بوتانیست‌های فرانسوی در ایران چه می‌کردند؟!

پرونده ویژه «جنگ جهانی غذا» ؛ قسمت بیست‌ویکم بوتانیست‌های فرانسوی

احتمالاً قدیمی‌ترین سندی که از حضور و فعالیتِ گیاه‌شناسان غربی در ایران منتشر شده، مربوط به «میکائیل زهری» باشد که در همین پرونده از آن رونمایی شد. (اینجا بخوانید)

اما طی مطالعات مرتبط با این پرونده به نکته‌ی بسیار تأمل‌برانگیز دیگری برخوردیم که حضور گیاه‌شناسان غربی در ایران را حداقل از ابتدای قاجار تأیید می‌کند.

«سِر جان ویلیام کِی» (۱) افسر ارشد بریتانیا در حوزه‌ی سرزمینی کمپانی هند شرقی و از تاریخ‌نگاران برجسته‌‌ی این ارتش در این زمینه است.

تصویر «جان ویلیام کی» و کتاب «تاریخ جنگ در افغانستان»

وی در کتابی به‌نام «تاریخ جنگ در افغانستان» (۲) می‌نویسد:

پیش از حضور ناپلئون در مصر بود که گروهی از فرانسوی‌ها در پوشش دانشمندان گیاه‌شناس وارد تهران شده به آغامحمدخان قاجار پیشنهاد کردند که بصره و بغداد را به تصرف درآورد؛ و همچنین به تیپوسلطان که در هند علیه انگلیس قیام کرده، یاری رساند؛ و دیگر این‌که به فرانسوی‌ها اجازه دهد که در بندرعباس رحل اقامت بیفکنند. (۳)

لشگرکشی ناپلئون به مصر، بین سال‌های ۱۷۹۷ تا ۱۸۰۱ میلادی رخ داده است؛‌ همچنین تاریخ مرگ آغامحمدخان را ۱۷۹۷ میلادی (مقارن ۱۱۷۶ شمسی) نوشته‌اند؛ شهادت تیپوسلطان نیز در سال ۱۷۹۹ رقم خورده است.

اگر فرض کنیم که مقارن این سال‌ها، آمدوشد “بوتانیست‌“ها (گیاه‌شناسان) به ایران، رایج بوده و در مورد آن حساسیت چندانی وجود نداشته است (چنان‌که برای رایزنی‌های سیاسی و امنیتی بسیار سطح بالا از این پوشش استفاده می‌شده است)، می‌توان گفت که باید عملیات شناسایی گیاهان سرزمین‌مان توسط اروپایی‌ها (یا به‌عبارت بهتر تمدن مهاجم غرب) را حدود ۱۴۰ سال دیگر عقب‌تر ببریم.

بر این اساس، گیاه‌شناسان غربی حداقل از دهه‌ی ۱۷۹۰ در ایران حضور داشته‌اند.

پرسش مهمی که اینجا طرح می‌شود این است:

«شناسایی گیاهان ایران توسط غرب، با چنین سابقه‌ی قدیمی، اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد»؟

قسمت قبلی این مقاله  ؛  قسمت بعدی این مقاله [بزودی]

پی‌نوشت‌ها:

۱. Sir John William Kaye KCSI (1814 – ۲۴ July 1876)
2. History of the War in Afghanistan (London, 1851), republished in 1858 and 1874
3. Sir John William Kaye (1876), History of the War in Afghanistan, W. H. Allen & Company, 1874, p44.

بوتانیست‌های فرانسوی

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …

بوتانیست‌های فرانسوی