی اجازه می‌داد «جزایر، کشورها، مناطق یا ایالات متعلق به مشرکان یا کافران، در هر نقطه جهان و به هر اندازه که باشد، و قبل از این تاریخ برای مسیحیان ناشناخته مانده باشد» را «کشف» و تملک کند! (۱۹)

جان کابوت نیز چون کلمب و کابرال به نام هند راهی غرب شد و به جزیره کیپ برتون (۲۰)، در نوا اسکاتیای کانادا، رسید؛ آن را «تملک» کرد و در بازگشت مدعی شد که به سواحل آسیا و سرزمین «خان بزرگ» گام نهاده است. او در گزارش خود گفت که این ساحل شمال شرقی آسیاست که «ابریشم و سنگ‌های قیمتی مکه» از آنجا به اروپا صادر می‌شود! (۲۱) هنری هفتم این ادعا را پذیرفت و به او مقام دریاسالاری اعطا کرد. یک ونیزی مقیم لندن در نامه‌ای به وطنش می‌نویسد: انگلیسی‌ها کابوت را «دریاسالار بزرگ می‌خوانند و مانند دیوانگان به دنبالش می‌دوند.»

کابوت در سفر بعدی خود (۱۴۹۸) ناپدید شد و پسرش سباستین کار او را پی گرفت. سباستین کابوت (۲۲) در آغاز در خدمت دربار انگلیس بود؛ سپس مدتی برای دربار اسپانیا کار کرد و آن‌گاه به انگلستان بازگشت. او اولین رئیس کمپانی مسکوی است. (۲۳)

مع‌هذا، و به رغم این تکاپوها، در زمان سلطنت الیزابت اول (۱۵۵۸-۱۶۰۳) بود که انگلستان به عنوان یک قدرت توسعه‌طلب دریایی شهرت یافت و برتری خود را بر همگنان اروپایی‌اش ثابت کرد.

پروفسور راوس (۲۴)، استاد دانشگاه آکسفورد و مؤلف چند کتاب در تاریخ آن زمان، الیزابت را با عناوینی چون «مشهورترین فرمانروای انگلیس»، «از موفق‌ترین فرمانروایان زن در تاریخ» و در کنار کاترین کبیر ملکه روسیه، «بزرگ‌ترین زن حکمران تاریخ» می‌ستاید و وی را زن رنسانس می‌خواند. (۲۵)

الیزابت دختر هنری هشتم، پادشاه انگلیس (۱۵۰۹-۱۵۴۷)، است و هنری همان کسی است که به علت پافشاری بر جدایی از همسرش کاترین آراگونی (۲۶) و ازدواج با آن بالین (۲۷) با کلیسای رم به ستیز برخاست و سرانجام رابطه خود را با آن قطع کرد و به آئین پروتستان گروید. او نه تنها کشور خود را به زور پروتستان کرد بلکه به این بهانه سرزمین کاتولیک ایرلند را نیز به خون کشید. هنری قاتل سِر توماس مور (۲۸)، صدراعظم و اندیشمند نامدار انگلیسی و نویسنده رساله معروف اتوپیا (۱۵۱۶) است؛ زیرا مور حاضر نشد بر اعمال ننگین او، و از جمله اعلام الیزابت، دختر آن بالین، به عنوان وارث تاج و تخت انگلیس، صحه گذارد. (۲۹) الیزابت ثمره چنین وصلت خونینی است.

الیزابت در نزد استادان دانشگاه کمبریج به عنوان یک پروتستان پرورش یافت. در زمان سلطنت خواهر ناتنی‌اش ماری تودور (۳۰) (۱۵۵۳-۱۵۵۸)، که کاتولیک بود و برای اعاده حاکمیت این مذهب در کشورش می‌کوشید، ولیعهد بود. مدتی زندانی شد و حتی در آستانه مرگ قرار گرفت. سرانجام به قدرت رسید و حکومتی خودکامه، مقتدر و خونریز در داخل و تجاوزگر در خارج را بنیان نهاد.

عصر الیزابت سرآغاز تأسیس امپراتوری مستعمراتی بریتانیاست و از این زمان است که خاندان سلطنتی انگلیس مشارکت جدی در تجارت جهانی برده و تأسیس پلانت ها در قاره آمریکا را آغاز کرد. و نیز از همین زمان است که زرسالاران یهودی به دربار انگلیس راه یافتند.

به نوشته ورنر سومبارت، الیزابت شیفته مطالعات عبری و معاشرت با یهودیان بود (۳۱)، و پزشک مخصوص او یک یهودی به نام رودریگو لوپز (۳۲) بود که سرانجام به خاطر دسیسه‌هایش جان باخت (۳۳). گفته می‌شود ویلیام شکسپیر شایلوک (۳۴)، شخصیت معروف یهودی خود در نمایشنامه تاجر ونیزی را با الهام از لوپز ساخته است؛ رباخواری طماع و بی‌رحم و به دور از خصال انسانی!

تمبر یادبود جان کابوت در نیوفاوندلند

پژوهش‌گران جمعیت انگلستان را در سده چهاردهم میلادی حدود دومیلیون نفر تخمین می‌زنند که در اواخر سده شانزدهم، به همراه جمعیت منطقه ولز، به ۴/۷ میلیون نفر رسید (۳۵). در این میان، در آغاز سلطنت الیزابت لندن کمتر از ۹۰ هزار نفر جمعیت داشت که در پایان سلطنت او به ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار نفر رسید. این افزایش جمعیت لندن، و نیز بریستول که در آن زمان دومین بندر مهم انگلیس به شمار می‌رفت، بطور عمده ناشی از مهاجرت ماجراجویان دریایی و سوداگران برده و تجار ماوراء بحار بود که اکنون انگلستان را کانونی نوین برای تکاپوی خویش می‌یافتند.

لندنِ عصر شکسپیر، شهری بود به شدت طبقاتی؛ در یک‌سو جمعیتی اندک از اشراف زمین‌دار و تجار و صرافان ثروتمند که در غرب شهر می‌زیستند، و در سوی دیگر انبوهی از فقرای شهری که در شرق مأوا داشتند. غرب لندن زیبا و آراسته بود و در شرق لندن، به تعبیر فرنان برودل مورخ فرانسوی مکتب آنال، «فقر حرکت می کرد». (۳۶) برودل می افزاید: «درام لندن – جرم جنایات عفن آن، دنیای زیرزمینی‌اش، حیات زیستی دشوارش – را می‌توان به درستی از این چشم‌انداز حقیر فقرا دریافت». (۳۷) و در این میانه، رود تیمز قرار داشت که تنها لنگرگاه آن به کمپانی هند شرقی تعلق داشت. به نوشته برودل، «جمعیتی فقرزده ثروت را می‌دیدند که از کشتی‌های لنگر انداخته در جلوی چشمانشان تخلیه می‌شد». (۳۸)

از دوران الیزابت اول انگلیسی‌ها از طریق تجارت با شرق، به‌تدریج با برخی کالاها چون قهوه و کشمش، که امروزه با زندگی آنان عجین شده، آشنا شدند. در سال ۱۶۳۷، یعنی ۳۴سال پس از پایان سلطنت الیزابت، جان اولین (۳۹) برای نخستین بار در کالج بالیول آکسفورد قهوه را دید ولی سال‌ها طول کشید تا در سال ۱۶۵۰ نخستین قهوه‌خانه انگلیس به وسیله یک یهودی به نام یاکوب (یعقوب) گشوده شود. (۴۰)

در دوران الیزابت، اروپاییان و انگلیسی‌ها هنوز وسیله‌ای به نام فرش را یا نمی‌شناختند و یا به کاربرد آن خو نگرفته بودند. فرنان برودل می‌نویسد مردم اروپا اتاق‌های خود را در زمستان با کاه و در تابستان با علف و گُل می‌پوشاندند و این شامل اقامتگاه‌های اشرافی و سلطنتی نیز می‌شد. در جشن ازدواج کاترین دو مدیچی (ژوئن ۱۵۴۹) «شهر پاریس تمامی دقت خود را به کار بست تا اتاق از گیاهان خوشبو پوشیده شود». تصویری از مراسم ازدواج دوک ژویوز (۴۱)، دریاسالار فرانسوی، وجود دارد که نشان می‌دهد کف اتاق با گلبرگ فرش شده است. برودل می‌افزاید:

بهرحال، این کفپوش، خواه گُل، خواه علف یا خاشاک، می‌بایست عوض می‌شد. اما دست‌کم در انگلستان، آن‌گونه که اراسموس گزارش می‌دهد، چنین نمی‌کردند زیرا زباله و کثافت در آن جمع می‌شد. به‌رغم این مضرات، حتی در سال ۱۶۱۳ پزشکی توصیه می‌کند که کف اتاق با علف‌های سبز فرش شود. (۴۲)

بعدها، سال‌ها پس از زمان الیزابت،‌ بتدریج فرش‌های شرقی، ابتدا حصیر و بوریا و سرانجام در سده هیجدهم قالی، به فرهنگ انگلیسی وارد شد:

کاه، علف، خاشاک، یا گل‌خارهایی که دیوارها را نیز با آن تزیین می‌کردند، در برابر حصیربافت‌ها، که در رنگ‌های زیبای شرقی وجود داشتند، عقب‌نشینی کردند. حصیربافت ها و بوریا نیز جای خود را به قالیچه بخشیدند. قالیچه‌ها با رنگ‌های زیبا و ضخامت کافی زمین، میزها (از روی میز تا زمین) و حتی روی قفسه‌ها را می‌پوشاندند. بعداً در قرن هیجدهم قالی‌هایی به عرض و طول مساوی اتاق‌ها در همه‌جا ظاهر شد. (۴۳)

زمانی که الیزابت به قدرت رسید جامعه انگلیس در وضع اقتصادی نابسامانی قرار داشت. الیزابت ساده‌ترین و شرافتمندانه‌ترین! راه برای تأمین مخارج دربار خود را، که در سال به بیش از سیصد هزار پوند بالغ می‌شد، مشارکت با دزدان دریایی و سرمایه‌گذاری در تجارت برده یافت. او هاوکینز و دریک، دو دزد دریایی نامدار انگلیسی را برکشید و در زمره نزدیک‌ترین کسان خود جای داد. سِر جان هاوکینز (۴۴) (۱۵۳۲-۱۵۹۵) و سِر فرانسیس دریک (۴۵) (۱۵۴۳ -۱۵۹۶) قریب به چهار دهه سگ‌های درنده الیزابت در دریاها محسوب می‌شدند.

هاوکینز، که او را بنیان‌گذار «تجارت» انگلیس با آمریکای جنوبی می‌خوانند، سرپرستی تجارت برده الیزابت را به دست داشت. او نخستین بار در سال ۱۵۶۲ با سه کشتی و یکصد خدمه، با سرمایه بازار لندن و حمایت دربار انگلیس، ۳۰۰، و به روایتی ۵۰۰، برده را در سیرالئون به اسارت برد و در هیسپانیولا (۴۶) (هائیتی) فروخت؛ سپس کشتی‌هایش را از کالاهای منطقه انباشت و به لیورپول بازگشت. سود او چنان خیره‌کننده بود که گروهی دیگر از تجار انگلیسی را به سرمایه‌گذاری در تجارت برده ترغیب نمود. (۴۷)

سفر «تجاری» بعدی هاوکینز به سواحل گینه بود. الیزابت در این سفر یکهزار پوند سرمایه‌گذاری کرد که برابر با یک سوم کل سرمایه این محموله بود. سود وی در این «سرمایه‌گذاری» ۶۰ درصد گزارش شده است. (۴۸) این سرآغاز تجارت انگلیسی برده است که تا اواسط سده نوزدهم ادامه داشت. (۴۹)

در این زمان، دریک با سرمایه الیزابت در کار راهزنی دریایی بود. (۵۰) به نوشته جیمز میل، کاپیتان دریک در سال ۱۵۸۰ از نخستین سفر دریایی خود «با پانصد هزار پوند کالای غارت شده» به انگلستان بازگشت و از این طریق مخارج یک سال دربار سلطنتی را تأمین کرد. (۵۱) ارنست ماندل می‌نویسد:

در حدود سال ۱۵۵۰ در انگلستان کمبود شدید سرمایه وجود داشت. اعمال راهزنانه دریایی علیه ناوگان اسپانیا، که در کسوت شرکت‌های سهامی سازمان داده شده بود، موقعیت را در اثنای سال‌هایی اندک تغییر داد. نخستین راهزنی دریایی [کاپیتان] دریک در سال‌های ۱۵۷۷ تا ۱۵۸۰ با سرمایه‌ای به مبلغ ۵۰۰۰ پوند انجام شد که ملکه الیزابت نیز در آن شریک بود. این راهزنی دست کم ۶۰۰ هزار پوند سود داشت که نیمی از آن نصیب ملکه انگلیس شد. «برد» تخمین می‌زند که راهزنان در اثنای حکومت الیزابت نزدیک به ۱۲ میلیون پوند به انگلستان وارد کردند. (۵۲)

علاوه بر راهزنی دریایی و تجارت برده، سومین عرصه فعالیت الیزابت توسعه‌طلبی ماوراء بحار بود. به نوشته لوید، اندیشه کشورگشایی ماوراء بحار از درون جنگ‌های اشغال ایرلند سردرآورد. این جنگ‌ها که با داعیه جهاد دینی علیه «مشرکین» کاتولیک صورت گرفت، برای الیزابت یک میلیون پوند استرلینگ خرج در برداشت. برخی از شرکت‌کنندگان در جنگ ایرلند، مانند سِر والتر رالیگ (۵۳) و خویشاوندش سِر همفری گیلبرت (۵۴)، که بعدها جان خود را در سفرهای دریایی از دست داد، به شدت مجذوب کشورگشایی ماوراء دریاها شدند و پیروزی‌های اسپانیایی‌ها و پرتغالی‌ها در آنها این باور را بوجود آورد که «مقادیر عظیمی از طلا و نقره در سراسر آمریکا در انتظار کاشفین خود است». (۵۵)

بدین‌سان، با حمایت الیزابت و سرمایه‌گذاری کانون‌های تجاری – مالی لندن و بریستول، انگلیسی‌ها به طور جدی وارد عرصه اکتشافات دریایی شدند.

در سال ۱۵۷۶، مارتین فرابیشر (۵۶)، در جستجوی راه دریایی هند و شکستن انحصار اسپانیایی‌ها – پرتغالی‌ها، به شمال قاره آمریکا سفر کرد و فرانسیس دریک سفر اکتشافی سال‌های ۱۵۷۷-۱۵۸۰ خود را به دور دنیا انجام داد. تصرف اراضی قاره آمریکا و ایجاد مستعمرات انگلیسی نیز آغاز شد؛ در سال ۱۵۸۵، والتر رالیگ نخستین مستعمره انگلیس را در سرزمین کنونی ایالات متحده آمریکا تصرف کرد و آن‌را به نام الیزابت اول، که چون بدون همسر رسمی بود به ملکه باکره (۵۷) شهرت داشت، ویرجینیا نامید. در سال‌های بعد، مهاجرین انگلیسی راهی این مستعمره شدند و در آن استقرارگاه‌ها و «پلانت»های خویش را، البته با نیروی کار بردگان آفریقایی، به پا کردند. (۵۸)

برای جلب سرمایه لازم به توسعه‌طلبی‌های ماوراء بحار کمپانی‌هایی تأسیس شد چون کمپانی ویرجینا؛ و تمامی ثروتمندان زمانه به سرمایه‌گذاری در آن پرداختند. از جمله این سهامداران، سِر فرانسیس بیکن (۵۹)، سیاستمدار و اندیشه‌پرداز نامدار انگلیسی، است که از سرمایه‌گذاران کمپانی نیوفاوندلند بود.

بیکن از نظریه‌پردازان توسعه‌طلبی ماوراء بحار به شمار می‌رود. او رساله‌ای نوشت به نام درباره پلانت‌ها (۶۰) که در آن از سرمایه‌گذاری درازمدت در مستعمرات دفاع می‌کرد. (۶۱) نیوفاوندلند (۶۲) (سرزمین نویافته) جزیره‌ای است بزرگ در شمال کانادا که به خاطر منابع عظیم ماهی آن شهرت داشت و انگلیسی‌ها آن‌را به اعتبار سفر کابوت (۱۴۹۷) ‌نخستین مستعمره خویش می‌شمرند هرچند به سال ۱۵۸۳ به وسیله سِر همفری گیلبرت تصرف شد. لرد بیکن چنان شیفته سرمایه‌گذاری خود بود که می‌گفت: «شیلات نیوفاوندلند ارزشمندتر از معادن پرو است» (۶۳) به نوشته جفکین آلمانی، در سال‌‎های ۱۸۲۷-۱۸۷۶ صادرات ماهی نیوفاوندلند به طور متوسط ۸ میلیون دلار در سال بود. (نیوفاوندلند امروزه مرکز مهم سرمایه‌گذاری اتمی و شیمیایی زرسالاران یهودی است).

بیکن تنها اندیشمند انگلیسی سهیم در کمپانی‌های غارتگر ماوراء بحار نبود؛ در نسل بعد، جان لاک (۶۴)، استاد آکسفورد و اندیشه‌پرداز نامدار لیبرالیسم انگلیسی، نیز چنین بود. (۶۵)

در نتیجه این اکتشافات دریایی بود که انگلستان نخستین مستعمرات خود را به چنگ آورد: نیوفاوندلند (۱۵۸۳)، برمودا (۶۶) (۱۶۰۹)، باربادوس (۶۷) (۱۶۲۵)، باهاماس (۶۸) (۱۶۲۹)، ماساچوست (۶۹) (۱۶۲۹)، آنتیگوا (۷۰) (۱۶۳۲)، بلیز (۷۱) (هندوراس انگلیس، ۱۶۳۸)، آنگوئیلا (۷۲) (۱۶۴۰)، جاماییکا (۷۳) (۱۶۵۵) و غیره و غیره.

غارتگری‌های دریایی سِر فرانسیس دریک، تکاپوی شدید سِر جان هاوکینز برای «تجارت» با آمریکای جنوبی و تحرک «کاشفین» انگلیسی برای تصاحب مستملکات ماوراء بحار، مقابله شدید فیلیپ دوم (۷۴) (۱۵۲۷-۱۵۹۸)، پادشاه مقتدر اسپانیا، را برانگیخت که می‌کوشید انحصار تجارت مشرق زمین و دنیای جدید (قاره آمریکا) ‌را همچنان به دست خود داشته باشد.

این پادشاه کاتولیک و همسر ماری تودور، ملکه پیشین انگلیس (خواهر ناتنی الیزابت)، از سال ۱۵۸۰ حکومت پرتغال را نیز به چنگ آورد. او علاوه بر سراسر شبه‌جزیره ایبری بر سرزمین‌های دیگر قاره اروپا، چون هلند و ناپل و سیسیل و ساردینی و میلان، فرمان می‌راند و حکمران امپراتور جهانی وسیعی بود که از قاره آمریکا تا جزایر فیلیپین در خاوردور، که اشغالگران اسپانیایی (۷۵) آن را به نام او نامیدند (۱۵۶۵)، امتداد داشت.

فیلیپ محتاط ، لقبی که به آن شهرت داشت، قدرتمندترین حکمران اروپایی زمان خود بود و دشمن سرسخت الیزابت؛ دشمنی که ریشه در رقابت‌های حریصانه بر سر تاراج جهان داشت و بر آن جامه دینی نیز پوشانده بودند.

تحریکات الیزابت در مستعمرات مدیترانه‌ای فیلیپ و نقش او در شورش سرزمین‌های هلند به رهبری ویلیام خاموش (۷۶) (۱۵۳۳ -۱۵۸۴) از دودمان اورانژ (۷۷)، این دشمنی را شدت بخشید و سرانجام به جنگ انجامید. در سال ۱۵۸۵ جنگ انگلیس و اسپانیا آغاز شد که بیست سال به درازا کشید؛ و در سال ۱۵۸۸، در میان «حیرت اروپاییان» (۷۸) ناوگان دریایی مقتدر و «شکست ناپذیر» اسپانیا، به نام آرمادا (۷۹) از نیروی دریایی انگلیس شکست خورد. پیروزی بر اسپانیا در جنگ آرمادا نماد فرارویی انگلیس به یک قدرت دریایی برتر بود و سرآغازی شد بر تحقق رویای یکصد ساله انگلیسی مشارکت در تجارت شکوفای شرق.

ادامه دارد…

قسمت قبلی این مقاله  ؛  قسمت بعدی این مقاله

پی‌نوشت‌ها:

۱۸.Giovanni Caboto (John Cabot)
19.Philip Lawson, The East India Company: A History, London:Longman, 1993, p.8; Americana, ibid
20.Cape Berton
21.Mukherjee, ibid, p.41
22.Sebastian Cabot (1482-1557)
23.Americana, ibid
24.A.L.Rowse
25.ibid, vol.10, pp.243-246
26.Catherine of Aragon
27.Anne Boleyn
28.Sir Thomas More (1478-1535)
29.ibid, vol.19, p.449

فرد زینه من (Fred Zinnemann) در فیلم دیدنی «مردی برای تمام  فصول» (۱۹۶۶) که درباره زندگی سِر توماس مور ساخته، تصویری گویا از این پادشاه هرزه به دست داده است.

۳۰.Mary Tudor
31.Werner Sombart, The Jews Modern Capitalism, London:Transaction Books, 1982, p.16
32.Rodrigo Lopez
33.Judaica, vol.11, pp.489-490.
34.Shylock
35.Chisholm, ibid, vol.1, p.490

۳۶. فرنان برودل، سرمایه داری و حیات مادی؛ ۱۴۰۰-۱۸۰۰، ترجمه بهزادباشی، تهران، نشر نی، ۱۳۷۲، ص ۵۷۹.
37. همان مأخذ، ص ۵۸۰.
38. همان مأخذ، ص ۵۷۳.

۳۹.John Evelyn
40.Alfred C.Wood, A History of the Levant Company, Oxford:Oxford University Press, 1935, p.203
41. duc de Joyeuse(1562-1615)

۴۲. برودل، همان مأخذ، ص ۲۸۹.
43. همان مأخذ، صص ۲۸۹-۲۹۰.

۴۴.Sir John Hawkins
45.Sir Francis Drake
46.Hispaniola
47.James Walvin, Black Ivory;A History of British Slavery, London:Fontana Press, 1992, p.25
48.Basil Davidson, Black Mother:The Years of African Slave Trade, USA:Atlantic Little, Brown Books, 1961, pp.42-43;Americana, vol.13, p.883
49.Walvin, ibid, p.318
50.T.O.Lloyd, The Short Oxford History of the Modern World;The British Empire, 1558-1983, Oxford:Oxford University Press, 1991, p.9
51.James Mill, The History of British India, London:James Madden, 1858, vol.1, p.8

۵۲. ارنست ماندل، علم اقتصاد، ترجمه هوشنگ وزیری، تهران: خوارزمی، چاپ اول، ۱۳۵۹، ص ۱۱۴.

۵۳.Sir Walter Raleigh
54.Sir Humphrey Gilbert
55.Lloyd, ibid, p.15
56.Martin Frobisher
57.Virgin Queen
58.Americana, vol.10, pp.245-246;Lloyd, ibid, p.15
59. Sir Francis Bacon(1561-1626)
60.On Plantations
61.Lloyd, ibid, p.16
62.Newfoundland
63.F.H.Jeffckin, The British Empire, London:Sampaon Low, 1889, p.41
64.John Locke (1632-1704)

۶۵. ماندل، همان مأخذ، ص ۱۱۷.

۶۶.Bermuda
67.Barbados
68.Bahamas
69.Massachusetts
70.Antigua
71.Belize
72.Anguilla
73.Jamaica
74.Philip II
75.Conquistadors
76.William the Silent
77.Orange
78.Americana, vol.10, p.245.
79.Armada

منبع: عبدالله شهبازی ؛ زرسالاران یهودی و پارسی استعمار بریتانیا و ایران، ج ۱، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، چاپ دوم ۱۳۹۰.

عصر الیزابت ، عصر الیزابت ، عصر الیزابت

واریز كمک نقدی برای حمایت از اندیشكده

عصر الیزابت ، عصر الیزابت ، عصر الیزابت

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …

عصر الیزابت ، عصر الیزابت ، عصر الیزابت