نقش یهود در شهادت امام علی (ع)

هم‌چنان که در همه‌ی فسادها و فتنه‌ها از زمان رسول خدا (ص) یهود نقش داشته است، در قتل خلیفه‌ی بر حق رسول خدا (ص)، یعنی حضرت امیرالمؤمنین امام علی (ع)، نیز یهود و عامل آن یعنی بنی‌امیه نقش اساسی را ایفا کرده‌اند.

طبق برخی از نقل‌ها و قراین تاریخی، مشخص می‌شود که ابن ملجم که خود یهودی‌الاصل است، به‌تنهایی تصمیم به قتل امام علی (ع) نگرفته و این کار را به‌تنهایی انجام نداده است؛ بلکه وی مجری توطئه‌ی معاویه و عمرو عاص بوده است. در اینجا به برخی از شواهد و قراینی که بر این مطلب دلالت دارند اشاره می‌شود.

الف. پیشینه‌ی تاریخی ابن‌ملجم

طبق نوشته‌ی ابن‌سعد، عبدالرحمان بن ملجم از قبیله‌ی مراد بود که با بنی‌جبله از قبیله‌ی کنده (قبیله‌ی اشعث بن قیس) هم‌پیمان بودند. [۱] برخی گفته‌اند وی زمان جاهلیت را درک کرده بود و در زمان عمر مسلمان شد. [۲] در فتح مصر شرکت کرد و در مصر ساکن شد. [۳]

زمانی که عمرو بن عاص از سوی خلیفه دوم والی مصر بود، [۴] وی در نامه‌ای به عمروعاص تأکید کرد که از اراضی حکومتی، زمینی وسیع را در را در نزدیکی مسجد به ابن ملجم اختصاص داده و وی را به‌عنوان معلم قرآن و فقه در مصر قرار دهد. عمروعاص ابن ملجم را جزء مقرّبان خود قرار داد. [۵] ابن ملجم در مصر دارای مسجدی بود [۶] و همیشه با اشراف مصر درمی‌آمیخت. [۷] برخی نیز گفته‌اند ابن ملجم از عبّاد و زهّاد مصر بوده و قرآن را از معاذ بن جبل یاد گرفته است. [۸]

از این گزارشات استفاده می‌شود که ابن ملجم با سران حزب نفاق ارتباط داشته و هم‌چنان که کعب‌الاحبار و زید بن ثابت یهودی به‌عنوان مفسّر و فقیه مطرح می‌شدند، ابن ملجم نیز در مصر به‌عنوان مفسّر و معلم قرآن و فقیه معرفی شد.

از طرف دیگر، عنایات خلیفه دوم به وی قابل توجه است. ابن ملجم از اراضی حکومتی و عنایات وی و عمرو بن العاص برخوردار بود و با اشراف مصر نشست و برخاست داشت؛ اما در عین حال از زهّاد و عبّاد معرفی شده است. به‌نظر می‌رسد عبادت و زهد ابن ملجم استنباط ذهنی برخی از نویسندگان باشد؛ بدین‌گونه که وقتی دیده‌اند وی از خوارج است و غالب خوارج اهل عبادت و زهد بوده‌اند، لذا وی را نیز به این صفت متّصف کرده‌اند. وگرنه گزارشات دیگر از اشرافی‌گری و ثروت ابن ملجم خبر می‌دهند، آن‌هم ثروت وابسته به حکومت عمروعاص.

ب. بیعت مشکوک با امام علی (ع)

کسی که از سال ۲۰ هجری (سال فتح مصر) در کنار عمروعاص و جزء مقرّبان وی بود، بعد از خلافت امیرالمؤمنین (ع) برای بیعت با آن حضرت به کوفه آمد. چنان‌که ابن‌سعد و دیگران نقل کرده‌اند، حضرت چندین بار بیعت وی را نپذیرفته و به شهادت خویش اشاره نمودند:

علی بن ابی‌طالب مردم را به بیعت فراخواند، ابن ملجم به حضور ایشان رسید، اما آن حضرت بیعت او را نپذیرفت، ابن ملجم دوباره آمد، اما باز حضرت نپذیرفت، برای بار سوم آمد تا این‌که بالاخره آن حضرت بیعتش را پذیرفت. سپس فرمود: چه چیزی شقی‌ترین آن‌ها را نگه داشت؟ به خدایی که جانم در دست اوست، همانا این [محاسنم] به آن [خون سرم] رنگین خواهد شد. [۹]

برخی وی را جزء شیعیان امام علی (ع) و جزء حاضران در صفین دانسته‌اند؛ [۱۰] ولی در کتب تاریخی معتبر از حضور وی در صفین سخن صریح به میان نیامده و فقط وی را از خوارج معرفی کرده‌اند. [۱۱] ورود ابن ملجم به کوفه و پیوستن وی به امام علی (ع)، درست در همان زمانی که ارباب وی (عمروعاص) از مصر به شام رفته و با معاویه متحد شده است، جای تأمل دارد.

چنان‌چه ذکر شد، ابن ملجم جزء مقرّبان عمرو عاص و مورد عنایت بزرگان حزب نفاق بوده است؛ لذا حرکت او از مصر به کوفه قبل از صفین، امری عادی نبوده، بلکه – باتوجه به پیشینه و کارهای بعدی او – می‌توان گفت وی برای یاری عمرو عاص و معاویه در لشکر امام علی (ع) حضور داشته است. چنان‌که منافقانی هم‌چون اشعث بن قیس و همکاران او نیز در لشکر آن حضرت بودند. فرق اشعث با ابن ملجم در این است که اشعث فردی شناخته‌شده است، ولی ابن ملجم تا قبل از قتل امیرمؤمنان (ع)، شخصیتی مجهول بوده است و پنهان بودن برای منافقان و جاسوسان یک رویه‌ی عادی است.

لذا کسانی که ابن ملجم را جزء شیعیان حضرت شمرده‌اند دچار اشتباه‌اند. اگر حضور ابن ملجم در لشکر حضرت ثابت شود، این به‌معنای شیعه بودن نیست، بلکه ممکن است به‌عنوان جاسوس دشمن نیز باشد. پیشینه‌ی زندگی ابن ملجم و کارهای بعدی وی (مانند قتل حضرت) بیشتر با جاسوسی او در لشکر حضرت سازگاری دارد، نه با شیعه بودن.

ج. نقش معاویه و عمروعاص در قتل امام علی (ع)

بعد از فتنه‌ی خوارج، که جمعشان پراکنده شد و اکثرشان به قتل رسیدند، عده‌ای از آن‌ها نجات یافتند؛ برخی به کوفه برگشتند و برخی به دیگر مناطق رفتند. در جریان قتل امیرمؤمنان (ع)، اکثر تواریخ قصّه‌ای را ذکر نموده‌اند که طبری آن را نقل کرده و خلاصه‌ی آن چنین است:

موسى بن عثمان بن عبدالرحمن المسروقی از عبدالرحمن الحرانی و او از اسماعیل بن راشد نقل می‌کند: سه نفر از خوارج در مکّه اجتماع کردند و با هم در مورد امر مردم و خوارج سخن گفتند. آن‌ها تصمیم گرفتند حضرت علی، معاویه و عمروعاص را در یک شب به قتل برسانند، تا مردم راحت شوند. لذا ابن ملجم مرادی گفت من علی را به قتل می‌رسانم، برک بن عبدالله گفت من معاویه را به قتل می‌رسانم و عمرو بن بکر گفت من عمروعاص را به قتل می‌رسانم. آن‌ها با هم عهد بستند تا در یک شب هر سه را به قتل برسانند.
ابن ملجم به کوفه آمد و در کوفه این امر را از بقیه پنهان می‌کرد. در این مدت وی با زنی به نام قطام آشنا شد و شیفته‌ی وی گردید. قطام مهریّه‌ی خود را سه هزار [درهم] [۱۲] و یک برده و کنیز و قتل امیرالمؤمنین (ع) قرار داد. وی به ابن ملجم گفت برای قتل علی (ع) به تو دو نفر نیروی کمکی خواهم داد؛ لذا وردان و شبیب را با ابن ملجم آشنا کرد و آن‌ها با هم تصمیم گرفتند که حضرت علی (ع) را در شب جمعه به قتل برسانند. در پی این توطئه، ضربه‌ی ابن ملجم به سر مبارک امیرالمؤمنین خورد و بر اثر آن به شهادت رسید. [۱۳]

این مطلب در کتاب‌های تاریخی با اختلاف تعابیر و کم و زیادهایی نقل شده است که برای روشن شدن ارتباط معاویه و ابن ملجم لازم است بررسی شود. در رابطه با این مطلب، نکات زیر قابل دقت است.

یک. منافقین و جاسوسان معاویه، یاوران ابن ملجم

در طول تاریخ، یکی از عوامل مهم برای گمراه‌کردن افراد و یکی از لغزشگاه‌های افراد تحریک قوه شهوت آن‌هاست. [۱۴] وقتی که ابن ملجم به قصد کشتن امام علی (ع) به کوفه آمد، مدتی در کوفه مستقر شده و ممکن بود طیّ این مدت در هدف خود مردّد شود. لذا عمرو عاص که مدت زیادی با ابن ملجم زندگی کرده و به روحیه‌ی اشرافی‌گری، هواپرستی و نقاط ضعف وی آشنایی کامل دارد، نقشه‌ای برای ابن ملجم طرح کرد که در هدفش سُست نگردد.

از همان محلی که ابن ملجم هر روز می‌نشست، دختری که: «کانت من أجمل نساء أهل زمانها» [۱۵] با روی باز از مقابل ابن ملجم رد می‌شود، در حالی‌که در جامعه‌ی آن روزِ کوفه، زن‌ها با صورت پوشیده بیرون می‌آمدند. مخصوصاً از دختری که ادعا می‌شود پدر و برادرش از خشک‌مذهبان خوارج بوده‌اند و خودش را هم جزء خوارج دانسته‌اند – که گناه را باعث کفر می‌دانند – قابل قبول نیست که بدون هدف خاص، با صورت بدون پوشش در مقابل مردی غریبه ظاهر شود.

و عجیب‌تر از آن این است که این دختر با آن جمال، به پیشنهاد ازدواج پیرمردی [۱۶] غریبه بلافاصله جواب مثبت می‌دهد و مهریّه‌ی خود را برایش عرضه می‌کند!

نکته‌ی قابل تأمل دیگر این است که بعد از اعلام آمادگی ابن ملجم جهت ترور امام علی (ع)، قطام دو نفر را برای وی به‌عنوان یاور معرفی می‌کند. گویا این دو نفر از قبل برای این مأموریت آماده شده بودند. لذا به مجرّد پیشنهاد ترور امام علی (ع)، آن‌ها هم برای معاونت اعلام آمادگی کردند.

از طرف دیگر، با دستور عمرو عاص قبل از قتل حضرت، قطام با ابن ملجم و یاوران او مجلس خمر و مستی برگزار کرده و در مقابل صدهزار درهمی که عمرو عاص برای قطام فرستاده است، شقاوت ابن ملجم را با زنا تثبیت می‌کند تا مبادا از هدف خود برگردد. بعد از اتمام مستی، بر تن وی حریری پوشانده و به مأموریت قتل امام علی (ع) می‌فرستد. چنان‌که ابن‌شهرآشوب به این مطلب تصریح نموده است. [۱۷]

بعد از بیان این نکات، اتفاقی‌بودنِ آشنایی ابن ملجم با قطام، قابل قبول نخواهد بود. با توجه به شواهد فوق، قطام و وردان و شبیب، همه از طرف عمرو عاص مأموریتی داشتند که ابن ملجم را در هدفش مصمّم سازند؛ لذا می‌بینیم با این‌که قطام مهریّه‌ی خود را سه هزار درهم برای ابن ملجم گفته بود، ولی جایزه‌ای که از طرف عمرو عاص دریافت می‌کند، صدهزار درهم است. [۱۸]

این مطلب نشان می‌دهد که ابن ملجم و قطام و یاران آن‌ها، اگرچه در ظاهر جزء خوارج بودند، اما در حقیقت جاسوس معاویه بودند که برای ایجاد چالش در بین یاران حضرت علی (ع) به آن‌ها پیوستند.

دو. نقش اشعث بن قیس در قتل امیرالمؤمنین (ع)

اشعث که در زمان امام علی (ع) رأس المنافقین بود و می‌توان گفت منافقین دیگر تابع وی بودند، بعد از آشکار شدن نفاقش، دشمنی خود با حضرت على (ع) را شدت بخشید.

او حتی در یک مورد به سخنان حضرت اعتراض کرد، ولی آن حضرت پاسخ قاطعی به وی داد. لذا امیرالمؤمنین (ع) را به قتل تهدید کرد. [۱۹] به‌دنبال این تهدید و به‌دنبال جایزه‌هایی که در مقابل خوش‌خدمتی به معاویه در صفین و حَکَمیت از معاویه گرفته بود، خواست خدمتی دیگر به معاویه نماید، لذا تهدید خود را عملی کرده و زمینه را برای قتل آن حضرت آماده نمود.

ابن‌ملجم بعد از ورود به کوفه در منزل اشعث ساکن شد [۲۰] و این نشان دیگری از تعامل و هماهنگی بین منافقان و جاسوسان معاویه و عمروعاص بوده و نشان می‌دهد که ابن ملجم با هدف خاصی به کوفه آمده است، نه برای بیعت با حضرت علی (ع). در شب قتل امیرالمؤمنین (ع)، ابن ملجم تا صبح در کنار اشعث بود و به دستور اشعث دست به شمشیر برد. چنان‌که ابن‌سعد و دیگران بدان اشاره کرده‌اند. [۲۱]

با این گزارشات مسلّم تاریخی، نقش اشعت یهودی به‌خوبی روشن و دخالت معاویه در امر قتل امیرالمؤمنین (ع) معلوم می‌شود.

سه. جایزه‌ی معاویه برای ابن‌ملجم

یکی از شواهد ارتباط ابن ملجم با معاویه این است که بعد از قتل امام امیرالمؤمنین (ع) توسط ابن ملجم، چون ابن ملجم خودش نیز قصاص شد، لذا معاویه نمی‌توانست جایزه‌ی مالی به او بپردازد، ولی هزینه‌ی هنگفتی پرداخت کرد تا نام ابن ملجم بین مردم زنده بماند.

چنان‌که ابن ابی‌الحدید نقل می‌کند، معاویه چهارصد هزار درهم پرداخت کرد تا سمرة بن جندب، آیه‌ی «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ» [۲۲] که در شأن امیرالمؤمنین (ع) نازل شده بود را به نفع ابن ملجم و به ضرر امام علی (ع) تفسیر نماید. و نیز آیه‌ی «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یعْجِبُکَ قَوْلُهُ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یُشْهِدُ اللهَ عَلَى مَا فِی قَلْبِهِ وَ هُوَ اَلَدُّ الْخِصَامِ. وَ إِذَا تَوَلَّى سَعَى فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیهَا وَ یُهْلِکَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللهُ لَا یُحِبُّ الْفَسَادَ» [۲۳] را، که در مذمت ابن ملجم نازل شده بود، به امیرالمؤمنین (ع) نسبت دهد. [۲۴]

ارزش این جایزه زمانی مشخص می‌شود که ارزش هر درهم در آن زمان معلوم گردد.

د. یهودی بودن ابن ملجم

هنگامی‌که ابن ملجم با عده‌ای از قبیله‌اش برای بیعت با حضرت علی (ع) آمده بودند، آن حضرت به صورت ابن ملجم مدتی نظر کرد و از او سؤالاتی پرسید و ابن ملجم قسم یاد کرد که پاسخ صحیح بدهد. حضرت از او پرسید:

«أ کنت تراضع الغلمان و تقوم علیهم فکنت إذا جئت فرأوک من بعید قالوا قد جاءنا ابن راعیه الکلاب؟ قال: اللهم نعم؛ آیا از نوجوانان درخواست می‌کردی و اصرار می‌کردی و زمانی که تو را می‌دیدند، می‌گفتند: پسر سگ‌چران آمد؟ ابن ملجم گفت: بله.»

حضرت پرسید:

«فمررت برجل و قد أیفعت فنظر إلیک فأحد النظر فقال لک یا أشقى من عاقر ناقة ثمود؟ قال: نعم؛ آیا در جوانی به مردی برخورد کردی که به تو با شدت نگاه کرد و گفت ای شقی‌تر از کُشنده‌ی ناقه‌ی ثمود؟ ابن ملجم گفت: بله.»

حضرت پرسید:

«فأخبرتک أمک أنها حملت بک فی بعض حیضها؟ فتعتع هنیئه ثم قال: نعم قد حدثتنی بذلک؛ آیا مادرت به تو خبر داده که در ایام حیض به تو باردار شده است؟ ابن ملجم کمی تردید کرد، بعد گفت: بله.»

حضرت فرمود:

«سمعت رسول الله (ص) یقول: إن قاتلک شبه الیهودی بل هو یهودی؛ شنیدم از رسول خدا (ص) که قاتل تو شبیه است به یهود، بلکه از یهود است.» [۲۵]

بنا بر گزارشی دیگر، امیرالمؤمنین (ع) پس از آن‌که ابن ملجم را برای نخستین‌بار دید، بعد از افشا کردن نام و نَسَب صحیح وی، قاتل خود را از زبان رسول خدا (ص) یک یهودی معرفی نموده است. [۲۶]

هم‌چنین علامه مجلسی در بحار نقل کرده است: هنگامی‌که ضربت شمشیر ابن ملجم به فرق مبارک ایشان خورد، ندا کردند:

«قَتَلَنِی ابن ملجم، قَتَلَنِی اللَّعِینُ ابْنُ الْیهُودِیةِ وَ رَبِّ الْکعْبَةِ؛ مرا ابن ملجم کُشت؛ قسم به خدای کعبه، مرا ملعونی که فرزند زن یهودی ‌بود کُشت.» [۲۷]

این سه نقل که ابن ملجم را یهودی معرفی کرده‌اند، به واقعیتی قابل توجه اشاره دارند و آن این‌که مادر ابن ملجم یهودی بوده و فرزندش نیز با افکار وی بزرگ شده و یهودی بوده است. از طرفی اطلاعاتی – برخلاف این روایات – در مورد مادر ابن ملجم در تاریخ نیامده است تا با این روایات منافات داشته باشد. ممکن است ابن ملجم قبل از اظهار اسلام یهودی بوده و در زمان خلیفه دوم مانند کعب‌الاحبار اظهار اسلام نموده است. بلکه تقرّب خاص ابن ملجم به حزب نفاق، باتوجه به این‌که بزرگان یهود نزد آن‌ها جایگاه خاصی داشتند، می‌تواند مؤیّد یهودی بودن ابن ملجم باشد.

نیز ممکن است این روایات اشاره به این باشد که قاتل حضرت علی (ع) در راستای اهداف یهود آن حضرت را به قتل رسانده است؛ چنان‌که در آیه‌ی قرآن می‌فرماید:

«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْیهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِیاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ وَمَنْ یتَوَلَّهُمْ مِنْکمْ فَإِنَّهُ مِنْهُم». [۲۸]

هرکس با یهود و نصاری موالات داشته باشد او هم جزء آن‌هاست؛ لذا ابن ملجم چون در راستای اهداف یهود و برای انجام دستور عامل یهود (معاویه) اقدام به قتل حضرت علی (ع) کرده است، از این جهت شبه یهودی یا یهودی معرفی شده است.

نکته‌ی قابل توجه دیگر این‌که بر اساس گزارشی، پس از رجعت امیرالمؤمنین (ع)، آن حضرت دوباره به‌دست یک یهودی در منطقه‌ی اریحا به شهادت خواهد رسید. [۲۹]

پی‌نوشت‌ها:

[۱] طبقات الکبری، ج۳، ص۳۵.
[۲] الاعلام زرکلی، ج۳، ص۳۳۹؛ الاصابة، ج۵، ص۸۵.
[۳] تاریخ الإسلام، ج۲، ص۳۷۳.
[۴] الاستیعاب، ج۳، ص۱۱۸۷.
[۵] الأنساب، ج۳، ص۲۵-۲۶.
[۶] همان.
[۷] تاریخ الإسلام، ج۲، ص۳۷۳ ؛ الأنساب، ج۳، ص۲۵-۲۶.
[۸] تاریخ الإسلام، ج۲، ص ۳۷۳.
[۹] طبقات الکبری، ج۳، ص۳۳؛ لسان المیزان، ج۵، ص۱۴۱.
[۱۰] الأنساب، ج۳، ص۲۵-۲۶؛ الاعلام، ج۳، ص۳۳۹.
[۱۱] الاصابة، ج۵، ص۸۵؛ طبقات الکبری، ج۳، ص۳۵؛ تاریخ الإسلام، ج۲، ص۳۷۳.
[۱۲] مقاتل الطالبیین، ص۴۶.
[۱۳] تاریخ الطبری، ج۵، ص۱۴۳- ۱۴۵.
[۱۴] برای دیدن برخی نمونه‌ها بنگرید به مقالات زیر:

https://jscenter.ir/jewish-methods/jews-and-politics/2214
https://jscenter.ir/other-topics/jewish-celebrities/19226
https://jscenter.ir/other-topics/jewish-families/7985
https://jscenter.ir/jewish-studies/beliefs-of-jewish/879

[۱۵] مقاتل الطالبیین، ص۴۶.
[۱۶] ابن ملجم زمان جاهلیت را درک کرده بود، یعنی اگر ده سال از سن او در جاهلیت بوده باشد، در هنگام قتل امیرالمؤمنین (ع)، حداقل ۶۳ سال داشته است (الاعلام زرکلی، ج۳، ص۳۳۹؛ الاصابة، ج۵، ص۸۵).
[۱۷] ابن‌شهرآشوب در کتاب مناقب می‌نویسد: «فبعثت إلى وردان بن مجالد التمیمی و سألته معونة ابن ملجم و استعان ابن ملجم بشبیب بن بجره فأعانه و أعانه رجل من وکلاء عمرو بن العاص بخط فیه مائة ألف درهم فجعله مهرها فأطعمت لهما اللوزینج و الجوزینق و سقتهما الخمر العکبرى فنام شبیب و تمتع ابن ملجم معها ثم قامت فأیقظتهما و عصبت صدورهم بحریر و تقلدوا أسیافهم و کمنوا له مقابل السده» (مناقب آل أبی‌طالب ج۳، ص۳۱۱).
[۱۸] همان.
[۱۹] مقاتل الطالبیین، ص۴۸؛ شرح نهج‌البلاغه، ج۶، ص۱۱۷.
[۲۰] البلدان، ص۲۵۲.
[۲۱] طبقات الکبری، ج۳، ص۳۶؛ مقاتل الطالبیین، ص۴۷؛ شرح نهج‌البلاغه، ج۶، ص۱۱۷؛ اسد الغابة، ج۳، ص۶۱۷.
[۲۲] بقره، ۲۰۷.
[۲۳] بقره، ۲۰۴-۲۰۵.
[۲۴] شرح نهج‌البلاغه، ج۴، ص۷۳.
[۲۵] الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۱۸۱-۱۸۲.
[۲۶] الکامل ابن‌عدی، ج۳، ص۴۶۴؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۵۵۴.
[۲۷] بحار الأنوار، ج۴۲، ص۲۸۱.
[۲۸] مائده، ۵۱.
[۲۹] ضعفاء عقیلی، ج۳، ص۴۱۶؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۰۰.

منبع: درآمدی بر شناخت تبار انحراف، سیدمحمدمهدی حسین‌پور و مجتبی رضایی آدریانی، انتشارات شهید کاظمی، چاپ اول: بهار ۱۴۰۱، ج۳، ص۱۱۱-۱۲۰.

««« پایان »»»

آشنایی با رنگ‌های به‌کار رفته در مقاله‌ی فوق:

رنگ آبی برای تأکید بر کلمات کلیدی است.
رنگ قهوه‌ای برای نقل‌قول استفاده می‌شود.
رنگ بنفش در تیترهای اصلی استفاده شده.
رنگ نارنجی در تیترهای فرعی استفاده شده.
رنگ سبز برای آیات قرآن استفاده می‌شود.
رنگ قرمز برای لینک‌دادن استفاده شده.

…

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …