حبیب‌الله القانیان مؤسس پلاسکو

حبیب‌الله القانیان ملقب به حاج‌حبیب در سال ۱۲۹۱ خورشیدی در محله عودلاجان تهران، در خانواده‌ای یهودی چشم به جهان گشود. پدرش حاج بابایی، در دکانی در محله عودلاجان خیاط بود و مادرش از خانواده سرشناس القانیان.

حاج‌حبیب پس از پایان مدرسه آلیانس با سمت مدیریت هتلی که دایی‌اش حاج عزیز القانیان در خیابان فردوسی داشت، کار خود را شروع کرد و پس از چندی اداره امور مغازه انصاف در خیابان لاله‌زار را که متعلق به یکی دیگر از اقوامش بود، بر عهده گرفت. در سال ۱۳۱۶ خورشیدی، تجارتخانه‌ای را در سرای حاج اسماعیل بازار، با شراکت برادرانش تاسیس کرد و اقدام به واردات ساعت، پارچه، رادیو، ماشین خیاطی، چینی‌آلات و کالاهای دیگر از اروپا و آمریکا کرد و در سال ۱۳۲۸، با دختر یکی دیگر از دایی‌های خود، حاج میرزا آقا القانیان به نام نیکخواه (ماه سلطان) پیوند زناشویی بست. حاصل این ازدواج، سه پسر به نام‌های کارمل، سینا و فریدون و یک دختر به نام مهناز بود.

خانواده القانیان شامل هفت برادر به نام‌های نجات‌الله، عطاءالله، صیون، حبیب‌الله، داود، جان و نصرالله بودند. ستاره اقبال برادران القانیان، پس از جنگ جهانی دوم طلوع کرد. هنگامی که آنان با خرید مازاد لباس‌های ارتش متفقین و فروش آن، به ثروتی انبوه دست یافتند. در همان سال‌ها، صیون سفری به آمریکا داشت و همین آغاز تحول تجارت القانیان بود. او که در این سفر، صنعت پلاستیک را کشف کرده بود، برادرانش را متقاعد کرد که برای تولید پلاستیک در ایران، کارخانه‌ای احداث کنند.

…..

حبیب‌الله القانیان به عنوان پیشگام تولید پلاستیک در ایران شناخته می‌شود. وی مبادرت به تاسیس کارخانجات و شرکت‌های صنعتی کرد. در سال ۱۳۳۷ شرکت پلاستیک‌سازی پلاسکو را در تهران تاسیس کرد، سپس کارخانجات تولیدی لوازم‌خانگی جنرال استیل را ایجاد کرد و نیز صنایع پروفیل آلومینیوم را راه‌اندازی کرد، متعاقباً کارخانجات پلاستیک شمال و لوله شمال، یخچال جنرال الکتریک، صندلی‌سازی و تولید تخت سفری، همچنین شرکت صنعتی روغن نباتی و صابون، شرکت صنایع پارس و آمریکا، شرکت پوست، پشم و پنبه را راه‌اندازی کرد.

از دیگر فعالیت‌های تجاری القانیان، شرکت در امر ساختمان‌سازی بود. ساختمان پلاسکو به عنوان اولین بنای بلند تجاری طی سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۴۱ خورشیدی توسط مهندسان اسرائیلی طراحی و ساخته شد. ساختمان آلومینیوم، سومین بنای بلند تجاری در تهران نيز در خیابان شاه (جمهوری) بنا شد. ظهور این بناها، با فروشگاه‌ها و رستوران‌های پر زرق و برق، آغاز دورانی جدید در مدرنیته ایرانی بود. نماد دوران تجمّل و گذار از دوران سنت به مدرنیته. ساختمان پلاسکو یک نماد بود، نماد آغاز دوران زرق و برق! القانیان بعد از سال ۱۳۵۰، برج‌های آلومینیوم و پلاسکو را به هژبر یزدانی واگذار کرد.

…..

حبیب‌الله القانیان علاوه بر کارهای برج‌سازی، چندین پاساژ و ساختمان تجاری را هم در گوشه و کنار تهران بنا کرد. همچنین با شراکت برادرانش در اسرائیل در امر برج‌سازی سرمایه‌گذاری کرد، در سال ۱۳۴۸ ساختمانی تجاری در ۲۳ طبقه با نام شیمشون را به اتمام رساند.

نكته‌ای كه ما را به شناخت بهتر شخصیت القانیان می‌رساند نحوه‌ی رسیدن او به ریاست انجمن کلیمیان تهران است. در اوایل دهه ۱۳۴۰، مراد اریه رهبر جامعه کلیمیان ایران و نماینده مجلس، با دخالت آشکار سفارت اسرائیل و حمایت دربار پهلوی، از کرسی مجلس کنار گذاشته و مجبور به کناره‌گیری از سمت خود به عنوان رهبر کلیمیان ایران شد. تا آن زمان اریه اجازه دخالت اسرائیل در امور داخلی یهودیان ایران را نمی‌داد.

در انتخابات مجلس بیست و یکم، جمشید کشفی به جای مراد اریه به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد و پس از کناره‌گیری اریه از ریاست انجمن کلیمیان، با تجدید انتخابات در سال ۱۳۴۱، حاج‌حبیب به عضویت انجمن انتخاب شد و برای سال‌های طولانی به ریاست انجمن کلیمیان تکیه زد. اعضای منتخب در اولین نشست وی را به سمت رئیس هیات مدیره انتخاب کردند و او طی ۱۸ سال در مقام ریاست انجمن کلیمیان تهران قرار گرفت. یهودیان از سال‌های زعامت القانیان در جامعه کلیمیان، به عنوان دورانی طلایی یاد می‌کنند.

…..

تا پیش از سال ۱۳۴۰، هیچ یهودی‌ای وارد اتاق بازرگانی و اتاق صنایع ایران نشده بود. در انتخابات سال ۱۳۳۹، هیچ یک از یهودیان صاحب کارت بازرگانی را تا آن موقع به عضویت اتاق بازرگانی نمی‌پذیرفتند. در آن سال القانیان ۱۷۰۰ کارت بازرگانی، از ۳۲۶۰ کارت موجود در تهران را قبل از تجدید انتخابات اتاق بازرگانی خریداری کرده و با در دست داشتن این تعداد کارت بازرگانی‌ در روز تجدید انتخابات و زیر نظارت خود، نفر هفتم از بین ۱۵ نفر عضو اتاق بازرگانی گردیده و روانه اتاق بازرگانی شد تا حافظ منافع بازرگانان، شرکت‌ها و کارخانه‌داران یهودی باشد.

حبیب‌الله القانیان با مئیر عزری نماینده اسرائیل در ایران ارتباط بسیار نزدیکی داشت و از مساعدت‌ها و پشتیبانی او برخوردار بوده، تمامی امور را با اجازه او به انجام می‌رساند.

حدود دو هفته پیش از پیروزی انقلاب القانیان جهت شرکت در جلسه‌ای بازرگانی از آمریکا به ایران آمد و در روز ۲۷ بهمن ۱۳۵۷ توسط نیروهای انقلابی دستگیر شد. آیت‌الله صادق خلخالی وی را در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۸ در زندان قصر محاکمه و حکم اعدام وی در بامداد ۲۰ اردیبهشت اجرا گردید.

…..

مهم‌ترین جرایم وی در دادگاه انقلاب عبارتند از:

جاسوسی به نفع دولت غاصب و صهیونیستی اسرائیل، چپاول سرمایه‌های کشور و کمک به بقا و پایداری رژیم صهیونیستی، معاونت در کشتار بی‌رحمانه ملت مظلوم فلسطین، فراماسون و عضو لژهای همایون و سینا، خرید خانه قوام السلطنه و اهدای آن به سفارت اسرائیل، محاربه با خدا و رسول خدا و مردم مسلمان و مستضعف ایران.

حبیب‌الله القانیان همیشه می‌گفت سرزمینی که در آن زندگی می‌کنم، برایم اهمیتی ندارد. من ایران را برای خدمت به اسرائیل می‌خواهم. وی در سخنرانی سالانه ۱۳۴۹ خود در انجمن خیریه یهود خطاب به مستمعین گفت: «اسرائیل امروز به کمک فرزندان خود احتیاج دارد و ما همه موظف هستیم خود و سرزمینی را که در آن زندگی می‌کنیم، در خدمت اسرائیل نوپا به کار بگیریم…»

از آنجایی که حبیب‌الله القانیان رئیس انجمن کلیمیان ایران، مؤسس صندوق ملی و کمیته فرهنگی کلیمیان و… بود، دستگیری و مرگ وی بازتاب وسیعی در اسرائیل و آمریکا داشت و حاخام‌های یهود در برابر آن موضع گرفتند. به فاصله‌ی یک روز پس از اعدام القانیان، پیش‌نویس نخستین قطعنامه‌ی حقوق بشری علیه جمهوری اسلامی در مجلس نمایندگان آمریکا تهیه گردید.

…..

شرلی القانیان، برادرزاده حبیب القانیان، در مصاحبه‌ای سرگذشت برادران القانیان را چنین توضیح می‌دهد:

جان القانیان که همیشه در نیویورک زندگی کرد و در همان شهر درگذشت. داود القانیان (پدر شرلی) در تهران زندگی می‌کرد و بعد از انقلاب به لندن نقل مکان کرد و در همین شهر درگذشت. نورالله القانیان که همیشه در نیویورک زندگی کرد و همان‌جا درگذشت. حبیب القانیان که در ایران زندگی می‌کرد و کمی بعد از انقلاب اعدام شد. نجات‌الله القانیان که در تهران زندگی می‌کرد و بعد از انقلاب به لس‌آنجلس نقل مکان کرد و در همان‌جا درگذشت. صیون القانیان که در تهران زندگی می‌کرد و بعد از انقلاب به لس‌آنجلس نقل مکان کرد و اکنون در همان شهر زندگی می‌کند. عطاءالله القانیان که در تهران زندگی می‌کرد و بعد از انقلاب به لس‌آنجلس نقل مکان کرد و اکنون در همان شهر زندگی می‌کند.

منابع:

۱. اسناد مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران
2. اسناد فراماسونری در ایران
3. ایران سراب قدرت
4. خاطرات من و فرح پهلوی
5. خاطرات خاخام یدیدیا شوفط
6. گزیده اسناد ساواک
7. گنجینه‌های طلایی یا ۱۰۰۱ خاطره از دوران خدمتگزاری روح الله کهنیم
8. یهودیان ایران در تاریخ معاصر

ببینیم : آلبوم عکس حبیب‌الله القانیان

….

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …