دهم تیشری یا یوم کیپور

یوم کیپور (به عبری: יום כיפור به انگلیسی: Yom Kippur) به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اعیاد مقدس یهودیان، به استناد تورات (سِفر لاویان، فصل ۱۶، آیه‌های ۲۹ تا آخر ۳۴) به‌نام‌های «روز کفاره»، «روزه بزرگ یهودیان» و «روز توبه و آمرزش» معروف است.

این عید مصادف است با دهمین روز پس از عید سال نو یا روش هشانا، که بر اساس روایات دینی، روزه گرفتن در آن واجب است. یهودیان از ساعتی پیش از غروب آفتاب روز نهم، تا ساعتی پس از غروب آفتاب فردایش روزه می‌گیرند و برای نیایش و طلب بخشایش از پروردگار در کنیسه‌ها به عبادت می‌پردازند، همچنین دو نوبت نیز تورات قرائت می‌شود و پس از تاریکی کامل آسمان، با نواختن «شوفار» (کرنا / شیپور)، پایان آن روز اعلام می‌گردد. بدین‌ترتیب روزۀ یوم کیپور کمی بیشتر از ۲۵ ساعت به درازا می‌کشد.

در روز کیپور که همان روز دهم ماه تیشری باشد، یهودیان از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کنند و با حضور در کنیساها و خواندن تفیلا (نماز)، از این طریق تمام افکار خود را به خدا معطوف داشته، ضمن رهایی خود از هر قید و بند جهان مادی و اعمالی که صرفاً جنبه‌ی تأمین نیازهای جسمی دارد، با تشووا (توبه) در مهمانی حق شرکت می‌نمایند.

یهودیان بر این باورند که سرنوشت سال آینده‌ی هر فردی، در فاصله‌ی ده روز توبه از روز روش هشانا تا کیپور با نام ימים נוראים که به روزهای بیم و هراس معروف است، به‌صورت معلّق خواهد بود، و در یوم کیپور است که سرنوشت یک‌سال بعد آنان رقم خواهد خورد.

هر فرد یهودی طی این ده روز باید با رجوع به وجدان مذهبی خود، گناهان و اعمال بدی که مرتکب شده است را یادآوری کرده و با خواندن تفیلایی (نمازی) به‌نام אבינו מלכנו، ندامت و پشیمانی خود را به قادر مطلق نشان دهد.

در دوران آبادی بیت همیقداش (معبد مقدس / معبد سلیمان / هیکل سلیمان) مراسم ویژه‌ی کیپور با حضور کهن گادول (کاهن اعظم) انجام می‌گرفت. وی ضمن تقدیم قربانی‌ها، جهت کفاره گناهان به حضور خداوند، گیاهان خوش‌بو را بخور می‌کرد، اعتراف‌نامه قرائت می‌نمود، سپس به جایگاه مقدس بیت همیقداش وارد می‌شد و مراسم را انجام می‌داد.

در سِفر وییقرا (سِفر لاویان) فصل شانزدهم آیات ۲۹ و ۳۰ می‌خوانیم:

این از برای شما قانون ابدی باشد. در ماه هفتم، روز دهم ماه روزه بگیرید [جان‌های‌تان را رنج دهید] و هیچ کاری نکنید، هم اهل سرزمین و هم غریبی که میان شما اقامت گزیده است. زیرا در این روز آیین کفاره را بر شما انجام دهند تا تطهیرتان کنند. برابر یَهُوَه از تمامی گناهان خویش پاک شوید.

قوانین و مقررات روز کیپور از دوران معبد دوم اساساً تغییر نکرده‌اند و از همان دوران، انجام این مراسم، نشانگر اهمیّت و حدّ اعلای آن بوده و همین امر باعث گردید یوم کیپور به‌صورت بزرگ‌ترین آیین مذهبی و مهم‌ترین روز سال، برای یهودیان به‌شمار آید.

اگرچه در کتاب مقدس، در مورد نحوه‌ی رنجاندن جان، هیچ شیوه‌ی خاصی ارائه نشده است، ولی دانشمندان یهود با توجه به مندرجات موجود در دیگر کتب مقدس، روزه گرفتن را یکی از مهم‌ترین شیوه‌های رنجاندن جان به‌شمار می‌آورند.

علمای یهود بر این باورند که رنجاندن جان از پنج طریق امکان‌پذیر است:

۱. روزه گرفتن و احتراز از خوردن و نوشیدن
۲. منع هرگونه شستشوی غیرضروری و استحمام (به‌منظور لذّت و تفنّن)
۳. تدهین با روغن (آرایش و استفاده از کرم و عطریات)
۴. نپوشیدن کفش چرمین
۵. احتراز از مقاربت

ولی آنچه که محسوس است احتراز از خوردن و نوشیدن بیش از همه اهمیّت یافته است، ضمن آن‌که باید به این نکته توجه داشت، درصورتی‌که رنجاندن جان برای سلامتی فرد در انجام تعنیت (روزه) و فرایض در کیپور مخاطره‌انگیر باشد، فرد مریض مجبور به رعایت آن نمی‌باشد و توصیه شده که افراد در این روز برای آمادگی روزه‌ی کیپور به حدکافی از خوراکی‌ها استفاده کنند.

در شب این عید، ده‌ها هزار نفر از باورمندان در برابر «کتل همعراوی» (Kotel Hamaaravi) که در زبان فارسی به «دیوار ندبه» شهرت دارد، و به گمان یهودیان، تنها بازمانده از معبد مقدس است که توسط حضرت سلیمان بنا گردیده، گرد هم آمده و تا سپیده‌دم به نیایش می‌پردازند.

ناگفته نماند یوم کیپور در یهودیت به هیچ‌وجه یک روز سوگواری نیست، بلکه یک عید مقدس است که هر فرد یهودی می‌بایست به احترام این روز، لباس‌های تمیز بپوشد و از کارکردن اجتناب ورزد. نوع کارهای ممنوعه در این روز، همان کارهایی هستند که انجامشان در روز شبات (شنبه) نیز ممنوع می‌باشد.

واژه‌ی کیپور به‌معنای کفاره و بخشش گناهان است. همچنین تأکید بر خصلت آن به‌عنوان روز قضاوت خداوندی، روز دادرسی و لحظه‌ی اعلام رأی دادگاه می‌باشد. تعابیر و معانی دیگری هم در این راستا بیان شده که عبارتند از:

۱- یوم هَقادوش: به‌معنای روز مقدس (این روز بیش از ایام سال به ارتباط بین انسان و خداوند اختصاص داده شده).
۲- یوم هَسِلیخا: به معنای روز بخشش و عفو گناهان.
۳- یوم اَدیر: به معنای جلیل و با عزت (در دعاهای این روز بیش از ایام دیگر به عظمت و جلال خداوند اشاره شده).
۴- یوم عاسور: واژه عاسور به‌معنای عدد ۱۰ و اشاره به دهم تیشری است.

رسم است پیش از غروب آفتاب و شروع کیپور، خانم خانه دو شمع روشن می‌کند و براخای (دعای مخصوص) آن را می‌گوید؛ و قبل از این‌که وارد تعنیت شوند، افراد خانواده به‌ویژه کوچکترها از بزرگترها به جهت اشتباهاتی که طی سال گذشته مرتکب شده‌اند، دلجویی و طلب عفو و بخشایش می‌کنند و بزرگترها ضمن گذشت و بخشایش، آنها را برکت می‌نمایند.

برای یهودیان روز کیپور از جایگاه ویژه برخوردار است، در میشنا اشاره شده در روز کیپور «گناهان انسان نسبت به خالق» (حق‌الله) براساس توبه بخشوده می‌شوند، ولی «گناهان انسان نسبت به انسان» (حق‌الناس) در صورتی بخشوده می‌شوند که شخصِ خطاکار از فرد مظلوم درخواست بخشش کرده و رضایت او را جلب کند.

کیپور فرصت کفاره و بخشایش برای کسانی است که توبه کنند و به خطاهای خود اعتراف کنند. از این‌رو حتی کسانی که از خانواده دور می‌باشند، سعی می‌کنند برای اجرای مراسم تعنیت کیپور، در کنار خانواده‌شان حضور داشته باشند.

از دیرباز مرسوم بوده در روز کیپور چهار بار تفیلا (نماز) قرائت شود. ابتدا تفیلای شحریت (نماز صبح)، سپس تفیلای موصاف، سپس تفیلای مینحا (نماز عصر) و در پایان هنگام غروب آخرین تفیلا، تفیلای نعیلا می‌باشد که تنها در یوم کیپور خوانده می‌شود.

واژه‌ی نعیلا به‌معنای «بسته‌شدن درها» می‌باشد و آن اشاره‌ایست به «پایان‌یافتن محکمه الهی» و «بسته‌شدن دروازه‌های آسمان». ضمناً در تقویم عبری هرگز روز کیپور با روزهای یکشنبه، سه‌شنبه و جمعه مصادف نخواهد شد.

…

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …