نقد فیلم جن گیر؛ جولان شیاطین و ضعف کلیسا

«فیلم جن گیر» (The Exorcist 1973) برنده‌ی دو اسکار، از «ویلیام فریدکین» (William Friedkin)، اقتباسی موفق از رمانی به همین نام نوشته‌ی «ویلیام پیتر بلاتی» (William Peter Blatty) بود که توانست حدود چهل برابر بودجه‌اش در گیشه بفروشد. ویلیام پیتر بلاتی، کمدی‌نویس معروف و کاتولیک معتقدی بود که کتاب «جن‌گیر» ([The Exorcist [novel) را نوشت. [۱]

وی فیلمنامه‌نویس فیلم جن گیر نیز بود و از علل موفقیت اثر، انطباق مناسب فیلم با رُمان است که منجر به دریافت اسکار بهترین فیلمنامه‌ی اقتباسی توسط بلاتی شد. رمان جن‌گیر بر اساس واقعیت نوشته شد و فیلم نیز اقتباس از ماجرایی واقعی است. جن‌گیرِ ویلیام فریدکین به نظر بعضی از کارشناسان، ترسناک‌ترین اثرِ تاریخِ سینمای هراس است. [۲]

طبق گزارش گاردین، شخصیت واقعی که در رمان و فیلم جن‌گیر مورد اقتباس قرار گرفته است، «رونالد ادوین هانکلر» (Ronald Edwin Hunkeler) از مهندسین ناسا بود که در سال ۲۰۲۰ فوت کرد. [۳]

رونالد ادوین هانکلر

در اواخر دهه‌ی چهل میلادی در امریکا، مقاله‌ای از واشنگتن پست درباره‌ی جن‌گیری از پسری با هویّت نامعلوم منتشر شد که بعد از چند دهه، مشخص شد این پسر، رونالد هانکلر بود. بعضی علائم جن‌زدگی در رمان و فیلم، مثل صحبت‌کردن به لاتین، خراش‌های روی بدن و تکان‌خوردن تخت در مقاله‌ی واشنگتن پست در همان دهه‌ی چهل، ذکر شده است.

هم‌چنین دو کشیش ژزوئیت / یسوعی [۴] حدود دو ماه کامل پیش پسر بودند و گفته شده بعد از انجام عملیات‌های مختلف جن‌گیری، توانستند این موجود شیطانی را از وجود پسرک نوجوان، خارج کنند. [۵]

حرکت صندلی‌ها، پیام‌هایی که روی بدن فرد جن‌زده نوشته شده و فحّاشی، ازجمله‌ی علائمی بوده که از رونالد هانکلر در طول ایامی که مبتلا به جن‌زدگی بود، دیده شده است. [۶]

گویا رونالد از خاله یا عمه‌اش یک تخته‌ی احضار ارواح هدیه می‌گیرد و پس از فوت وی، اتفاقات عجیبی مثل حرکت اشیاء را شاهد بوده است. در فیلم نیز به بازی کردن ریگان (دختر جن‌زده) با تخته‌ی احضار ارواح و به نوعی سبب بودن آن در احضار شیاطین، اشاره می‌شود.

شنیده‌شدن صداهای عجیب، ادرار کردن، استفراغ و صحبت‌کردن به زبان لاتین از دیگر کارهای عجیبی بوده که از هانکلر سر زده است. [۷]

ویلیام فریدکین گفته است که فیلم را از روی اعتقاد ساخته و می‌خواسته ماوراء ماده را به‌صورت صریح به عموم مردم نشان دهد. [۸] البته فریدکین در فیلم جن گیر به جای هانکلر، شخصیت اصلی را یک دختر ترسیم کرده تا مظلوم بودن وی بیشتر به نظر برسد. در مورد جن‌گیری از رونالد هانکلر، مستند و فیلم‌های زیادی ساخته شده است؛ از جمله فیلم جن‌زده (Possessed) که نتوانست به اندازه‌ی جن‌گیر به موفقیت برسد. [۹]

جن‌زدگی در نگاه اسلامی فی‌الجمله امری واقعی است که بر اثر گناهان و سبک زندگی غلط، ممکن است برای برخی انسان‌ها رخ بدهد. بعضی از بیماری‌های روانی، اختلافات خانوادگی، شهوانی بودن، زود از کوره دررفتن و باقی مشکلات اخلاقی دیگر، به‌خاطر حضور شیاطین جنّی در زندگی افراد است. متأسفانه اکثر این بیماران هنگام مراجعه به پزشک به‌دنبال درمان جسمانی هستند، درحالی‌که مشکل در بُعد روحانی بوده و جسم هم تحت تأثیر مرض روحی، آسیب می‌بیند. در هالیوود در این زمینه طبق معمول اغراق‌هایی می‌شود و فیلم‌هایی مثل جن‌گیر، به‌دنبال برتری‌دادنِ موجودات شیطانی بر انسان‌ها است. در حالی‌که با رعایت دستوراتی ساده، عمده‌ی آزار و اذیّت‌های این موجودات فرومایه رفع می‌شود.

با توجه به ابتناء اثر بر ماجرایی واقعی و تاثیرگذاری جن‌گیرِ ویلیام فریدکین بر ده‌ها یا شاید صدها اثری که پس از آن به موضوع جن‌گیری پرداختند، نقد این اثر هر چند پس از چند دهه، ضروری به‌نظر می‌رسد. فیلم جن گیر از همان ابتدا با شعارهای ضد اسلامی، شروع می‌شود.

۱. اسلاموفوبیا در جن‌گیر

اسلاموفوبیا یا اسلام‌هراسی در هالیوود پدیده‌ی جدیدی نیست و در کتاب‌هایی از جمله کتاب معروف «سیمای بد اعراب: هالیوود چگونه مردمی را بدنام می‌کند»، اثر «جک شاهین» [۱۰]، به نمونه‌هایی از سیاه‌نمایی غرب نسبت به مردم غرب آسیا و خصوصاً اعراب، پرداخته شده است.

در فیلم جن گیر، بعد از نشان‌دادنِ آرامش و اُنس و اُلفت مردم در امریکا و مجسمه‌ی حضرت مریم، شاهد طلوع آفتاب و گرمای سوزناکی در منطقه‌ای نزدیک به موصل عراق، در استان نینوا به نام الحضر یا هاترا هستیم. بخشی از بقایای تمدن‌های باستانی اعراب در این منطقه علی‌رغم تخریب داعش، باقی‌مانده است. گفته می‌شود که این منطقه کاملاً عربی نبوده و نشانه‌های تمدنی از ایران و یونان نیز در آنجا قابل مشاهده است. [۱۱]

این سکانس با موسیقی دلهره‌آور و نمایی از بیابان‌های منطقه ادامه می‌یابد. حفّاران مشغول به کارند و صدای تیشه‌ها آزاردهنده است. در حین حفّاری، مجسمه‌ای شیطانی پیدا می‌شود که توجه پدر مرین، کشیش با سابقه‌ی ژزوئیت را به خود جذب می‌کند.

پازوزو (Pazuzu)، شیطانی که بُتی از وی در خرابه‌های نینوا یافت می‌شود، شیطانی باستانی از بین‌النهرین بوده که به گفته‌ی بریتانیکا، اولین‌بار در منطقه‌ای نزدیک به موصل امروزی، شواهدی از وی پیدا شده است. [۱۲]

بر اساس دایرةالمعارف شیاطین، پازوزو با اسم عجیبی که دارد، از شیاطین اصلی بوده است. [۱۳] پازوزو شیطانی آشوری و بابلی است که باعث شیوع بیماری‌ها و طاعون است. پازوزو ظاهری ترکیبی از حیوانات مختلف دارد و سرش شبیه به سگ است. سر پازوزو در کنار پنجره رو به بیرون قرار می‌گرفت تا آن خانه از شرّ خودش در امان باشد. [۱۴]

پازوزو

در فیلم جن گیر نیز شاهد هستیم که پدر مِرین سر این شیطان را از دل خاک بیرون کشیده و بعد هم در جایی با بُت این شیطان روبه‌رو می‌شود. هرچند فیلم در مرتبط ساختن وقایع موفق نیست و متوجه نمی‌شویم پدر مرین با یافتن این بُت، چگونه خطر وی را متوجه می‌شود؟ یا مشخص نمی‌شود چرا این جنّ شیطانی به آمریکا سفر می‌کند؟ حتی اسم پازوزو نیز بیان نشده و فقط بُت این شیطان نشان داده می‌شود؛ اما به هر حال فیلم، علت شیطان‌پرستی، توهین به شمایل مسیحی در امریکا و جن‌زدگی ریگان را همین شیطان می‌داند که به‌خاطر اعمال شیطانی برخی، در آمریکا ظاهر شده است.

نکته‌ی قابل توجه در ابتدای فیلم، هجوم شیطانی باستانی از مکانی عربی-اسلامی به آمریکاست، به‌طوری که فریدکین با پخش اذان، نشان‌دادن اعراب مسلمان و زنان محجّبه، سعی دارد پیوندی تصویری بین این شیطان و فضای اسلامی عراق، برقرار کند.

به تعبیر استاد مستغاثی، شعاری که بوش در جریان حمله به عراق بعد از یازده سپتامبر داد، که باید برای نابودی شیطان، وی را در خانه‌ی او نابود کنیم (نقل به مضمون) چند دهه‌ی پیش فریدکین در فیلم جن گیر همین شعار را به‌صورت تصویری بیان کرد و ریشه‌ی حمله‌ی شیاطین به آمریکا را عراق و اعراب مسلمان دانست.

این فرافکنی در حالی صورت گرفت که قدرت در آمریکا در دست مافیای شیطان‌گرا و یهودی قرار دارد و هالیوود نیز نتیجه‌ی به قدرت رسیدن همین کانون‌های شیطانی در غرب است. [۱۵]

طبیعتاً با وجود محفل‌های شیطانی مثل انجمن جمجمه و استخوان یا کلوب بوهمی در آمریکا (که به اقرار بوش، خودش عضو این فرقه بوده است [۱۶]) نوبت به شیاطین باستانی غرب آسیا نمی‌رسد و خود این فرقه‌های غربی در احضار شیاطین ید طولایی دارند.

اما هالیوود بایستی معضلات جامعه‌ی آمریکایی را به خارج از مرزها ربط دهد تا علاوه بر آرام‌کردن مردم، حملات نظامی خودش را در منطقه‌ی غرب آسیا (خاورمیانه) توجیه نماید.

البته از ایرادات مهم فیلم معرفی پازوزو است که جز خاورمیانه‌ای بودنش، مشخص نیست کیست؟ و چه انگیزه‌هایی دارد؟ و چرا و چطور ریگان را تسخیر می‌کند؟!

۲. ماوراء ماده و نقصان تجربه‌گرایی افراطی

بخش زیادی از فیلم پیرامون اثبات وجود پازوزو است. کریس (مادر ریگان) به‌خاطر علائمی که ریگان دارد، وی را به دکترهای مختلفی جهت معاینه نشان می‌دهد اما علی‌رغم استفاده از روش‌های متعدد علمی مدرن، ریگان بهبود نمی‌یابد. دکتر شاه‌حسینی که علاوه بر استادی در سینما، پزشک هم هستند، در نقد جن‌گیر اشاره داشتند:

سیری که کریس برای درمان ریگان طی می‌کند، دقیقاً سیر درمانی مریضی است که در آن زمان اطباء تجویز می‌کردند و فیلم نشان می‌دهد که علی‌رغم استفاده از تمام درمان‌های مدرن، درمان ریگان ناممکن جلوه می‌نماید.

توجیهات نادقیق و بی‌فایده‌ی علم تجربی مدرن که تأثیری جز درد و خونریزی ندارد!

تا جایی که یکی از پزشک‌ها به کریس توصیه می‌کند مراسم جن‌گیری را ترتیب دهد تا شاید ریگان به واسطه‌ی تلقین (و نه استفاده از نیروی معنوی کشیش) درمان شود.

درواقع علوم جدید با این همه تکنولوژی‌های پیچیده و البته ترسناک، توان درمان یک دختربچه را ندارند و هنر پزشکان مدرن نیز در فیلم جن گیر، چیزی جز پاره پاره کردن بدن این دخترک نیست.

دانشمندان علوم تجربی جن‌گیری را امری غیرواقعی و تأثیر آن را ذهنی و نتیجه‌ی «تلقین» می‌دانند؛ در حالی‌که در فیلم می‌بینیم که هم شیاطین وجود دارند و هم عملیّات جن‌گیری حقیقت دارد. درواقع جن‌گیر در حال تخریب نگاه علم‌گرا به جهان و ترسیم جهان جدیدی است که ماوراء را در بطن زندگی مردم، البته از نوع شیطانی، به تصویر می‌کشد. جن‌گیر جزو اولین آثاری است که می‌خواهد فکر بیننده را از علم‌گرایی افراطی به قبول ماوراء ماده، رهنمون سازد؛ از اِلِمان‌های مهم آثار ترانس مدرن همین نکته است.

اینجاست که کریس دست به دامن کلیسا می‌شود.

۳. کلیسای ناکارآمد و شیاطین قدرتمند

«پدر دِیْمیِن»، علاوه بر درس کشیشی، از طرف کلیسا به دانشگاه رفته و روان‌پزشکی خوانده است. وقتی کریس به وی مراجعه می‌کند، دیمین او را به درمان‌های طبیعی ارجاع داده و تا با چشمان خودش جن‌زدگی ریگان را نبیند، باور نمی‌کند که در قلب آمریکای مدرن، شیاطین به این شکل نفوذ کرده باشند!

پدر دیمین زندگی به‌سامانی ندارد و مادرش نیز رحلت می‌کند. کشیشی که وضعیت روانی خودش مناسب نیست و شب را با نوشیدنی‌های نجس می‌گذراند، حالا باید در مقابل شیطان بایستد!

گفته می‌شود که مناسک «جادوی سیاه» در آمریکا باعث «حضور شیاطین» می‌شود؛ در پس‌زمینه‌ی صحنه‌ی صحبت دو نفر در تصاویر فوق، شاهد حضور تنیسور زنی هستیم که برهنگی ویژه‌ای در فیلم دارد و جای دیگری چنین برهنگی وجود ندارد. هم‌زمانی صحبت از جادوی سیاه و بی‌ایمانی مردم آمریکا با تنیسورهای این‌چنینی، پیام قابل تأملی را مخابره می‌کند.

«پدر مرین» هم که در ابتدای فیلم در عراق مشغول کار پژوهشی بود، به آمریکا بازگشته و با راهنمایی کلیسا، به کمک پدر دیمین می‌آید تا به‌عنوان ریش‌سفید، بتواند مراسم جن‌گیری را به نحو احسن انجام دهد. اما علی‌رغم پوشیدن لباس‌های خاص، استفاده از آب مقدس و خواندن دعاهای مختلف، پدر مرین توسط شیطانی که در جسم ریگان حلول کرده کشته می‌شود و پدر دیمین هم که به عجز خود در مقابل این شیطان پی برده است، بدن خود را برای حلول شیطان آماده کرده و پس از خارج شدن پازوزو از بدن ریگان، خودش را می‌کُشد تا با این فداکاری پازوزو نیز نابود شود.

این نگاه مبالغه‌آمیز به قدرت شیاطین بسیار جالب توجه است؛ همان‌طور که گفته شد، در ماجرای واقعی جن‌گیری از هانکلر، کشیش‌ها پس از دو ماه کار مداوم می‌توانند این جنّ را از بدن وی خارج کنند. اما در فیلم جن گیر، کشیش با این‌که به‌عنوان مرد خدا شناخته می‌شود، یا در مقابل پازوزو از پا درمی‌آید یا باید خودش را نابود کند تا پازوزو هم نابود شود!

به تعبیر استاد فرج‌نژاد، هالیوود با ضریب دادن به قدرت شیاطین، در ناخودآگاهِ مخاطب می‌کارد که قدرت شیاطین بسیار زیاد بوده و گویا قطبی مستقل در مقابل خداوند است. در حالی‌که شیاطین جنّی علاوه بر این‌که ذاتاً از انسان‌ها پست‌تر هستند، مخلوقی از مخلوقات خداوند بوده و بدون افاضه‌ی خداوند، نمی‌توانند قدم از قدم بردارند. ابلیس لعین که بزرگ شیاطین جنّی است برای اغواء بندگان انسی، از درگاه الهی اجازه می‌گیرد، اما در هالیوود، مردان خدا در مقابل یک شیطان قلع و قمع می‌شوند!

حلول روح شیطانی در کالبد ریگان

مسأله‌ی دیگر، حلول شیاطین جنّی در کالبد آدمی است. در فرهنگ غربی، جنّ یکی از اقسام شیاطین ماورائی به‌شمار می‌رود، اما در نگاه اسلامی، موجوداتی دارای اختیار که (انسان و فرشته نیستند و) خلقتی ناری دارند، جنّ نامیده می‌شوند. جنّیان اقسام مختلفی داشته و مثل انسان‌ها، مؤمن و کافر دارند. جنّیانِ کافر، حق را می‌شناسند و با آن مبارزه می‌کنند، مثل انسان‌های کافر که روبه‌روی حق می‌ایستند. به‌دلیل ضعف وجودی این موجوداتِ فرومایه، انسان‌ها از ارتباط با جنّیان منع شده‌اند؛ چرا که هم‌نشین انسان باعث ترقّی یا تباه شدن ارزش‌های وی می‌شود.

اشاره به ناتوانی علوم تجربی در حل مشکل ریگان؛ دیالوگ‌ها جالب توجه است، گویا دیگر روش‌های ماده‌گرا کارساز نیست و باید به معنویت‌شناسان و اهالی دین برای حل مشکلات مراجعه کرد. مطلبی که البته با کُشته‌شدن هر دو کشیش، تا حدود زیادی کارکرد تبلیغی خود برای کلیسا را از دست می‌دهد!

در آثار هالیوودی تحت تأثیر نگاه اساطیری و مسیحی، ما با ارواح خبیثه طرفیم، اما در نگاه دقیق، این‌ها ارواح انسانی نبوده و همگی جنّ هستند. جنّیان با گناهان مختلف می‌توانند در محل زندگی افراد حضور یابند و موسیقی حرام، همجنس‌بازی، زنا، استفاده از نجاسات و کارهای این‌چنینی باعث جلب شیاطین جنّی می‌شود.

یکی از حکمت‌های محرّمات در ادیان آسمانی، همین جلب شیاطین و دور شدن فرشتگان است. طبیعتاً بر اثر دوری جوامع غربی از سبک زندگی دینی و رواج یافتن انواع و اقسام کارهای مضرّ، شیاطین در زندگی مردم حضور پیدا کرده و ممکن است کار به حلول‌های این‌چنینی نیز بکشد. اما ریشه‌ی این مسائل، دعوت خودِ انسان است و بدون دعوتِ عملی به‌واسطه‌ی گناهان و اعمال پلید، شیاطین مثل فیلم جن گیر بر انسان‌ها تسلط ندارند.

دعاهای کشیش مرین فایده‌ای ندارد و قدرت شیطان بر قدرت وی، غلبه دارد!

مجموعه دستورات الهی و ادعیه، که از زمان بیدار شدن تا زمان خواب را دربرمی‌گیرد، خود به خود این فرومایگان را دور کرده و حفاظی از نور در مقابل شیاطین ایجاد می‌کند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

فیلم جن گیر با اغراق در قدرت شیاطین و وارونه جلوه دادنِ عملیات جن‌گیری، سعی دارد جهانی را ترسیم کند که گویا خدای غرب (اگر وجود داشته باشد) آن‌ها را رها کرده و کلیسای سکولار و منفعل هم نمی‌تواند گرهی را باز کند. کلیسا نه دنیا، که حتی معضلات متافیزیکی مردم را هم لاینحل گذاشته و طبیعتاً در این جهان سیاه و تاریک، بشر درمانده، چاره‌ای جز نابود شدن یا پناه بردن به همین موجودات تاریک را ندارد، در حالی‌که در واقعیت مردان اهل دین بدون آسیب جدی، پسرک را نجات می‌دهند.

هالیوود از دهه‌ی هفتاد میلادی سعی دارد شیاطین را اربابان عالَم معرفی کرده و امروز می‌بینیم این رویکرد شَرگرا در آثاری مثل اتک آن تایتان، سابرینا، دیابلو، پسر جهنمی و… صراحتاً انسان را به کُرنش در مقابل شیاطین دعوت می‌کند.

کُشته‌شدن کشیش‌ها در مبارزه با شیطان!

گرچه گفته می‌شود کلیسای کاتولیک از فیلم جن‌گیر حمایت کرد، اما این فیلم مطمئناً در راستای اهداف کلیسا ساخته نشده و مَطلَعی تاریک از آثاری بود که توانست قدرت شیطان را بر روی پرده‌ی نقره‌ای به رُخ جهانیان بکشد. هرچند آیین تحریف‌شده‌ی مسیحیت و انفعال کلیسای کاتولیک در قبال گسترش فساد در جامعه، قابل دفاع نیست، اما فیلم‌هایی مثل جن‌گیر به بهانه‌ی نقد مسیحیت، یکسره ادیان الهی را ناکارآمد جلوه می‌دهند!

جن‌گیر، زندگی کریس، یک سلبریتی سینما را روایت می‌کند که با حلول شیطانی باستانی در کالبد دخترش، آرامش خود را در گرو پناه‌بردن به جن‌گیرانِ کلیسا می‌بیند. در پایان فیلم (نسخه‌ی طولانی‌تر) شاهد هستیم که گردنبند کشیش دیمین به کریس داده می‌شود تا یاد و خاطره‌ی وی زنده بماند؛ اما اثر به‌دلیل ضعف در پرداخت شخصیت‌ها، از جمله پدر دیمین (که رابطه‌ی او با مادرش درست ترسیم نمی‌شود و ما نمی‌فهمیم چرا باید مادرش را در خانه‌ی سالمندان بگذارد تا در تنهایی بمیرد. کریس هم ظاهراً با کسی وارد رابطه شده اما جز چند دیالوگ، روابط دوستانه و احساسی وی در اثر دیده نمی‌شود. ریگان نیز جز در خانه کُنشی ندارد و فیلم نمی‌تواند یک دختر بچه‌ی مظلوم را بسازد. لذا مخاطب به شخصیت‌ها خیلی نزدیک نمی‌شود و احساس همذات‌پنداری نمی‌کند)، نمی‌تواند ما را با وی همراه سازد و نزدیک کند. اصل ماجرای جن‌ز‌دگی و جن‌گیری بهترین نقطه‌ی قوّت فیلمنامه است که آن هم باعث می‌شود مخاطب جز قدرت شیطان، چیزی در خاطرش نماند!

اندیشکده مطالعات یهود

پی‌نوشت‌ها:

[۱] https://www.vanityfair.com/hollywood/2023/07/the-exorcist-legacy-book
[۲] https://screenrant.com/exorcist-scariest-horror-movie-2020-all-time-reason

[۳] در اواخر دهه‌ی ۱۹۴۰، در ایالات متحده، کشیشان کلیسای کاتولیک یک‌سری «جن‌گیری» (Exorcism) را بر روی پسری ناشناس انجام دادند که با نام مستعار «رولاند دو» (Roland Doe) یا «رابی مانهایم» (Robbie Mannheim) ثبت شد. گفته می‌شود که این پسر ۱۴ ساله قربانی تسخیر شیطان بوده و این وقایع توسط کشیش، ریموند جِی. بیشاپ (Raymond J. Bishop)، ضبط شده است. ادعاهای فراطبیعی بعدی پیرامون این رویدادها به‌عنوان عناصری در رمان «جن‌گیر» نوشته‌ی «ویلیام پیتر بلاتی» (William Peter Blatty) در سال ۱۹۷۱ استفاده شد. [*] در دسامبر ۲۰۲۱، مجله دوماهانه آمریکاییِ «محقّق شکاک» (Skeptical Inquirer)، هویّت واقعی «رولند دو/رابی مانهایم» را به‌عنوان «رونالد ادوین هانکلر» (Ronald Edwin Hunkeler) متولد ۱ ژوئن ۱۹۳۵ و متوفای ۱۰ مه ۲۰۲۰، گزارش کرد. [**] و [***]

[*] Opasnick, Mark. “The Cold Hard Facts Behind the Story that Inspired “The Exorcist”“. Strange Magazine #20. Retrieved 7 November 2015.
[**] JD Sword (November 2021). “Demoniac: Who Is Roland Doe, the Boy Who Inspired The Exorcist?“. Skeptical Inquirer. Vol. 45, no. 6.
[***] Maya Yang (2021-12-20). “Boy whose case inspired The Exorcist is named by US magazine“. The Guardian.

[۴] «انجمن عیسی» (معروف به یسوعی‌ها و همچنین ژزوئیت‌ها) فرقه‌ای مذهبی وابسته به کلیسای کاتولیک است. اعضای این فرقه را یسوعی، به‌معنی «سربازان مسیح» و «پیاده‌نظام پاپ» می‌نامند. علت این نام‌گذاری این است که مؤسس این فرقه «سنت ایگناتیوس لویولا»، قبل از کشیش شدن شوالیه بوده‌است. بنگرید به: Jesuits

[۵] https://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/longterm/movies/features/dcmovies/exorcism1949.htm
[۶] https://www.theguardian.com/us-news/2021/dec/20/the-exorcist-boy-named-magazine
[۷] https://screenrant.com/exorcist-movie-true-story-regan-roland-doe-explained
[۸] https://screenrant.com/exorcist-movie-true-story-regan-roland-doe-explained
[۹] https://en.wikipedia.org/wiki/Possessed_(2000_film)
[۱۰] Shaheen, Jack G. (۲۰۱۲). Reel Bad Arabs: How Hollywood Vilifies a People. New York: Olive Branch Press, Interlink Publishing Group. ISBN 978-1-62371-006-4. OCLC 928572276. originally published in 2001
[۱۱] https://en.wikipedia.org/wiki/Hatra
https://movie-locations.com/movies/e/Exorcist.php#:~:text=temple%20complex%20at-,Hatra%20(Al%2DHadr),-%2C%20a%20fortified%20city
[۱۲] https://www.britannica.com/topic/Pazuzu
[۱۳] Encyclopedia of Demons and Demonology, p54.
[۱۴] Ibid, p197.