افسانه‌ی هالیوودی یهودی «بن هور»

هنر هفتم، همه را سر جایشان میخکوب می‌کند؛ لذت تماشای فیلم، چه در سینما و چه در منزل، باعث می‌شود که برای بسیاری از ما، این موضوع به یک سرگرمی مهم و اصلی تبدیل شود. شاید به همین دلیل است که برخی افراد فراری از کتاب که متأسفانه این روزها در جامعه ما کم نیستند، فیلم‌های سینمایی را به‌عنوان منبع تاریخی خودشان انتخاب می‌کنند و گاه، درباره‌ی وقایع گذشته، از روی آن‌چه دیده‌اند، به تفصیل سخن می‌گویند و خود را مورّخی درجه یک می‌پندارند و هر نوع مخالفتی را، مصداق نادانی و جهل به حقایق تاریخی می‌پندارند! بن هور

غافل از این‌که اولاً، در تاریخ ما با حقایق روبه‌رو نیستیم، بلکه این شواهد هستند که به مورّخ، برای کشف یک واقعه، آن هم از زوایای محدود و البته در دسترس، کمک می‌کنند. ثانیاً، فیلم، به‌عنوان یک اثر هنری، بیش از آن‌که تابع روایت تاریخی باشد، مقهور قوّه تخیل و نیز، اهداف نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده است.

البته طیّ بیش از یک قرنی که از تولد سینما می‌گذرد، فیلم‌هایی ساخته شده است که به لحاظ توجه به منابع تاریخی، دلگرم‌کننده است، اما آن‌چه در سینمای امروز و به‌ویژه در مؤسسات بزرگ فیلم‌سازی مانند هالیوود جریان دارد، بیشتر پشت پا زدن به منابع تاریخی و آمیختن آن‌ها با توهّماتی است که سازندگان فیلم، برای فروش بیشتر یا اهداف فرهنگی و سیاسی خاص، به خورد مخاطبانشان می‌دهند.

در ادامه به بررسی یک نمونه‌ی مشهور در این زمینه می‌پردازیم: «بن هور». (۱)

وقتی در یکی از روزهای تابستان سال ۱۸۸۰، «لو والاس» [Lew Wallace]، افسر سابق ارتش آمریکا در جنگ‌های انفصال و فرماندار وقت ایالت نیومکزیکو، بر اساس عِرق مذهبی‌اش، تصمیم گرفت رمانی خیالی درباره‌ی دوران زندگی مسیح (ع) در فلسطین بنویسد، اصلاً انتظار نداشت که ۷۹ سال بعد، فیلمی بر اساس رمان او، با نام اصلی «Ben-Hur: A Tale of the Christ» [بن هور: قصه‌ای از مسیح]، توسط «ویلیام وایلر» [William Wyler] ساخته و نامزد ۱۲ جایزه اسکار شود و ۱۱ جایزه را هم نصیب خود کند!

تصویر «لو والاس» و کتاب «بن هور: قصه‌ای از مسیح»

فیلم بن هور در سال ۱۹۵۹ (۱۳۳۸ هـ.ش)، با هنرمندی تأثیرگذار «چارلتون هستون» [Charlton Heston]، چنان روی مخاطبانش تأثیر گذاشت که بسیاری از بینندگان، آن‌را به‌مثابه یک واقعه تاریخیِ انکارناپذیر پذیرفتند؛ در حالی که آن‌چه در برابر دیدگان آن‌ها قرار داشت، مجموعه‌ای از شواهد قابل انکار و تردیدپذیر از روایت زندگی حضرت مسیح (ع) محسوب می‌شد که والاس، آن‌ها را با احساسات شبه اوانجلیستی خود درآمیخته بود!

داستان بن هور، درباره‌ی فردی متموّل و یهودی است که به جرم قتل فرماندار رومی فلسطین، به کِشتی‌های جنگی رومیان منتقل می‌شود و پس از طی سختی‌های فراوان، دوباره به زادگاهش بازمی‌گردد و انتقام خود را از «مسالا»، فردی که مسبّب گرفتاری بن هور و خانواده‌اش شده است، می‌گیرد. بن هور که مادر و خواهرش در زندان رومی‌ها به جذام مبتلا شده بودند، آن‌ها را نزد عیسی (ع) برد و توانست در آخرین دقایق عمر عیسی، شفای خواهر و مادرش را بگیرد!

«چارلتون هستون» در فیلم «بن هور»

داستان والاس، نه تنها منطبق با شواهد تاریخی مسیحیت نیست، بلکه تصویری که او در کتابش، از فلسطین آن روزگار و حضور شاهزادگان یهودی نقل می‌کند، تطبیقی با منابع تاریخ ندارد.

دورانی که مسیح (ع) در فلسطین ظهور کرد، عصری پرتشویش برای این سرزمین بود. در واقع فلسطین، در آن زمان، مانند امروز، محل زندگی اقوام مختلف با ریشه‌های متفاوت نژادی محسوب می‌شد و یهودیان، جامعه‌ی بزرگ و یکپارچه‌ای نداشتند.

می‌دانیم که به فاصله حدود یک دهه بعد از عروج عیسی (ع)، حدود سال ۷۰ میلادی، در عصر تیتوس، امپراتور روم، ارتش این کشور برای تثبیت قدرت خود به فلسطین تاخت و به عمر همان اقلیت یهودی هم در این سرزمین پایان داد. (۲)

با این حال، تصویری که فیلم سینمایی بن هور ارائه می‌کند و اطلاعاتی که عوامل این فیلم به خورد مخاطبانشان می‌دهند، اصولاً کمترین پیوستگی را با شواهد تاریخیِ موجود دارد و به‌نظر می‌رسد که شخصیت خیالی بن هور، تنها برای تقویت جریان وابسته به صهیونیست‌ها و البته، تسخیر گیشه با داستانی قوی و تأثیرگذار، بر صفحه‌ی نقره‌ای سینما نقش بست.

به غیر از اثر وایلر، سه فیلم دیگر نیز با اقتباس از این داستانِ به ظاهر تاریخی، در سال‌های ۱۹۰۷، ۱۹۲۵ و ۲۰۱۶ ساخته شده است که هیچ‌کدام موفقیت فیلم وایلر را نداشتند. (۳)

*******

فیلم سینمایی بن‌هور که در ژانر فیلم‌های تاریخی ـ دینی به‌شمار می‌آید، به کارگردانی ویلیام وایلر [کارگردان یهودی] تولید سال ۱۹۵۹ امریکاست. فیلم به سرگذشت بن هور می‌پردازد که یک یهودی پولدار و اهل اورشلیم است.

«ویلیام وایلر» یهودی در صحنه‌ی فیلم‌برداری «بن هور»

در این فیلم، همکاری نکردن او با دوست رومی کافر خود که فرماندار جدید اورشلیم شده است، مقدمه‌ی کینه‌جویی و توطئه فرماندار جدید را علیه او و مادر و خواهرش فراهم می‌کند.

بن هور به‌عنوان برده تبعید، و مادر و خواهرش در دهکده جذامی‌ها جای داده می‌شوند. بن هور پس از نجات یک فرمانده رومی به وطن خود برمی‌گردد و از دوستش انتقام می‌گیرد. زمانی‌که حضرت عیسی مسیح (ع) را [طبق عقاید تحریف‌شده‌ی مسیحی] برای مصلوب کردن می‌برند، بن هور، مادر و خواهر جذامی خود را نزد ایشان می‌برد و آنان شفا می‌گیرند!

این فیلم ۱۱ جایزه اسکار را برد و جزو معدود فیلم‌های تاریخ سینماست که در هر پنج رشته‌ی اصلی جوایز اسکار برنده شده است. ورای فیلم‌نامه و بازی‌ها و تکنیک قوی به کار رفته در فیلم، ما شاهد استفاده‌ی ابزاری حرکت صهیونیستی از آن هستیم.

در فیلم می‌بینیم با وجود گرایش قوی و ضدیهودی مسیحیان که می‌گویند عیسی (ع) به‌دست یهودیان کشته شد، می‌کوشند میان یهودیت و مسیحیت نزدیکی ایجاد کنند.

بن هور یهودی که به‌طور طبیعی و بنا بر عقاید خود هرگز نباید عیسی (ع) را به‌عنوان پیامبر و مسیح قبول داشته باشد، برای شفا نزد او می‌رود و این امر، درست در زمانی اتفاق می‌افتد که یهودیان به توطئه‌ی مصلوب کردن عیسی (ع) متهم می‌شوند!

«جودا بن‌هور» در حضور «عیسی مسیح»!

استفاده‌ی ابزاری از فیلم برای اهداف دینی کاملاً مشهود است. از تناقض‌های موجود نیز به ماهیت پوچ و بی‌اساس سکولاریسم در هنر و سینما می‌توان پی برد. حرکت صهیونیستی ـ امریکایی دقیقاً دین را با هنر و سینما درهم آمیخته است. (۴)

پی‌نوشت‌ها:

(۱) املای صحیح این نام «بن حور» است: بن حور از اسامی مشهور عبری در میان یهودیان سراسر جهان است و در کتب فارسی و عربی هم تا پیش از اکران فیلم ویلیام وایلر در ایران، آن را به همین صورت می‌نوشته‌اند. بن حور به لحاظ تاریخی نام یکی از دوستان حضرت موسی (ع) بوده و به لحاظ لغوی به معنای «سفید رنگ» است که کنایه و اشارتی است به پاکی. حور، حوری، حورا و اسم های عربی- عبری (سامی) از این دست همه با هم هم‌خانواده‌اند… بنابراین پیداست که نام فیلم ویلیام وایلر «بن حور» است و نه آن‌طور که مشهور است «بن هور»… [نویسنده: علیرضا معتمدی]

(۲) تیتوس فلاویوس سابینوس وسپاسیانوس (Titus Flavius Sabinus Vespasianus) متولد ۳۰ دسامبر ۳۹ میلادی و درگذشته ۱۳ سپتامبر ۸۱ میلادی امپراتور روم بود. از مهمترین دستاوردهای نظامی وی قبل از رسیدن به مقام امپراتوری، شکست دادن شورشیان یهودی و بازگرداندن آرامش و اقتدار روم در سرزمین فلسطین بود. به پاس این پیروزی طاق تیتوس را در شهر رم به افتخار وی ساختند که تا به امروز نیز پابرجاست. [ویکی‌پدیا]

(۳) نویسنده: جواد نوائیان رودسری

(۴) نویسنده: ابراهیم رحیمى بندرآبادى

…

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …