اسطوره ارض موعود و شهر زایان

اسطوره‌های سینمایی صهیونیسم (قسمت اول) اسطوره ارض موعود

پیش درآمد

صهیونیست‌ها می‌گویند چون ما از نژاد ابراهیم (ع) هستیم و در کتاب «تورات» چنین وارد شده است که:

در این روز خداوند با ابراهیم پیمان بست و گفت: این سرزمین، از رود مصر گرفته تا شطّ بزرگ و از آنجا تا شطّ فرات را به نسل تو می‌بخشم. (۱)

پس امروز، از نیل تا فرات، سرزمین ماست.
خانم گلدا مایر و مناخیم بگین از سران صهیونیسم درباره‌ی این موضوع می‌گویند:

این زمین به ما وعده داده شده بود و ما بر آن حق داریم. (۲)

همچنین موشه دایان شرط یهودی بودن را چیرگی بر فلسطین می‌داند و می‌گوید:

اگر بر «تورات» مسلّطیم، اگر خود را قوم تورات می‌دانیم، بایستی بر سرزمین‌های توراتی نیز مسلّط شویم؛ سرزمین‌های قضات و ریش‌سفیدان، «بیت‌المقدّس»، «حبرون»، «اریحا» و جاهای دیگر. (۳)

این وعده در جاهای دیگری هم، درباره‌ی سرزمین‌های خاصی آمده است که بیشتر شامل کرانه‌ی باختری رود «اردن» فعلی می‌شود. (۴) در برخی جاها، به گونه‌ای نمادین، از تپه‌ی کنار شهر بیت‌المقدس، زایان (Zion) یا شهر اورشلیم، به عنوان نماد ارض مقدس و سرزمین موعود یاد شده است.

نقدهایی بر این اسطوره

با مطالعه‌ی اساطیر باستان خاورمیانه در می‌یابیم که در همه‌ی اسطوره‌ها از جمله مصریان، اهالی بین‌النّهرین و هیتی‌ها، از وعده‌ی زمین یاد شده است. روژه گارودی در این‌باره می‌گوید:

اگر عبرانیان چنین وعده‌ای دریافت نمی‌کردند، حقیقتاً استثنایی بودند. (۵)

در سفر پیدایش، خدای یهود (یهوه) اوّلین کسی نیست که درباره‌ی این وعده سخن می‌گوید، بلکه این وعده را خدای کنعانی ال که خدایی محلّی و صاحب زمین است، به خانه به دوشان بنی‌اسرائیلی می‌دهد. ال، حق زندگی در زمین‌‌های خود را به آنها می‌بخشد.

این قبیله‌های دوازده‌گانه‌ی پراکنده، پس از گردآمدن در فلسطین، به وعده‌های قدیمی، جنبه‌ی تازه‌ای بخشیدند. این مژده، رنگ سیاسی و نظامی و ملّی به خود گرفت و آغازی برای اشغال فلسطین بود وگرنه هیچ سند حقوقی از جانب خدا و با امضای او در دست نیست که ثابت کند یهودیان پس از چند هزار سال حق دارند برای تحقّق آن وعده، فلسطینیان را از خانه و کاشانه‌ی خود بیرون و فلسطین را غصب کنند. (۶)

این وعده به دلیل ویژگی جغرافیایی فلسطین یا نژاد بنی‌اسرائیل نبود، بلکه به دلیل بیعت آنان با خداوند بود که هر زمان شکسته شد و پیامبران او فراموش شدند و مادّه‌گرایی و انسان‌محوری، آرمان صهیونیست‌ها گشت، آن وعده هم از بین می‌رود و ملاک، حرکت در مسیر توحید ناب است، زیرا خداوند، مالک تمام سرزمین‌هاست و خلیفه‌های واقعی او جانشینان وی در زمین هستند. حاخامی ضدّ صهیونیست در نقد این اسطوره می‌گوید:

صهیون مقدّس نیست، مگر آن‌که قانون خداوندی بر آن حکومت کند و این بدان معنا نیست که هر قانونی که در «اورشلیم» وضع شود، یک قانون مقدّس است… سنّت پیامبرانه به روشنی نشان می‌دهد که تقدّس زمین، به خاک یا مردم آن نیست و تقدّس مردم، تنها به حضور آنان در این قلمرو [مادّی] مربوط نیست. تنها وفاداری به اتّحاد الهی که در رفتار مردم صهیون نمود می‌یابد، قدسی و شایسته‌ی صهیون است. به هر روی، دولت کنونی اسرائیل هرگز صاحب این حق نیست که انجام برنامه‌ی الهی برای یک عصر مسیحایی را به خود نسبت دهد. اینجاست آن عوام فریبی که آمیزه‌ای است از زمین و خون… (۷).

بررسی فیلم

براساس این اسطوره، فیلم‌های بسیاری چون پرنس مصر (۸)، ده فرمان (۹) و کتاب آفرینش (۱۰) ساخته شده و در فیلم‌های دیگری به شکلی نمادین، فردی دور از خانه یا کودکی دور از مادر یا خانواده، به نمایش درآمده است که پس از تلاش بسیار، به خانه و سرزمین مادری خود باز می‌گردد. برای ملت‌های گوناگون، به ویژه برای یهودیان، مادر، نماد سرزمین و وطن است و صحنه‌ی غروب خورشید، یا دریای بی‌پایان، نماد بازگشت انسان آواره به سرزمین مادری است. در فیلم‌های بسیاری، بارها چنین صحنه‌هایی را دیده‌ایم.

برای نمونه در پویانمایی ربات‌ها، ستاره‌ی جوان فیلم برای رهایی خانواده‌اش همه‌ی خطرها را پذیرفت. در فیلم و پویانمایی ماتریکس (۱۱)، برای رهایی سرزمین «زایان»، تلاش بسیاری شد. (۱۲) در پویانمایی جدید سندباد و افسانه‌ی هفت دریا (۱۳) نیز قهرمان فیلم باید از هفت دریا بگذرد و کتاب صلح را از خدای جنگ هلنیستی (اریس) بدزدد و شهر «سیراکوس» و شاهزاده‌ی عادل، پروتئوس را نجات دهد. (۱۴) در تمام بخش‌های پویانمایی لوک خوش‌شانس (۱۵) هم قهرمان داستان، پس از پیروزی‌هایش، در غروبی زیبا، به سمت خورشید (سرزمین موعود) می‌رود، در حالی که سوار بر اسب خوش اخلاقش، جالی است و سگ بذله گویش، بوشوِگ هم آنها را همراهی می‌کند و آرام آرام صدای موسیقی اوج می‌گیرد و خواننده‌ای با صدایی خسته، این متن انگلیسی را می‌خواند:

I am a poor lonesome cowboy and a long way from home
من گاوچران تنهایی هستم که از خانه‌ام دور افتاده‌ام…!

لازم است در اینجا یادآور شویم که در قرون ۱۶ و ۱۷ میلادی پیوریتن‌ها که گروهی از پروتستان‌ها بودند و به شدّت تحت تأثیر آموزه‌های یهودی و عهد عتیقی قرار داشتند، شعار رفتن به «ارض موعود» را برای غصب قاره‌ی آمریکا و بیرون کشیدن آن از دست سرخ‌پوست‌ها (که ساکنان اصلی آنجا بودند) به کار بردند و توانستند تعداد زیادی از مسیحیان را با این آرمان‌های عهد عتیقی به سرزمین جدید بکشانند. (۱۶)

گفتنی است که سرزمین موعود در برخی آثار هالیوود تنها «فلسطین» نیست. برای جذب مسیحیان و یهودیان سراسر جهان، تبلیغات بسیاری صورت گرفته تا باور کنند ارض موعود، همان «آمریکا»ست که باید به آنجا بروند تا بستری برای ظهور موعود رهایی بخش، فراهم شود.

ویل دورانت در مجموعه‌ی «تاریخ تمدن»، کریستف کلمب را یک یهودی اهل پرتغال می‌داند که برای کاستن از دشواری‌های یهودیان، سفر مقدّسی را برای یافتن ارض موعود آغاز کرد و به آمریکا رسید. به همین دلیل، از دیرباز، «نیویورک» (به معنای شهر جدید) پایتخت مالی یهودیان جهان بوده است. (۱۷)

سینمای اروپا هم در این مسیر از رقیب هالیوودی خود دور نمانده و آثاری با همین مضمون پدید آورده است. فیلم‌هایی چون مجموعه‌ی ایندیانا جونز، دنیای آب، سفر به غرب وحشی و خوشه‌های خشم براساس همین الگوی اساطیری ساخته شده‌‌اند. (۱۸)

پی‌نوشت‌ها:
1. «کتاب مقدّس»، سفر تکوین (پیدایش)، باب ۱۵، فقرات ۱۸ – ۲۱.
2. روژه گارودی، «پرونده‌ی اسرائیل و صهیونیسم سیاسی»، ترجمه: دکتر نسرین حکمی، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۹، ص ۳۹.
3. همان.
4. این وعده درباره‌ی ناحیه‌ی شکیم، فقرات در سفر پیدایش ۷:۱۲ درباره‌ی منطقه‌ی «بیت ایل» در سفر پیدایش باب ۱۳ فقرات ۱۴ – ۱۶ و باب ۲۸ فقرات ۱۳ – ۱۵ و باب ۳۵ فقرات ۱۱ – ۱۲ و درباره‌ی منطقه‌ی مامریه‌ی نزدیک «اریحا» در سفر پیدایش باب ۱۵ فقرات ۱۸ – ۲۱ و باب ۱۷ فقرات ۴- ۸ آمده است. نک: روژه گارودی، «تاریخ یک ارتداد، اسطوره‌های بنیان‌گذار سیاست اسرائیل»، ترجمه: حمیدرضا آژیر وحمیدرضا شیخی، تهران، نشر گوهرشاد، ۱۳۷۷، چ ۱، ص ۳۷.
5. «تاریخ یک ارتداد، اسطوره‌های بنیان‌گذار سیاست اسرائیل»، صص ۳۹ و ۴۰.
6. همان.
7. همان، به نقل از: ربّی (پیامبری، پیامبرانی، صهیونیسم و دولت اسرائیل:
(Prophecy’ Zionism’ and the state of Israel)، انتشارات المربرگر American Jewish Alternatives to Zionism کنفرانس ایراد شده در دانشگاه «لیدن هلند»، ۲۰ مارس ۱۹۶۹ م.
8. «Prince of Egypt» به کارگردانی بِرِندا چپمن و استیوهیکنر، محصول ۱۹۹۸ م.
9. The Ten Commanments، سیسیل بی. دمیل، کارگردانی بود که با فاصله‌ی ۳۳ سال، دو نسخه از این فیلم را ساخت. این نشان دهنده‌ی موفّقیت اثر وی در انسجام‌بخشی و هویت دهی به یهودیان بوده است.
10. این اثر بر مبنای سفر پیدایش از «عهد عتقیق»، به کارگردانی جان هیوستون در سال ۱۹۶۶ م. ساخته شد.
11. سه گانه‌ی «Matrix» را کمپانی صهیونیستی برادران وارنر (Warner Btothers Bros W.B/Warner Brothers) با هزینه‌ای حدود پانصد میلیون دلار در سال‌های ۱۹۹۹ – ۲۰۰۳ م. به کارگردانی برادران واچفسکی و تهیه کنندگی جوئل سیلور یهودی، ساخت و مجموعه‌ی نُه انیمیشن هم با نام کلّی انیماتریکس، در تبلیغ اندیشه‌ها و هدف‌های فیلم تولید شد که سه انیمیشن را برادران واچفسکی و شش انیمیشن را چند کارگردان ژاپنی صهیون مآب ساختند. البتّه بازی کامپیوتری این فیلم هم مانند بیشتر آثار هالیوودی، به بازار آمد و تمام اصول فیلم را دنبال کرد.
12. برای مطالعه‌ی بیشتر نک: «سینما و فلسفه، شک‌گرایی و صهیون (نقد محتوایی سه گانه‌ی ماتریکس)»، مجلّه‌ی «معرفت»، ش ۸۵.
13. Sindbad : Le gende of The Seven Seas فیلم‌نامه‌ی این اثر را جان‌لوگان، فیلم‌نامه‌نویس فیلم «گلادیاتور» نوشته است و شرکت صهیونیستی والت دیزنی این انیمیشن را به کارگردانی پاتریک گیلمور و تیم جانسن (عضو گروه کارگردانی انیمیشن مورچه‌ها) ساخته است و صدا پیشه‌ای یهودی، چون میشل فایفر به جای ربّ‌النّوع جنگ حرف می‌زند و خبری از فضای شرقی ماجراهای سندباد نیست. از علی‌بابا و علاء‌الدّین هم اثری دیده نمی‌شود و خشونت و یونانی مآبی در این انیمیشن دیده می‌شود.
14. برای مطالعه‌ی بیشتر نک: «دزد دریایی کتاب صلح را می‌دزدد»، روزنامه‌ی جام‌جم، ش، ۱۰۰۹، سه‌شنبه ۱۳۸۲/۸/۲۰.
15. Lucky Luke مجموعه‌ای از کمیک بوک‌هایی بود که موریس بلژیکی (۱۹۲۳ – ۲۰۰۱ م.) آن را طرّاحی کرد. تاکنون ۷۱ کتاب از مجموعه داستان‌های لوک خوش‌شانس منتشر شده است. شرکت آمریکایی هانا – باربرا، در سال‌های ۱۹۸۳ م. (۲۶ قسمت) و ۱۹۹۱ م. (۲۶ قسمت) و ۲۰۰۱ م. (۵۲ قسمت) از مجموعه کارتون‌های لوک خوش‌شانس را ساخته است. این شرکت پویانمایی صهیونیستی، کارتون تام و جری را هم ساخته است. ویلیام هانا و جوزف (یوسف) باربرا، در سال ۱۹۴۰ م. اوّلین کار مشترک موش و گربه‌ای خود را ساختند که بعدها تام و جری نام گرفت. همچنین انیمیشن‌های گالیور، یوگی و دوستان، فلینستُن‌ها (عصر حجر)، راف وردی (یک سگ و یک گربه)، گوریل انگوری، اسکویی دو و … ساخته‌ی همین کمپانی است. نک: حمیدرضا نصیری‌پور، مقاله‌ی گاوچران تنها رو به غروب، مجلّه‌ی «همشهری جوان»، ش ۹۷، ۱۸ آذر ۱۳۸۵، ص ۶۰.
16. نصیر صاحب خُلق، «پروتستانتیزم، پیوریتانیسم و مسیحیت صهیونیستی»، نشر هلال، تهران، ج ۳، ۱۳۸۴.
17. البتّه باید درباره‌ی آریل، معشوق و همسر و همکار یهودی ویل دورانت، در نوشتن مجموعه‌ی کتاب‌های «تاریخ تمدّن و اندیشه‌ی یهودی» او جداگانه سخن گفت. نک: محمّد طیب، مقاله‌ی «سفر کریستف کلمب، بازیابی نقش یهود»، همان.
18. برگرفته از: متن فیلم مستند «سینما، سرزمین موعود صهیونیسم»، ساخته‌ی دکتر مجید شاه‌حسینی، در سی‌دی. کتاب‌خانه‌ی دیجیتالی صهیونیسم پژوهی، مؤسّسه‌ی لوح و قلم، قم.

منبع: محمدحسین فرج‌نژاد ، اسطوره‌های صهیونیستی در سینما ، تهران: هلال، چاپ اول.

اسطوره ارض موعود ، اسطوره ارض موعود

اسطوره ارض موعود ، اسطوره ارض موعود

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …