فیلم میدسامر و باطن ادیان جدید

فیلم میدسامر (Midsommar) به نویسندگی و کارگردانی آری استر (Ari Aster) با بودجه‌ی نُه میلیون دلاری توانست حدود پنجاه میلیون دلار در گیشه بفروشد که موفقیت فوق‌العاده‌ای برای این فیلمساز یهودی و جوان بود.

فیلم میدسامر در ژانر وحشت/هراس/درام طبقه‌بندی شده و به‌نظر می‌رسد اثری با درون‌مایه‌های جدّی دینی است. ماجرای گروه دوستانه‌‌ای که به یکی از روستاهای سوئد سفر می‌کنند تا در کنار تفریح و تنفس در دل طبیعت، پایان‌نامه‌ی یکی از اعضا هم با تحقیق بر روی فرقه‌ای در همان منطقه، تکمیل شود.

نویسنده‌ی فیلم میدسامر راجع به فرقه‌های معروف و مشرک (Paganist) تحقیق کرده و البته در پرداخت داستان از قوّه‌ی تخیّل خود نیز بهره گرفته است. مثلاً کیک پای با موی بدن زن، در سوئد برای جادوی عشق و سحر جوانان پسر توسط دختران به‌کار می‌رفته است. یا مسابقه‌ی رقص در فیلم، نفرینی بوده است که گریبان‌گیر بعضی دختران شده و آن‌ها را مجبور می‌کرده این‌قدر برقصند تا بمیرند. اما در میدسامر به‌صورت یک مسابقه درآمده است. [۱] در واقع میدسامر تلفیقی است از فولکلورها و اساطیر سوئدی در کنار آیین مشرکانه‌ی نورس (دین اسکاندیناوی‌ها که چندگانه‌پرست بوده‌اند). [۲]

میدسامر یا میدسومار (Midsummer) نیز که نام اثر قرار گرفته و داستان هم حول محور همین جشن است، آیینی در کشورهای مختلف اروپایی، از جمله ناحیه‌ی اسکاندیناوی و سوئد و فنلاند است. میدسامر روز اول تابستان بود که توسط اقوام مشرک جشن گرفته می‌شد و با رقص و نوشیدن شراب همراه بود. در این روز با روشن کردن آتش‌های بزرگ، شروع تابستان را جشن می‌گرفتند. [۳]

در این تصویر که ابتدای فیلم نشان داده می‌شود، تمام فیلم در چهار فصل ترسیم شده است؛ از زمستان و مرگ خانواده‌ی دنی تا انتخاب وی به‌عنوان دختر ماه می و خوشحالی خدای خورشید.

میدسامر جزو معدود فیلم‌هایی است که به موضوع ادیان نوظهور و جدید در غرب پرداخته و با نگاهی نقادانه، باطن سیاه و ظلمانی این ادیان را به خوبی ترسیم کرده است. امروزه صدها هزار نفر در غرب خود را جزو مشرکین جدید دانسته و متاسفانه رشد این ادیان شیطانی نیز با ضریب زیادی در حال وقوع است. [۴]

هالیوود نیز با تبلیغ این ادیان در فیلم‌های پرمخاطبی مثل جهان سینمایی مارول، جنگ ستارگان، سریال‌هایی مثل بازی تاج و تخت، استرنجر تینگز و انیمیشن‌هایی مثل جاذبه فرومی‌نشنید (Gravity Falls) به رشد این ادیان شیطانی کمک چشم‌گیری می‌کند. [۵]

این ادیان تنوع بسیاری دارند و حتی در بین آن‌ها ادیان سینما-بنیان نیز مثل دین جِداییسم (Jediism = دینی بر اساس فیلم‌های جنگ ستارگان!) یافت می‌شود. در بین این ادیان خُرافه‌محور، بخشی از آن متّکی بر اساطیر اسکاندیناوی و دین قدیمی مشرکانه‌ی وایکینگ‌ها است. در میدسامر شاهد ترسیم فرقه‌ای خیالی به‌نام هورگا (Hårga) هستیم. با این‌که چنین فرقه‌ای در واقعیت وجود ندارد، اما مناسک و باورهای ادیان و فرقه‌های شیطانی جدیدی مثل هیتنری (Heathenry = نوعی بت‌پرستی وایکینگیِ جدید) در فیلم به خوبی ترسیم و نقد شده است.

تصویر ملکه‌ی می که یکی از دانشجویان دکترای دانشگاه اسکاتلند است!

در ادامه، به نقد و بررسی فیلم میدسامر و ریشه‌های اقتباس اثر خواهیم پرداخت.

۱. روابط از هم پاشیده

در اولین سکانس فیلم شاهد شبی زمستانی هستیم که رابطه‌ی سرد و یک‌طرفه بین دنی و کریستین را برای ما شرح می‌دهد. دَنی (فلورنس پیو) دائم خود را به کریستین، پسری که دوستش دارد، تحمیل کرده و دوستان کریستین به وی توصیه می‌کنند که از دنی جدا شود و با دختران دیگری رابطه داشته باشد. پس از این‌که خواهر دنی به‌دلیل مشکل روانی خودش و پدر و مادرش را می‌کشد، دنی با شیون‌های گوش‌خراش، خود را آرام می‌کند. چند ماهی می‌گذرد و وارد فصل تابستان می‌شویم. دنی متوجه می‌شود که کریستین قرار است به سوئد سفر کند و به وی اطلاع نداده، که نشان از سردی رابطه‌ی این دو دارد. کریستین نیز به‌خاطر جبران مسأله، دنی را دعوت می‌کند تا با او و دوستانش به سوئد سفر کنند. درواقع قرار است این روابط فروپاشیده و سرد، با سفر به کشوری دیگر بهبود یابد، که البته علی‌رغم زرق و برق‌های این سفر، باعث هلاکت کریستین و دوستانش خواهد شد.

پِلِ از اعضای فرقه، سعی می‌کند با دنی ارتباطی عاطفی برقرار کند تا او را به فرقه جذب کند. یکی از مهم‌ترین روش‌های جذب فرقه‌ها، سوءاستفاده از خلأ عاطفی مردم است.

۲. مواد روان‌گردان و فرقه‌ها

در اولین برخوردی که دنی و کریستین با مردم روستایی منطقه‌ی هالسینگلند دارند، به آن‌ها قارچ‌های تخدیرکننده پیشنهاد می‌شود. ابتدا دنی نمی‌خواهد استعمال کند اما جوشانده‌ی همان قارچ به‌صورت معجون به وی داده می‌شود و او هم می‌نوشد. همگی با اولین حضور در روستا، اصطلاحاً چیزخور می‌شوند و حس و حال عجیبی پیدا می‌کنند. قارچ‌های توهم‌زا بیش از صد نوع دارد و در گروه‌های طبیعت‌گرا استفاده می‌شود. این قارچ‌ها باعث ایجاد توهّم شده و شَمَن‌های آمریکای مرکزی و جنوبی این قارچ‌ها را مربی و معلمانی الهام‌بخش می‌دانند! [۶]

کاربرد این‌گونه مواد در فرقه‌های شیطانی زیاد است؛ چرا که با از کار افتادن قوّه‌ی تعقّل، قوّه‌ی خیال تقویت شده و بعضی موجودات شیطانی که توانایی تصرّف در قوّه‌ی خیال ما را دارند می‌توانند راحت‌تر بر ما اثرگذاری کنند. درواقع ظرف وحی شیطانی با مصرف این مواد، مستعدّتر می‌شود. در فیلم میدسامر بارها دنی و دوستانش در کنار اعضای فرقه، به نوشیدن معجون قارچی مشغول بوده و به همین دلیل کم‌کم احساسات، عواطف و عقلانیّت انسانی خود را از دست می‌دهند.

در بدو ورود به روستا، دنی و دوستانش با مصرف قارچ‌های روان‌گردان، حالت خماری پیدا می‌کنند. در دیالوگ بالا به وضعیت آسمان سوئد که روزهای طولانی دارد اشاره شده است. یعنی خود این مکان عجیب و غریب است و اگر مواد مصرف نکنیم هم اتمسفر آن‌جا فانتزی و توهمی جلوه می‌کند!

۳. پرستش خورشید و مراسم میدسامر

گفته شد که مراسم میدسامر، ریشه‌های مشرکانه داشته و امروز نیز توسط کُفرکیشان جدید برگزار می‌شود. مراسم دیگری نیز به نام بِلتِین (Beltane) وجود دارد. در گذشته، مراسم بِلتِین که اول تابستان شروع می‌شد. مشرکین در کنار جشن و پایکوبی، آتش‌های بزرگی ایجاد می‌کردند تا پری‌ها و موجودات غیبی را جذب کنند یا با دفع آن‌ها مانع دزدی از محصولات مزارع شوند. [۷]

از سال ۱۹۸۸ هر سال این مراسم در اسکاتلند برگزار شده، آتش‌هایی برپا می‌کنند و مردان و زنان برهنه و نیمه‌برهنه برای اجرای این مراسم مشرکانه و رقصیدن به دور آتش، به خیابان‌ها می‌آیند. [۸] در سال ۲۰۲۴ نیز هزاران نفر در این مراسم شرکت کردند. [۹]

استفاده‌ی مکرّر از نماد خورشید، اشاره به جشن میدسامر و پرستش خدای مشرکانه‌ی سُل دارد.

در کنار این مراسمات شیطانی، آتِستوپا سِنِساید (Ättestupa Senicide) مراسمی سنّتی در سوئد است که مردم در آن خودکشی کرده و همچون فیلم، پتک نیز در آن مورد استفاده قرار می‌گرفته است. [۱۰] مراسمی مشرکانه که پیرهای مشرک به‌دلیل این‌که دیگر کارایی نداشتند، دست به خودکشی می‌زدند. [۱۱]

همچنین میدسامر سُل (Midsummer Sol) مراسمی از مشرکین نورس بوده که در اواسط تابستان، با استفاده از تاج‌های گل و رقص و مراسمات مشرکانه، خدای خورشید یا همان سُل را مورد پرستش قرار می‌دادند. [۱۲] درواقع فیلمساز با تلفیق این مراسم‌ها در فیلم میدسامر، سعی کرده است مناسک ضد انسانی این فرقه‌ها را به نحو احسن و بر اساس واقعیت، ترسیم کند.

در سکانس خودکشی بزرگان فرقه، کارگردان از دید دنی به ماجرا می‌نگرد و دائم توریست‌ها که عضو فرقه نیستند، در حال اعتراض و جیغ‌کشیدن هستند و وقتی توصیه می‌شود که به آداب آن‌ها احترام بگذارند، قبول نکرده و مراسم را ترک می‌کنند. این نکته در کنار نماهای نزدیک از زجرکُش‌شدن پیرمردی که خودکشی کرده است، نشان می‌دهد که موضع کارگردان نقد این‌گونه مراسمات شیطانی است و نه ترویج آن.

۴. جادوی رون‌ها

رون‌ها (Runes) از مهم‌ترین عناصر جادو و معنویت شیطانی نورس است. [۱۳] جادوگران نورس با استفاده از این نمادها و خواندن اورادی، به خدایان مختلفی مثل اودین، ثور، فْرِیا و… توسل می‌کردند تا این موجودات فرومایه به کمکشان بیایند.

چنان‌که در کتاب «معنویت در آیین نورس» آمده است، رون‌ها در نظر جادوگران نورس تأثیراتی واقعی داشته و هرکدام مفهومی خاص به همراه دارد. مثلاً علامت بلوتوث که نامش نیز از «پادشاه هرالد دندان آبی» گرفته شده است [۱۴] تلفیقی از دو رون است؛ ᚼ که مساوی با حرف H مخفف هَرالد است و ᛒ که مساوی با B مخفف بلوتوث است. [۱۵] چرا که هرالد بلوتوث قبایل دانمارک را با هم متحد ساخت و بلوتوث نیز قرار بود دستگاه‌ها را با هم متحد سازد. [۱۶]

نقش رون‌ها در مناسک نورس بسیار پُر رنگ بوده و این حروف را دارای انرژی معنوی می‌دانستند و در اتصال با خدایان (بخوانید شیاطین) از این حروف بهره می‌جستند.

این موجودات اگر هم واقعی باشند، به تعبیر اسلامی از جنّیان بوده و به تعبیر مسیحی-یهودی، نوعی دیمِن یا شیطان هستند که با حضور در زندگی انسان‌ها، نه تنها باعث برکت‌یافتن زندگی نشده، که با آزار و اذیت‌های روحی و جسمی آرامش را از پرستندگان خود سلب می‌کنند.

امروزه با یک جست‌وجوی ساده در یوتیوب یا بسترهای دیگر، شاهد افراد زیادی هستیم که پس از رویگردانی از ادیان جدید، عنوان می‌کنند که با حضور در جمع‌های مشرکان جدید و شیطان‌پرستان، نه‌تنها به آرامش نرسیدند، بلکه مورد تعرّض روحی و جسمی موجودات ماورائی قرار گرفتند. (به عنوان نمونه مصاحبه‌های صفحه‌ی GoodFight Ministries با این افراد قابل توجه است.)

یکی از رون‌های استفاده شده در فیلم (ᛟ) که با نحوه‌ی چینش خاص میزها ایجاد شده و به معنی به ارث بردن رسوم خانوادگی است. این رون‌ها در پیشبرد داستان کار ویژه‌ای انجام نمی‌دهند و بیشتر شمایل آیین اسطوره‌ای نورس را برای ما ترسیم می‌کند.

۵. خشونت و فساد فرقه‌ای

در میدسامر، فیلمساز از اول ورود به هالسینگلند، نمایی برعکس به ما می‌دهد که از بدو ورود حسّ منفی ما نسبت به این منطقه را برانگیزاند. همچنین در سکانس‌های مختلفی با صدا‌های عجیب و غریب، گریه‌ی دائم یک بچه در شب‌ها و کات‌های نابهنگام در زمان نشان‌دادن مراسمات مشرکانه، سعی می‌کند حسّ منفی ما را نسبت به این مراسم حفظ نماید.

نماهای نزدیک از سرهای لِه شده، پای خُرد شده، سوزانده شدن زنده‌زنده‌ی انسان‌ها و خلاصه خشونت لُخت اثر، در راستای نشان‌دادن باطن خشونت‌بار و ضد انسانی این فرقه‌هاست. همچنین در سکانسی شاهد مراسمات جنسی هولناکی هستیم که ریشه در عقائد شیطان‌گرایان دارد. [۱۷]

جالب توجه است که وحی شیطانی به کودکی از فرقه می‌شود که چهره‌ای ناهمگون دارد. باز هم کارگردان برخلاف فیلم‌هایی مثل هری پاتر که جادوگران را زیبا و جذاب نشان می‌داد، حامل وحی شیطانی را موجودی عجیب‌الخلقه ترسیم می‌کند.

۶. ملکه‌ی ماه می

ملکه ماه می در سنّتی انگلیسی، دختری است که در جشن ابتدای ماه می لباسی سفید پوشیده و با تاج یا نیم‌تاج یا تاجی از گل، در صف اول دسته‌ای که جشن را اجرا می‌کردند، حرکت می‌کرده است. [۱۸]

ملکه‌ی می در بعضی گروه‌های مشرکانه که ریشه در انگلستان دارند، به نوعی خدای شکوفایی و بهار است که با آمدنش ملکه‌ی تاریکی را که بانی زمستان است شکست داده و بهار را به ارمغان می‌آورد. [۱۹]

در مراسم قربانی انسانی، دو نفر از خود فرقه داوطلب شده‌اند تا زنده زنده سوزانده شوند. مسئول مربوطه چیزی به آن‌ها می‌خوراند و می‌گوید با این دیگر درد نمی‌کشید. اما در سکانس بعدی می‌بینیم که این شخص داد و فریاد می‌کند و رنج زیادی را متحمل می‌شود. در این سکانس‌ها باز هم دروغ‌گو بودن و غیرواقعی بودن ادعاهای این فرقه پررنگ می‌شود.

در فیلم میدسامر، دنی که روابط عاطفی خوبی ندارد، کم‌کم در فرقه‌ی مشرکین هضم شده و با پیروزی در مسابقه‌ی رقص، به‌عنوان دختر ماه می انتخاب می‌شود. اعضای فرقه به کریستین معجون‌های زائل‌کننده‌ی عقل خورانده و وی را مجبور به رابطه با یکی از اعضای فرقه می‌کنند. دنی از این خیانت آگاه می‌شود و در پایان فیلم با قربانی کردن کریستین، انتقامش را می‌گیرد.

کریستین نامی نیست که اتفاقی انتخاب شده باشد. این نام که به معنی «انسان مسیحی» است، می‌تواند نمادی از مسیحیت باشد؛ مسیحیتی که با بی‌توجهی به آسیب‌دیدگان روحی و حتی باج‌دادن به فرقه‌های جدید شیطانی که مروّج شیطان‌پرستی هستند و به‌صورت کلّی، انفعال مطلق در برابر ترویج کفر در غرب، باعث و بانی جذب‌شدن امثال دنی به فرقه‌ها و کشته‌شدن افراد بی‌گناه است. این رویکرد حتی برای خود کریستین به‌مثابه دستگاه مسیحیت و کلیسا نیز جوابگو نبوده و در پایان محکوم به سوختن در آتشِ قربانی مشرکین است.

دنی در پایان اثر با لبخندی عجیب، همچون دختری بی‌کس که مبتلا به اختلالات روانی است، به‌عنوان دختر ماه می این فرقه انتخاب شده و تاج‌گذاری کرده است. طعنه‌ای دیگر بر ادیان مشرکانه‌ی جدید که فقط افراد ناسالمِ روحی می‌توانند در این گروه‌ها به جایی برسند و انسان‌های سالم جایی در میان اعضای فرقه، ندارند.

سکانس پایانی فیلم که دنی پس از نابودکردن کریستین و کشته‌شدن دوستانش، کاملاً مسخ فرقه شده و دیگر عضوی از دیوانگان هالسینگلند به‌حساب می‌آید! دقت شود که در عکس‌ها به‌دلیل فقدان موسیقی و تدوین بین سکانس‌ها، حسّ منفی که در فیلم هست منتقل نمی‌شود.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

فیلم میدسامر اثری مملو از رنگ‌های زیبا و نورهای چشم‌نواز است که طبیعت زیبای هالسینگلند را برای ما به‌خوبی ترسیم می‌کند. وضوح میزانسن و استفاده نکردن از عناصر معروف ژانر وحشت مثل تاریکی، بازی با سایه‌ها، موسیقی‌های پر حجم و گوش‌خراش، ضدقهرمان‌های کَریهْ و خلاصه ترسیم جهانی تیره و تار، ریسک بزرگی بوده که کارگردان پذیرفته و با پرداخت دقیق شخصیت‌ها در فیلمنامه، تدوین فوق‌العاده قوی و موسیقی مناسب، توانسته است همچون بعصی آثار کوبریک، تخم دلهره را در روز روشن در دل مخاطب بکارد.

فیلم از ابتدا زبان سنّتی فرقه‌ی مورد نظر را به نازی‌ها نسبت داده و با این روش سعی می‌کند پیش از مواجهه‌ی مستقیم مخاطب با فرقه، شیطانی‌بودن این گروه مشرک را در ذهن و دل مخاطبین حک کند. درواقع نیز گروهی از نازی‌ها علاوه بر آغشته‌بودن به علوم غریبه، به عقائد نورس‌ها و اساطیر اسکاندیناوی باور داشته و تحت تأثیر خرافات این دین مشرکانه، دست به اقداماتی می‌زدند.

یکی از جذابیت‌های فیلم، همین تضاد بین پلیدی شخصیت‌ها و میزانسن و قاب‌بندی‌های کارت پستالی است. اما باید بدانیم که فیلم علی‌رغم نشان‌دادن این صحنه‌ها، با نمای نزدیک گرفتن از اجساد له شده، همراه کردن صحنه‌های اروتیک فیلم با صداهای گوش‌خراش و عصبی‌کننده، کات‌دادن در جایی که موسیقی گوش‌نواز فرقه در حال پخش است تا حس مخاطب را بشکند و به سمت فرقه نَبَرد و خلاصه استفاده‌ی درست از عناصر سینمایی برای خراب کردن نگاه مخاطبین نسبت به فرقه‌های مشرک، به‌خوبی توانسته است خباثت این فرقه‌ها را برای ما ترسیم کند.

نماهای این سبکی در فیلم زیاد است. با این‌که دنی در گل‌های زیبا غرق شده است، اما رضایت قلبی ندارد و احساس خشنودی نمی‌کند. چرا که اساساً بازیچه‌ی این فرقه شده و با این‌که فرقه رنگ و لعاب زیبایی از دور دارد، با مشاهده‌ی از نزدیک چهره‌ی شیطانی آن در اعمال ضد انسانی‌‌اش لو می‌رود.

فیلم میدسامر فضای تلخ و تاریکی دارد، همچون فیلم قبلی استر، موروثی (Hereditary). ترسیم این جهان تاریک که امیدی در آن وجود ندارد، نشانه‌ی به بن‌بست رسیدن انسان مدرن و بی‌خداست که در مواقع ضروری، به‌دنبال راه فراری از مخمصه‌های جهان می‌گردد، اما چون قلبش از محبت خدا و اولیاء او خالی است، طبیعتاً سرگشته شده و فرجامی جز هلاکت در بین فرقه‌های شیطانی نخواهد داشت.

به‌نظر می‌رسد یکی از خطرناک‌ترین تهدیدهای فکری و عملی برای ادیان الهی، گسترش روزافزون ادیان شیطانی و مشرکانه‌ی جدید است. در میدسامر شاهد نگاهی ویژه و مظلوم در هالیوود هستیم؛ در هالیوودی که در جریان اصلی و فیلم و سریال‌های پرمخاطب، دائماً در حال ترویج این فرقه‌هاست، تولید این فیلم‌ها غنیمت است.

امروز دیگر معنای دینداری متحوّل شده و فرد دیندار می‌تواند خدا را بپرستد یا به فرومایگان شیطانی پناه ببرد!! چرا که هر کسی تحت تأثیر وحی شیطانی، دینی ایجاد کرده و خلق خدا را به ناکجاآباد دعوت می‌کند.

به امید این‌که مبلّغان داخلی نیز اهمّیّت معنویت‌گرایی و شوق انسان پست‌مدرن به ماوراء را دریافته و عرفان ناب اسلامی را که در آثار عرفای حقیقی همچون حضرت امام خمینی (ره) تجلّی یافته است، به مردم معرفی کنند. همچنین لازم است آسیب‌های این فرقه‌ها به‌خوبی ترسیم شود تا مردم در دام این گروه‌های شیطانی گرفتار نشوند. فیلم میدسامر می‌تواند بهانه‌ی خوبی برای شناساندن این فرقه‌ها به قشر نخبگانی باشد.

اندیشکده مطالعات یهود

پی‌نوشت‌ها:

[۱] https://layeredbutter.com/editorial/cult-of-midsommar
[۲] https://www.polygon.com/2019/7/5/20681187/midsommar-spoilers-cult-harga-ari-aster
[۳] https://www.britannica.com/topic/Midsummer-holiday
[۴] https://jscenter.ir/jewish-studies/kabbalah/19513

[۵] دایرة المعارف ادیان جدید، ترجمه هادی وکیلی، ص۳۱.

[۶] https://www.britannica.com/science/psilocybin-mushroom
[۷] https://en.wikipedia.org/wiki/Beltane
[۸] https://en.wikipedia.org/wiki/Beltane_Fire_Festival
https://rove.me/to/edinburgh/beltane-fire-festival
[۹] https://www.edinburghnews.scotsman.com/whats-on/arts-and-entertainment/edinburghs-beltane-fire-festival-2024-thousands-attend-spectacular-celtic-celebration-on-calton-hill-4612104
[۱۰] https://www.gq.com/story/ari-aster-midsommar-interview
[۱۱] https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%84ttestupa
[۱۲] https://www.pagankids.org/post/midsommar-sol
[۱۳] Norse Mysticism: An Exploration of Viking Traditions and Magical Practices (Mystic Traditions), disa forvitin, P32.
[۱۴] https://www.nationalgeographic.com/premium/article/bluetooth-technology-viking-king-harald#:~:text=Not%20only%20was%20Bluetooth%20technology’s,trend%20in%2010th%2Dcentury%20Scandinavia
[۱۵] https://skjalden.com/why-is-bluetooth-called-bluetooth/
[۱۶] https://en.m.wikipedia.org/wiki/Harald_Bluetooth
[۱۷] https://jscenter.ir/jewish-and-corruption/prostitution/20193
[۱۸] https://en.wikipedia.org/wiki/May_Queen
[۱۹] https://www.learnreligions.com/the-legend-of-the-may-queen-2561660

««« پایان »»»

رنگ‌های به‌کار رفته در متن:

رنگ آبی ⇐ کلمات کلیدی.
رنگ بنفش ⇐ تیترهای اصلی.
رنگ قرمز ⇐ لینک به خارج.

…

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …