طلحه بن عبیدالله؛ نفوذی یهود

مهره‌های نفوذی یهود در عرصه‌ی سیاسی (۲) طلحه بن عبیدالله

ابومحمد طلحة بن عبیدالله بن عمرو (۱)، از مهاجرین و از جمله کسانی است که پیش از هجرت پیامبر (ص) به مدینه مسلمان شد. طلحة بن عبیدالله توسط ابوبکر به سمت اسلام متمایل شد و اسلام آورد. (۲) بنابر نقلی دیگر، طلحه در شام بود که راهبی خبر ظهور پیامبری به‌نام احمد فرزند عبدالمطلب را به او می‌دهد و وی پس از آمدن به مکه، به‌همراه ابوبکر مسلمان می‌شود! (۳)

طلحه از جمله مهاجرانی است که قبل از هجرت رسول خدا (ص) و به‌همراه برخی از خانواده پیامبر (ص) به مدینه مسافرت کرد. (۴) جالب آن‌که بعد از هجرت به مدینه، یک بار دیگر نیز به شام مسافرت کرده است و به همین جهت در غزوه بدر حضور نداشت!

علت این‌که وی به شام رفت، تجارت عنوان شده است. (۵) اما این تجارت به نظر ما مشکوک است، چرا که برای هیچ مهاجر مسلمانی سابقه نداشته که در آن بحبوحه سختگیری‌های مثال‌زدنی مشرکین بتواند به تجارت برود، آن هم به منطقه‌ای همانند شام که در همان زمان با مال‌التجاره غصب‌شده‌ی مسلمین توسط ابوسفیان، تجارتی صورت گرفته است و اصولاً جنگ بدر نیز در همین راستا شکل گرفته بود.

طلحة بن عبیدالله از جمله افراد بسیار نزدیک خلیفه اول و از کسانی بود که در رکاب او، در جنگ‌ها حضور داشت. (۶) پس از مرگ ابوبکر، وی به‌همراه عمر بن خطاب، عثمان بن عفان و عبدالرحمن بن ابوبکر از جمله کسانی بود که وارد قبرش شدند و وی را در کنار پیامبر (ص) دفن کردند. (۷)

طلحه به‌همراه امام علی (ع)، عثمان بن عفان، زبیر بن عوام، عبدالرحمن بن عوف و سعد بن ابی‌وقاص در شورای شش‌نفره برای تعیین خلیفه سوم، قرار گرفت.

عمر در وصف طلحه گفت:

«او مردی است در جست‌وجوی آبرو و ستایش، که مال خود را می‌بخشد تا به مال دیگران برسد و نیز به کبر گرفتار است.» (۸)

برخی قائل‌اند که طلحه در آن زمان در خارج از مدینه حضور داشت، اما پس از این‌که بازگشت، رأی خود را عثمان اعلام کرد. (۹) برخی نیز گفته‌اند وی پس از مرگ عمر و بیعت با عثمان، به مدینه بازگشت. (۱۰) درباره‌ی ارتباط طلحه با یهودیان، شواهد زیر قابل ذکر است:

الف. دو زن یهودی و مسیحی طلحه

می‌دانیم که رسول خدا (ص) از ازدواج مسلمانان با زنان یهودی و مسیحی نهی فرموده بود؛ ولی باز شاهدیم که طلحه دارای دو همسر از اهل کتاب است:

ابن‌لهیعه از تعدادی اهل حدیث نقل کرده است که طلحه در شام، با زنی یهودی ازدواج کرد. (۱۱) ماجرای ازدواج طلحه با زن یهودی از امیرالمؤمنین (ع) نیز نقل شده است. (۱۲) دیگرانی نیز ماجرای این ازدواج را نقل کرده اند. (۱۳) طبق برخی نقل‌ها، وی با دختر بزرگِ یهودیان ازدواج کرده بود. (۱۴) می‌توان از مجموع این نقل‌ها تعدّد ازدواج وی با زنان یهودی را استفاده کرد!

طلحه صاحب املاک بسیار بود و مال بر مال می‌افزود!

همچنین بر اساس برخی گزارش‌ها، وی مجبور شد در اثر اصرار عمر، زن یهودی‌اش را بدون طلاق رها سازد. (۱۵) برخی نیز از ازدواج طلحه با زنی مسیحی سخن گفته‌اند، هرچند ادعا دارند وی با آمدن به مدینه مسلمان شد. (۱۶) ظاهراً این علاقه‌ی طلحه برای ارتباط با زنان یهودی، سابقه‌ی دیرینه دارد. وقتی در حضور عمر صحبت از جانشین وی شد و نام طلحه به میان آمد، عمر گفت:

«چگونه شخصی را خلیفه می‌کنید که اولین زمینی را که رسول خدا (ص) به او هدیه داد، در رهن زنی یهودی قرار داد؟» (۱۷)

گزارش‌های دیگری نیز وجود دارد که قابل تطبیق بر طلحه است؛ هرچند می‌تواند اشاره به سایر یاران جریان باطل و نفوذ نیز باشد. در ذیل به دو نمونه از این گزارش‌ها اشاره می‌شود:

ب. زن یهودی یکی از اصحاب شورا

از شَعبی نقل شده است:

«یکی از اصحاب شورا [شورای شش‌نفره برای تعیین خلیفه سوم] با زنی یهودی ازدواج کرد.»

وی در ادامه، زبیر بن عوام را از دایره‌ی این اتهام خارج کرد. (۱۸) همچنین امیرالمؤمنین (ع) را نیز باید از این اتهام خارج دانست؛ چراکه هیچ گزارش حتى ضعیفی مبنی بر ازدواج ایشان با زنان اهل کتاب در دست نیست. از دیگرسو با توجه به همسر کتابی داشتن طلحه و «یکی دیگر از صحابه»، به احتمال قوی این گزارش اشاره به یکی از آن دو دارد.

طلحه در جنگ جمل کشته شد.

ج. زن یهودی یکی از اصحاب رسول خدا (ص)

در برخی نقل‌ها از امیرالمؤمنین (ع) این‌گونه آمده است:

«مردی از اصحاب رسول خدا (ص) با زنی یهودی ازدواج کرد.» (۱۹)

این گزارش حامل دو نکته‌ی مهم است. یکی این‌که ازدواج با یهودیان در میان یاران رسول خدا (ص) رواج نداشت، وگرنه این کلام امیرالمؤمنین (ع)، غلط بود. دوم این‌که شخصی که امیرالمؤمنین (ع) با کنایه از او سخن گفته، از اشخاص معروف و مشهور در میان مردم بوده است، وگرنه ازدواج یک شخص ناشناخته از اصحاب رسول خدا (ص) با زنی یهودی، ارزشِ گفتن ندارد.

در هر حال با در نظر داشتن ازدواج «یکی از اصحاب شورا» با زنی یهودی، کنایه‌ی حضرت در این جمله یا ناظر به همان فرد است یا یکی دیگر از اطرافیان سرشناس رسول خدا (ص)، که دست تقیه زبان حضرت را از بردن نام او بسته بود. از زهری هم نقل شده است:

«مردی از قبیله‌ی من، در زمان رسول خدا (ص) با زنی از اهل کتاب ازدواج کرد.» (۲۰)

هدف از ذکر چنین ازدواج‌هایی، بیان وجود روابط یهودی در میان سران جریان باطل و نفوذ است که تداعی‌کننده‌ی تأثیر یهود، در روند جریان‌های باطل تاریخی صدر اسلام است.

پی‌نوشت‌ها:

(۱) بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۱۵.
(۲) ابن‌هشام، السیرة النبویة، ج۱، ص۲۵۱و۲۵۲؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۲۷۷؛ ابن‌اثیر، اسد الغابه، ج۲، ص۴۶۸.
(۳) بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۰، ص۱۱۵؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، مقدمه، ص۲۷؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۹؛ ابن‌حجر عسقلانی، الإصابة، ج۳، ص۴۳۰و۴۳۱.
(۴) مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۶۸-۶۹.
(۵) ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۷۶۵؛ و کان عند وقعة بدر فی تجارة فی الشام…، الاصابه، ج۳، ص۴۳۰.
(۶) بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۱۰۰؛ مقدسی، البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۵۷.
(۷) بلاذری، جمل من انساب الاشراف، ج۱۰، ص۹۵.
(۸) یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۵۸.
(۹) ابن‌قتیبة، الإمامة و السیاسة، ج۱، ص۴۲و۴۴.
(۱۰) بلاذری، جمل من انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۵۰۴.
(۱۱) المدونة الکبرى، ج۲، ص۳۰۸.
(۱۲) السنن الکبری بیهقی، ج۷، ص۲۸۰.
(۱۳) المصنف عبدالرزاق، ج۶، ص۷۹؛ سؤالات الآجری، ج۱، ص۱۸۱؛ عمدة القاری، ج۲۰، ص۲۷۰.
(۱۴) المصنف عبدالرزاق، ج۶، ص۷۹ و ج۷، ص۱۷۷.
(۱۵) جامع‌البیان، ج۳، ص۷۱۴؛ تفسیر قرطبی، ج۳، ص۶۸؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج۱، ص۴۳۷.
(۱۶) السنن الکبری بیهقی، ج۷، ص۱۷۲؛ تفسیر سمعانی، ج۱، ص۲۲۲؛ المصنف ابن أبی‌شیبة ، ج۳، ص ۲۹۷ [بدون اشاره به مسلمان شدن وی].
(۱۷) کنزالعمال، ج۵، ص۷۳۵و۷۳۶ از ابن راهویه.
(۱۸) سنن سعید بن منصور، ج۱، ص۲۲۴.
(۱۹) المصنف ابن أبی‌شیبة، ج۳، ص۴۷۵؛ سؤالات الآجرى، ج۱، ص۱۸۰.
(۲۰) کنزالعمال، ج۱۶، ص۵۴۹.

منبع: دشمن شدید، دفتر دوم (برگرفته از دروس تاریخ تطبیقی استاد مهدی طائب)، چاپ دوم، تابستان۹۸، انتشارات شهید کاظمی، صص۱۷۸-۱۸۲.

تکمله:

ارتباط طلحه با یهود و نصاریٰ

طلحة بن عبیدالله از جمله صحابهٔ محبوب نزد عامه است که از جملۀ عشرۀ مبشَّره شمرده شده است. در مقابل، دربارۀ او گفته شده که از اصحاب عقبه بوده که قصد ترور پیامبر خدا (ص) را داشتند و مجموعه‌ای از فضائح او در مصادر موجود است. از جمله گفته شده که در شوری، طلحه به عثمان رأی داد و احتمالاً عبارت «فصغا رجل منهم لضغنه» در خطبۀ شقشقیه به او اشاره دارد. او در نهایت بیعت خود با امیرالمؤمنین (ع) را شکست و بر ایشان خروج کرد و از عاملان اصلی جنگ جمل شد و در روز قیامت با دستی آلوده به خون‌های مسلمینِ کشته‌شده در جنگ جمل خدا را ملاقات خواهد کرد. از جمله نقاط قابل توجّه زندگانی طلحه، ارتباط او با یهود و نصاری است.

علی بن موسی ابن طاووس و احمد بن موسی ابن طاووس از تفسیر سدّی (د. ۱۲۷/ ۱۲۹ق) نقل می‌کنند که در آن سدّی ذیل آیۀ شریفۀ «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِيَاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ» (المائدة: ۵۱) گفته است که پس از جنگ اُحد که مسلمین شکست خورند، عثمان قصد داشت که به شام برود تا به دوستِ یهودی‌اش ملحق شود و امانی از او بستاند و طلحة بن عبیدالله قصد داشت که به شام برود تا به دوستِ نصرانی‌اش ملحق بشود و از او امانی بگیرد. یکی از آن دو خواست که یهودی شود و دیگری خواست که نصرانی شود. پس طلحه رفت نزد پیامبر (ص) که اجازه بخواهد برای رفتن به شام به بهانۀ سرزدن به اموالش و با واکنش شدید علی (ع) از قصدش منصرف شد. پس دربارۀ آن‌ها آیۀ «وَيَقُولُ الَّذِينَ آمَنُوا أَهَؤُلَاءِ الَّذِينَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَكُمْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خَاسِرِينَ» (المائدة: ۵۳) نازل شد (الطرائف، ج۲، ص۴۹۴؛ عین العبرة، ص۲۸).

مشابه این سبب نزول در تفسیر مقاتل بن سلیمان نیز آمده، اما در آنجا نام طلحه و عثمان نیامده و تنها گفته شده: «يا أيها الذين آمنوا نزلت فى رجلين من المسلمين لا تتخذوا اليهود والنصارى أولياء بعضهم أولياء بعض قال لما كانت وقعة أحد خاف ناس من المسلمين أن يدال الكفار عليهم فقال رجل منهم: أنا آتى فلانا اليهودي فأتهود فإنى أخشى أن يدال الكفار علينا، قال الآخر: أما أنا فإنى آتى الشام فأتنصر فنزلت» ‏(ج۱، ص۴۸۳). همچنین سخن سدّی در تفسیر طبری (ط ۱۴۱۲ق، ج۶، ص۱۷۸) و تفسیر ابن ابی حاتم (ج۴، ص۱۱۵۵-۱۱۵۶) به‌صورت مختصر آمده اما نام طلحه و عثمان حذف شده است.

جدای از این نقلِ سدّی، سیوطی از طبری و ابن منذر از عکرمه نقلی ذیل آیۀ ۵۱ سورۀ مائده آورده که در میان آن آمده است: «و كان طلحة و الزبير يكاتبان النصارى و أهلَ الشام‏» (الدر المنثور، ج۲، ص۲۹۱). افزون بر این، در خصوص طلحه می‌دانیم که او با زنی یهودی ازدواج کرد (مصنف عبدالرزاق، ج۶، ص۷۹، ح۱۰۱۳۰؛ ج۷، ص۱۷۸؛ الناسخ والمنسوخ لأبي عبید، ص۸۷-۸۸؛ تهذیب الأحکام، ج۷، ص۲۹۸). همچنین در نقلی آمده که طلحه با دختر بزرگ یهود ازدواج کرد: «أخبرنا عبد الرزاق قال: أخبرنا ابن جريج قال: أخبرني عامر بن عبد الرحمن بن نسطاس، أن طلحة بن عبيد الله نكح بنت عظيم اليهود» (مصنف عبد الرزاق، ج۶، ص۷۹، ح۱۰۱۲۹)؛ همان‌گونه که نقل شده که عثمان بن عفّان با نائلة بنت الفُرافصة که زنی نصرانی بود ازدواج کرد (تاریخ المدینة المنورة، ج۳، ص۹۸۱؛ السنن الکبری للبیهقي، ج۷، ص۱۷۲).

در این میان، ازدواج طلحه با یهودیه مسئله‌ساز شده است. مرحوم ابوالصلاح حلبی (د. ۴۷۷ق) آورده است: «و قول عثمان لطلحة و قد تنازعا: والله إنك أول أصحاب محمد تزوج يهودية، فقال طلحة: وأنت والله لقد قلت ما يحبسنا هاهنا ألا نلحق بقومنا. وقد روي من طريق موثوق به ما يصحح قول عثمان لطلحة، فروي أن طلحة عشق يهودية فخطبها ليتزوجها، فأبت إلا أن يتهود، ففعل‏» (تقریب المعارف، ص۳۵۸).

نویسنده: امیرحسن خوروش

««« پایان »»»

رنگ‌های به‌کار رفته در متن فوق:

رنگ آبی ⇐ کلمات کلیدی.
رنگ بنفش ⇐ تیترهای اصلی.
رنگ سبز ⇐ آیات قرآن.
رنگ قرمز ⇐ لینک به خارج.
رنگ قهوه‌ای ⇐ نقل قول و ترجمه.

…

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …