کتاب مقدس یهود در نگاه اندیشمندان غربی

عهد قدیم یا عهد عتیق (Old Testament) مجموعه کتاب‌های دینی یهودیان است. این کتاب‌ها که حجم‌های متفاوت و انواع گوناگون دارند در مدت نُه قرن براساس سنن شفاهی به زبان‌های گوناگون نوشته شده‌اند. بسیاری از این کتاب‌ها در رابطه با حوادث خاص و در زمان‌های مشخصی که گاه بسیار از یکدیگر فاصله دارند، تصحیح و تکمیل شده‌اند. کتاب مقدس یهود

نوشته‌های کتاب مقدس یهود یا عهد قدیم به سه دسته تقسیم می‌شوند:

الف. تورات یا کتاب آسمانی حضرت موسی (ع) که از پنج کتاب شکل گرفته است:
1. سفر آفرینش ۲. سفر خروج ۳. سفر لاویان ۴. سفر اعداد ۵. سفر تثنیه.

ب. نبییم، که مجموعه کتاب‌های انبیاء بنی‌اسرائیل است. پیامبران بنی‌اسرائیل با در نظرگرفتن حضرت موسی (ع) ۴۸ نفر هستند که از این تعداد ۱۶ نفر صاحب کتاب‌اند.

ج. کتوبیم، که آثار نویسندگان یهود در زمینه‌ی تاریخ، تحولات اجتماعی و عقیدتی یهودیان پس از وفات حضرت موسی (ع) است.

خاستگاه کتاب مقدس یهود

دیدگاه‌های گوناگونی درباره خاستگاه کتاب مقدس یهود وجود دارد. گروهی، عهد قدیم را وحی الهی نمی‌دانند و عده‌ی دیگری آن را وحی الهی می‌خوانند. کسانی که معتقد به وحی الهی‌اند به دو گروه تقسیم می‌شوند:

۱ ـ گروه اول معتقد به وحی مکانیکی می‌باشند.

آن‌ها می‌گویند کلمه کلمه و حرف حرف کتاب مقدس املاء از جانب خداوند است. در سفر خروج می‌خوانیم: «پس موسی تمام سخنان پروردگار را نوشت» (۱) و در کتاب ارمیا آمده است: «کلام و سخنی که از سوی پروردگار به ارمیا رسید در حالی که ارمیا می‌گفت: چنین سخن گفت پروردگار» (۲)

ریچارد بوش می‌نویسد:

«الفاظ و واژه‌هایی که در کتاب مقدس به کار رفته است، عین همان کلماتی است که از جانب خداوند فرود آمده و بر نویسندگان کتاب مقدس الهام شده است. این دیدگاه که نظریه الهام تمام و کمال نام دارد، کتاب مقدس را نوشته‌ای می‌داند که تمام واژگان آن سخنان خداوند است و لفظ لفظ آن از طریق افرادی که مأمور رساندن پیام خداوند بودند و خود هیچ‌گونه نقش و تأثیری در آن نداشتند، به ما رسیده است.»

کولز یکی از نویسندگان «جهان بیبل» می‌گوید:

«کتاب مقدس را باید کتابی الهی دانست که هرچه در آن است کلمات و سخنان خداست و از بیان و قلم نویسنده‌ای که به او این کلمات و آیات الهام شده هیچ اثری در کتاب وجود ندارد.»

به باور او نویسندگان کتاب مقدس از عقل خویش برای درک آیات و کلام خدا استفاده کرده و در سایر زمینه‌ها مانند ابزاری بی‌اراده به نوشتن آیات الهی پرداخته و آیات را روی کاغذ می‌نوشتند؛ بنابراین کلمه کلمه کتاب مقدس کلام الهی است و در آن سخن و تفکر بشری نمی‌توان یافت. (۳)

در دیدگاه این گروه، آیات کتاب مقدس با وجود ناسازگاری‌هایی که با یکدیگر دارند قداست و ارزش خود را حفظ کرده‌اند و موجب سلب آرامش کسانی که به آن کتاب ایمان دارند، نمی‌شوند!

۲ـ گروه دوم معتقد به وحی دینامیکی یا فکری می‌باشند.

براساس این نظریه واژگان آیات کتاب مقدس واژگانی بشری هستند، اما حقیقت و واقعیت کتاب مقدس الهام الهی است، یعنی معانی از سوی خداوند بر نویسندگان کتاب مقدس الهام شد و ایشان آن معانی را در قالب کلمات و جملات بشری در آوردند. لوتر می نویسد:

«روح‌القدس نویسندگان را به آنچه سزاوار است انبیاء بیان کنند، ارشاد می‌نمود و آنها نیز معانی را با الفاظی که خود می‌ساختند عرضه می‌کردند.» (۴)

در برابر این گروه، گروهی از فلاسفه غرب و دانشمندان غربی کتاب مقدس را وحی الهی نمی‌دانند و قداست و ارجی که برای وحی باور دارند، برای کتاب مقدس قائل نیستند. تولستوی ناسازگاری آیات کتاب مقدس را دلیل وحیانی نبودن آن می‌خواند:

«تورات عدالت را توصیه می‌نماید “چشم به‌جای چشم، دندان به‌جای دندان” در صورتی‌که عدالت انجیل آن است که “در برابر شرور مقاومت نکنید، اگر گونه‌ی راست شما را سیلی زدند گونه‌ی چپ را پیش آورید، و اگر جامه‌ی شما را ربودند شنل خود را بدهید.” با این ناسازگاری میان آیات امکان ندارد کتاب مقدس را الهام و وحی الهی بخوانیم.»

او به همین جهت پیشنهاد می‌کند کلیسا از عهد جدید و قدیم یکی را به‌عنوان وحی الهی معرفی نماید و از ایجاد سازش و سازگاری میان آیات آن دو اجتناب ورزد. (۵)

بوئر یکی از فیلسوفان هگلی نیز از جمله فلاسفه‌ای است که وحی بودن تورات و انجیل را باور ندارد. او که سال‌های آخر عمر خود را وقف بررسی‌های تاریخی و انتقادی کرد، کتابی به‌نام «نقادی انجیل‌شناسانه تاریخ یوحنا» نگاشت. (۶)

اندیشمندانی که وحیانیّت کتاب مقدس را باور ندارند به دو گروه تقسیم می‌شوند:

۱. پژوهشگرانی که از ناسازگاری آیات و سایر کاستی‌های کتاب مقدس به این نتیجه رسیده‌اند که عهد قدیم و عهد جدید وحی الهی نیستند و نوشته‌هایی مانند سایر نوشته‌های بشری هستند.

۲. دانشمندانی که به دیده‌ی انکار به معجزات پیامبران و سایر امور خارق‌العاده می‌نگرند و دلیل وحیانی نبودن کتاب مقدس را ذکر معجزات و امور خارق‌العاده می‌دانند.

روشن است که دیدگاه‌ها و نقطه نظرات این گروه دوم از دانشمندان، دارای ارزش و اعتبار برای دین‌داران و آنان که معجزات و سایر امور غیرمادی را باور دارند، نیستند.

نویسندگان کتاب مقدس

بسیاری از علمای سنّتی یهود، نویسندگان عهد عتیق را پیامبران یهودی می‌دانند. پیامبرانی که از دوران حضرت موسی (ع) تا زمان حضرت عیسی (ع) با اراده‌ی خداوند به نگارش مشغول بودند. هاکس آمریکایی، «سِفر پیدایش» را که اولین کتاب عهد عتیق است از نوشته های موسی (ع) می‌خواند:

«اولین کتاب عهد عتیق مانند سایر کتاب‌های مقدس با الهام الهی نگارش یافته است.» (۷)

همو کتاب دوم عهد عتیق را که «سِفر خروج» نامیده می‌شود، از نوشته‌های موسی (ع) و دنباله‌ی داستان سفر پیدایش می‌داند. (۸) سومین کتاب عهد عتیق یعنی «سِفر لاویان» نیز از کتاب‌های حضرت موسی (ع) به‌شمار می‌آید، هرچند برخی احتمال می‌دهند هارون، موسی را در نگارش این کتاب یاری کرده است. (۹) به اعتقاد هاکس، «سِفر اعداد» و «سِفر تثنیه» نیز از نوشته‌های حضرت موسی (ع) است. (۱۰)

در برابر این گروه، برخی از اندیشمندان غربی این کتاب‌ها را نوشته‌ی بزرگان یهود می‌دانند. برای نمونه اسپینوزا به دلایل زیر، اسفار خمسه (پیدایش، خروج، لاویان، اعداد و تثنیه) را نوشته‌ی موسی (ع) نمی‌خواند، بلکه اثر شخصی به‌نام «عزرا» معرفی می‌کند:

۱. در برخی از این اسفار، اخبار داستان‌های متفاوتی از موسی (ع) نقل شده است، مانند: سخن گفتن خدا با موسی (ع)، ارتحال موسی (ع)، فزونی صبر موسی (ع) بر دیگران و نیامدن پیامبری همانند او. (۱۱) چه این‌که اگر موسی (ع) این اسفار را نوشته بود از این اخبار گوناگون که درباره‌ی خود او می‌باشد، چیزی نمی‌نوشت.

۲. در این کتاب‌ها از فوت موسی (ع)، دفن او، اندوه سی‌روزه عبرانیان و از نیامدن پیامبر دیگری همانند موسی (ع) سخن رفته است:

«پس موسی (ع) بنده خداوند در آنجا به زمین “موآب” برحسب قول خداوند از دنیا رفت. او را در زمین موآب در برابر بیت فَعُور در دره دفن کردند و هیچ‌کس محل دفن او را تاکنون نمی‌داند. موسی چون وفات یافت صدوبیست سال عمر داشت و از بینایی و توانایی او کاسته نشده بود و بنی‌اسرائیل برای موسی در عربات موآب سی روز ماتم گرفتند.» (۱۲)

در آیه دیگری می خوانیم:

«و پیامبری مانند موسی (ع) تاکنون در اسرائیل برنخاسته است که خداوند او را از روبه‌رو شناخته باشد.» (۱۳)

پرواضح است این اخبار، نوشته‌ی موسی (ع) نیست.

۳. در این اسفار نام‌هایی به‌کار رفته است که پس از فوت موسی (ع) وضع شده و رایج گردیده است. اما در زمان زندگی موسی (ع) این اسامی وجود نداشته است و به‌کار نمی‌رفته است؛ برای نمونه در «سفر تکوین» چنین آمده است:

«چون ابرام از اسیری برادر خویش اطلاع یافت سیصدوهجده تن از خانه‌زادان کارآزموده خود را بیرون آورده و به‌دنبال ایشان تا “دان” تاخت.» (۱۴)

نام قدیم شهر دان، «لاییش» بود و پس از ارتحال موسی (ع) و با گذشت زمان زیادی از مرگ یشوع، لاییش به دان تغییر نام پیدا کرد!

۴. این کتاب‌ها رویدادهایی را بیان می‌کنند که پس از موسی (ع) رخ داده و موسی از آنها بی‌اطلاع بوده است. برای نمونه در «سفر خروج» چنین آمده است:

«و بنی‌اسرائیل مدت چهل سال منّ می‌خوردند تا به زمین آباد رسیدند، یعنی تا وقتی به سرحد زمین کنعان داخل شدند، خوراک ایشان منّ بود.»

در صورتی‌که این واقعه سال‌ها پس از ارتحال موسی (ع) رخ داده است، چه این‌که در «صحیفه یوشع» می‌خوانیم:

«و در فردای آن روزی که از حاصل زمین خوردند، منّ موقوف شد و بنی‌اسرائیل دیگر منّ نداشتند و در آن سال از محصول زمین کنعان می‌خوردند.»

لازم به ذکر است که «صحیفه یوشع» را یکی از خادمان مخصوص موسی (ع) در سال ۱۴۲۷ قبل از میلاد نوشته است. (۱۵)

اسپینوزا پس از ذکر این دلیل‌ها می‌گوید:

«از آنچه گفتم به‌روشنی پی می‌بریم اسفار خمسه نوشته موسی (ع) نیست، بلکه این کتاب‌ها را فردی دیگر به‌نام ابن عزرا چند قرن پس از وفات موسی (ع) نوشته است.» (۱۶)

سایر کتاب‌های عهد قدیم نیز به همین ترتیب، از سوی اسپینوزا و دیگران مورد نقد قرار گرفته است.

نابایسته های کتاب مقدس

ناسازگاری‌های آیات کتاب مقدس با یکدیگر و با یافته‌ها، دستاورهای علمی و باورها و اعتقادات دینی از سری مسائل مطرح شده در این موضوع است.

از آن زمان که عهد جدید به عهد قدیم ضمیمه شد و کتاب مقدس شکل گرفت، گروهی از اندیشمندان مسیحی برخی از آیات عهد جدید را ناسازگار با آیات عهد عتیق یافتند و وحیانیّت کتاب مقدس را زیر سؤال بردند.

مارسیون، یکی از فلاسفه غرب، ناسازگاری بزرگی میان خدای عهد عتیق با خدای عهد جدید می‌دید و بر همین اساس خدای این دو کتاب را یکی نمی‌دانست. (۱۷)

دیدیم که تولستوی نیز میان تورات و انجیل ناسازگاری می‌دید. به اعتقاد تولستوی نباید اشتباه کلیسا را مرتکب شد و در صدد ایجاد سازگاری میان آیات عهد قدیم و عهد جدید برآمد، چه این‌که از این دو یکی وحی الهی است و دیگری نوشته بشری. (۱۸)

آنتونی کالینز در کتابی به‌نام «بحث درباره پایه‌ها و دلائل دین مسیحیت» می‌نویسد:

«پیشگویی‌های عهد عتیق مناسبت چندانی با مسیح ندارد و تفسیرهایی که در عهد جدید در مورد این پیش‌بینی صورت گرفته صحیح نمی‌نماید.» (۱۹)

بوکای نویسنده فرانسوی، ناسازگاری‌ها میان عهد عتیق و انجیل‌ها را در مسأله پیدایش انسان و… یادآور می‌شود و این‌گونه ناسازگاری‌ها را ضعف بزرگ کتاب مقدس می‌خواند. (۲۰)

ناسازگاری آیات با علم

ناسازگاری‌های عهد عتیق با یافته‌ها و دستاوردهای علمی به اندازه‌ای زیاد و در خور توجه است که بوکای می‌گوید:

«در مورد عهد عتیق نیازی نبود از کتاب نخست آن یعنی سفر پیدایش پا فراتر نهم تا به تأکیداتی آشتی‌ناپذیر و غیرقابل توجیه با معلومات قطعی علمی روبه‌رو شوم.» (۲۱)

تحریف کتاب مقدس

ناسازگاری‌های کتاب مقدس با اصول و قوانین قطعی علمی، ناسازگاری آیات با یکدیگر و… گروهی از پژوهشگران را به این نتیجه رسانده که کتاب مقدس تحریف شده است.

تولستوی یکی از محققان پرتلاش مسیحی که مطالعات گسترده‌ای درباره‌ی انجیل‌ها داشته آنها را ازجمله کتاب‌هایی می‌داند که پس از ارتحال مسیح نوشته شده و آنها را پر از نقص، عیب و تحریف‌شده می‌خواند. به باور تولستوی، انجیل‌ها منابع آلوده‌ای هستند که مورّخ نمی‌تواند جز با دقت و زحمت بسیار به آیین مسیح دست یابد. به همین جهت باید چشم را بر روی این کتاب‌ها بست و از آن‌ها سود نبرد. (۲۲)

بوکای نیز نوشته‌های عهد عتیق را درآمیخته با وحی می‌داند و نویسندگان آن را افرادی می‌داند که در رابطه با الزامات و ایجابات دوره‌ی خویش در آن‌ها دستکاری و تصرف کرده‌اند. (۲۳)

اعتقاد به تحریف کتاب مقدس [که مؤید سخن قرآن است] آن‌چنان رواج یافته که «مونتگُمری وات» می‌کوشد دلالت آیات قرآن بر تحریف کتاب مقدس را محدود نماید.

او با پذیرش این نکته که آیات قرآن (بقره: ۷۵، نساء: ۴۶، مائده: ۱۳، مائده: ۴۱) دلالت بر تحریف کتاب مقدس دارند، می‌نویسد: این آیات دلالت بر تحریف کلّی کتاب مقدس ندارد. (۲۴)

پی‌نوشت‌ها:
1. کتاب مقدس، سفر خروج باب ۲۴، آیه ۲
2. کتاب مقدس، کتاب ارمیا، باب ۳۰، آیه ۱ و ۲
3. آشتیانی، جلال‌الدین، تحقیقی در دین مسیح، ص۱۵
4. عزیز، فهیم، علم التفسیر، ص۱۱۹؛ مرکز اللوثری للخدمات الدینیة فی الشرق، سئوال و جواب، ج۲، ص۲۰
5. مگی، برایان، فلاسفه بزرگ، ترجمه عزت‌الله فولادوند، ص۴۲
6. آوی، آلبرت، سیر فلسفه در اروپا، ترجمه علی‌اصغر حلبی، ص۲۵۴
7. هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، ص۲۳۴
8. همان، ص۳۴۸
9. همان، ص۷۶۱
10. همان، ص۸۰ و ۲۴۵
11. کتاب مقدس، سفر اعداد، باب ۲۵، آیه ۳
12. کتاب مقدس، سفر تثنیه، باب ۲۵، آیات ۶ ـ ۹
13. همان، باب ۲۵، آیات ۶ ـ ۱۰
14. کتاب مقدس، سفر پیدایش، باب ۱۴، آیه ۱۴
15. قاموس کتاب مقدس، ص۹۷۱
16. عویضة، کامل محمد محمد، الأعلام من الفلاسفه، باروخ اسپینوزا، ص۱۵۶
17. آوی، آلبرت، سیر فلسفه در اروپا، ص۸۱
18. مگی، برایان، فلاسفه بزرگ، ترجمه عزت‌الله فولادوند، ص۴۲
19. براون، کالین، فلسفه و ایمان مسیحی، ص۴۹
20. بوکای، موریس، عهدین، قرآن و علم، ص۱۳
21. همان.
22. مگی، برایان، فلاسفه بزرگ، ترجمه عزت‌الله فولادوند، ص۴۳
23. بوکای، موریس، عهدین، قرآن و علم، ص۲۸
24. مونتگمری وات، ویلیام، برخورد آرای مسلمانان و مسیحیان، ترجمه محمد حسین آریا، ص۵۴

««« پایان »»»

آشنایی با رنگ‌های به‌کار رفته در مقاله‌ی فوق:

رنگ آبی برای تأکید بر کلمات کلیدی است.
رنگ قهوه‌ای برای نقل‌قول استفاده می‌شود.
رنگ بنفش در تیترهای اصلی استفاده می‌شود.
رنگ قرمز برای لینک‌دادن استفاده می‌شود.

کتاب مقدس یهود ، کتاب مقدس یهود

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …

کتاب مقدس یهود ، کتاب مقدس یهود