درباره یهودیان و بهائیان مخفی

یهودیان و بهائیان مخفی 

می‌گویند یك یهودی در همدان مسلمان شده بود. بعد خیلی به آداب اسلام پایبند شده بود؛ خیلی زیاد! این موجب سوءظن مرحوم آسید عبدالمجید، كه یكی از علمای همدان بود، شده بود كه این قضیه چیست. یك‌وقت خواسته بودش، گفته بود كه تو مرا می‌شناسی؟ گفت: بله. گفت: من کی‌ام؟ گفت: شما آقای آسید عبدالمجید. گفت من از اولاد پیغمبرم؟ گفت: بله. تو كی؟ من یك یهودی بودم، پدرانم یهودی بودند و تازه مسلمان شده‌ام. گفته بود: نكته این كه تو تازه مسلمان كه همه پدرانت هم یهودی بودند و من هم سید و اولاد پیغمبر و ملا و این چیزها، تو از من بیشتر مقدسی، این نكته این چیست؟ من شنیدم كه یهودی گذاشت و رفت! معلوم شد حقه زده. یك قضیه‌ای بوده. می‌خواسته با صورت اسلامی كارش را بكند. تو یهودی‌ها این‌گونه كارها هست. [۱]

علاوه بر گفتار فوق، امام خمینی (ره) در موارد دیگر نیز به پدیده «یهودیت مخفی» و پیوند آن با «بهائیت مخفی» توجه کرده و در این زمینه هشدار داده‌اند. برای مثال، حدود پنج ماه پیش از قتل حسنعلی منصور و صعود امیرعباس هویدا به صدارت، که به یک خانواده سرشناس بهائی تعلق داشت، درباره‌ی نفوذ صهیونیسم در ایران و پیشینه‌ی تروریسم بابی – بهائی و خطر نفوذ بهائیان مخفی در دستگاه‌های دولتی فرمودند:

این عمّال اسرائیل در ایران هر جا انگشت می‌گذاری می‌بینی که یکی از این‌هاست. مراکز حساس، مراکز خطرناک، والله مراکز خطرناک برای تاج این آقا. ملتفت نیستند این‌ها. این‌ها آن‌ها بودند که در شمیران توطئه کردند ناصرالدین‌شاه را بکشند [و] مملکت ایران را قبضه کنند. شما تاریخ نگاه کنید. تاریخ که می‌دانید. در نیاوران توطئه کردند. در نیاوران چند نفر رفتند ناصرالدین‌شاه را ترور کنند و یک عده هم در تهران بودند که حکومت را قبضه کنند. اینها حکومت را از خودشان می‌دانند. این‌ها در کتاب‌های‌شان نوشته‌اند، در مقالات‌شان نوشته‌اند حکومت مال ماست، باید ما یک سلطنت جدیدی به‌وجود بیاوریم، یک حکومت جدیدی به‌وجود بیاوریم، حکومت عدل… آقا بترسید از این‌ها. یک جانورهایی‌اند این‌ها. [۲]

«یهودیت مخفی»، و به تبع آن «بهائیت مخفی»، عاملی بسیار مهم و مؤثر، و به همین میزان ناشناخته، در تحولات تاریخ معاصر ایران است که به‌کلی مسکوت مانده بود و به جدّ می‌کوشند این سکوت شکسته نشود.

«یهودیت مخفی» Crypto-Judaism پدیده‌ای واقعی است نه موهوم. در منابع یهودی، از جمله در دانشنامه‌های مرجع یهودی چون «جوداییکا» و «دائرة‌المعارف یهود» [۳]، این عنوان کاربرد رسمی گسترده دارد و در مدخل‌های مستقلی چون «یهودیان مخفی» [۴] «انوسیم» [۵] «مارانو» [۶] «دونمه» [۷] «جدیدالاسلام‌های مشهد» [۸] [۹] [۱۰] و غیره بدان پرداخته شده. یهودیان و غیریهودیان در این زمینه صدها کتاب و مقاله نگاشته‌اند.

«یهودی مخفی» با آن یهودی که به راستی باور به دین خود را از دست داده، این باور را علنی کرده و از جامعه‌ی یهودی جدا یا طرد شده تفاوت دارد. جوداییکا این گروه را «مرتدین» می‌نامد، و در مدخلی جدا از مدخل «یهودیان مخفی» با نام «ارتداد» Apostasy به ایشان می‌پردازد، [۱۱] و میان آنان با «یهودیان مخفی» تفاوت قائل است. دائرة‌المعارف یهود «یهودیان مخفی» را چنین معرفی می‌کند:

«یهودیانی که خود را پیرو دین دیگر معرفی می‌کنند، ولی در خانه‌های خود در خفا مناسک یهودی را به جا می‌آورند.» [۱۲]

یکی از سرشناس‌ترین نمونه‌های «یهودیان مخفی» دکتر هکتور نانز، پزشک مخصوص الیزابت اول است و نمونه‌های سرشناس «مرتدین» یهودی، آبنر برغشی و اسپینوزا. آبنر در اوائل سده چهاردهم میلادی در کاستیل (اسپانیا) واقعاً به مسیحیت گروید، اسپینوزا، که اعقابش «یهودی مخفی» بودند، [۱۳] در هلند سده هفدهم واقعاً از یهودیت گسست ولی دین دیگری برنگزید.

سرشناس‌ترین فرقه «یهودی مخفی» در جهان اسلام «دونمه»‌ نام دارد. دونمه، به معنی «برگشته» و «جدیدالاسلام»، به گروهی از یهودیان ساکن عثمانی اطلاق می‌شود که در سده هفدهم میلادی، به پیروی از شابتای زوی، یهودی که خود را مسیح موعود یهودیان معرفی می‌کرد، و ناتان غزه‌ای، یهودی دیگر که در مقام مدعی «پیامبری» کردار شابتای را توجیه می‌نمود، توده‌وار به اسلام گرویدند. اینان در طول دو سده نظام عثمانی را گام به گام از «درون» تسخیر کردند و سرانجام آن را منهدم نمودند. «جوداییکا» نهان‌پیشگی دونمه‌ها را چنین توصیف کرده است:

دونمه‌ها در ظاهر خود را مسلمان می‌خواندند و به شدت مقید به انجام ظواهر اسلامی بودند. نخستین گروه دونمه‌ها در حوالی سال ۱۶۹۰ به زیارت مکه رفتند. معهذا، آنان “یهودیان مخفی” بودند و به شکل پنهان مناسک خود را، که آمیزه‌ای از مناسک سنتی یهودی و آداب جدید است، انجام می‌دادند. در زمان جنگ اول جهانی، تعداد آن‌ها ۱۰ الی ۱۵ هزار نفر تخمین زده می‌شد. دونمه‌ها نوشته‌های خود را بر روی کاغذهای بسیار کوچک می‌نگاشتند که به راحتی قابل مخفی کردن بود. دونمه‌ها چنان ماهرانه موفق به پنهان کردن مسائل درونی خود بودند که تنها منبع شناخت ایشان شایعاتی بود که در بیرون از آنان در پیرامون‌شان وجود داشت. [۱۴]

تأکید می‌کنم که این فرقه بیش از دو سده در عثمانی فعالیت پنهان کرد، در مراکز مهم قدرت عثمانی نفوذ نمود و تلاش این فرقه سهم بزرگ در فروپاشی عثمانی داشت.

فرقه دونمه تنها به عثمانی محدود نبود. یعقوب فرانک شاخه‌ای از آن را در شرق اروپا بنا نهاد که، چون دونمه‌های عثمانی، مناسک پنهان جنسی از آداب درونی‌شان بود. این فرقه «فرانکیست» نام گرفت و حتی به درون جامعه کشیشان مسیحی و اشرافیت هابسبورگ نفوذ کرد. امروزه، بسیاری از فرانکیست‌های شرق اروپا و اتریش به آمریکای شمالی مهاجرت کرده‌اند. به‌نوشته جوداییکا، فرقه دونمه، علاوه بر عثمانی، از سده هیجدهم میلادی در یمن، ایران و شمال آفریقا نیز گسترش یافت. [۱۵] جوداییکا، در جای دیگر، ترکیه، ایتالیا، لهستان، مراکش و کردستان را از مراکز حضور فعلی این فرقه معرفی می‌کند. [۱۶]

آشنایی با پدیده «یهودیت مخفی» واجد اهمیت فراوان در تبیین برخی تحولات تاریخ معاصر ایران است. «یهودیان مخفی» در بسیاری از نقاط ایران فعالیت داشته و ریشه دوانیده‌اند ولی در تنها مکانی که این پدیده با نام رسمی فرقه دونمه شعبه یا شاخه پدید آورده دماوند است.

در ایران «یهودیت مخفی» با پدیده‌ای مشابه و خویشاوند به‌نام «بهائیت مخفی» Crypto-Bahaism پیوند خورده است.

بر دو گروه فوق (یهودیان و بهائیان مخفی) به همراه گروه‌های دیگر همچون وابستگان به سرویس‌های اطلاعاتی فعال در ایران، به‌ویژه سرویس اطلاعاتی اسرائیل (موساد)، نام عام نهان‌پیشه‌گان نهاده‌ام.

به دلیل اهمیت این پدیده و جایگاه مرموز و بغرنج آن در تحولات امروز ایران، در آینده درباره ایشان بیش‌تر سخن گفته و خواهم کوشید یادداشت‌های مستقلی درباره خاستگاه‌ها و مجاری متنوع «نفوذ» نهان‌پیشه‌گان در ایران عرضه کنم. این «نفوذ» به نظام جمهوری اسلامی ایران منحصر نیست و سازمان‌های مخالف با این نظام در خارج از کشور را نیز در برمی‌گیرد.

نویسنده: عبدالله شهبازی
تنظيم: اندیشکده مطالعات یهود

منابع و یادداشت‌ها: یهودیان و بهائیان مخفی ، یهودیان و بهائیان مخفی

[۱] صحیفه امام خمینی (ره)، ج۸، ص ۱۳۴ – ۱۴۵
و: صحیفه امام خمینی (ره)، ج۱۲، ص ۴۵۶ – ۴۷۲
[۲] صحیفه امام خمینی (ره)، ج۱، ص ۳۷۳ – ۳۹۵

[۳] http://www.jewishencyclopedia.com/index.jsp
[۴] http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=909&letter=C
[۵] http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=1627&letter=A
[۶] http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=169&letter=M
[۷] http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=438&letter=D
[۸] http://www.sussex-academic.co.uk/sa/titles/jewish_studies/nissimi.htm
[۹] http://openlibrary.org/b/OL18926670M/Anuse-Mashhad
[۱۰] http://books.google.com/books?id=33A2fLwoec4C&dq=mashhad+crypto+jews&source=gbs_navlinks_s
[۱۱] Encyclopaedia Judaica, New York: Macmillan, 1971, vol. 3, pp. 201- 215
[۱۲] http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=909&letter=C
[۱۳] http://books.google.com/books?id=iSe95FJrfeYC&pg=PA89&lpg=PA89&dq=spinoza+crypto+jew&source=bl&ots=FrmQAvCIlL&sig=VHglAGwnlsvm947q1zVx5kMMbGA&hl=en&ei=3A1ZStfiJJqknQPot9ydDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3
[۱۴] Judaica, vol. 6, p. 150
[۱۵] Judaica, vol. 14, p. 1221
[۱۶] Judaica, vol. 14, p. 1243

یهودیان و بهائیان مخفی ، یهودیان و بهائیان مخفی ، یهودیان و بهائیان مخفی

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …