درس‌هایی از داستان طالوت و جالوت

درس‌هایی از داستان طالوت و جالوت

عوامل ترقی و انحطاط انسان در آینه داستان‌های قرآن از بنی‌اسرائیل / قسمت نهم طالوت و جالوت

مقدمه

یکی از داستان‌های بنی‌اسرائیل که در قرآن کریم به تفصیل بیان شده و نکته‌های بسیار مهمی دارد، داستان طالوت و جالوت است. داستان از این‌جا آغاز می‌شود که بعد از چندی که از وفات حضرت موسی گذشت، گروهی از بنی‌اسرائیل از یکی از پیامبران زمان خود (که در روایات سموئیل نامیده شده است) خواستند که پادشاهی برایشان تعیین کند. گفتند: ابْعَثْ لَنَا مَلِكًا نُّقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللّهِ؛ [بقره، ۲۴۶] پادشاهی برای ما تعیین کن تا همراه او با دشمنان‌مان بجنگیم. آن پیامبر به آن‌ها فرمود: احتمال نمی‌دهید که اگر جهاد بر شما واجب شد، خودداری کنید و به جهاد نروید؟! گفتند: چطور نرویم؟ دیگر هیچ چیزی برایمان نمانده است، ما را از شهرمان بیرون کرده و فرزندانمان را کشته یا اسیر کرده‌اند. چاره دیگری نداریم، باید به جنگ برویم.

در این‌جا این پرسش مطرح می‌شود که چرا بنی‌اسرائیل از پیغمبرشان خواستند که پادشاه و فرمانده جنگ برای آن‌ها تعیین کند؛ چرا از خود پیغمبر اطاعت نکردند و او را به‌عنوان ملک نپذیرفتند؟ همان‌گونه که ملاحظه می‌فرمایید این داستان از همان ابتدا کمی برای ما ابهام دارد. این است که برای فهم شرایط حاکم بر بنی‌اسرائیل در آن زمان به بیان یک مقدمه‌ی مختصر تاریخی می‌پردازم. تقریباً سه بخش از تورات فعلی که نام آن، کتاب سموئیل اول و سموئیل دوم و پادشاهان است، در ارتباط با همین داستان است.

شرایط فرهنگی-اجتماعی بنی‌اسرائیل در زمان حضرت سموئیل

همان‌طور که در جلسات گذشته گفتیم، بنی‌اسرائیل از آغاز دوازده گروه [اسباط دوازده‌گانه] بودند. هرکدام از این گروه‌ها پس از آن‌که از مصر خارج شده و به دستور خدا در بلاد شام اقامت گزیدند، به‌صورت طایفه مستقلی در قسمتی از زمین‌های آن‌جا زندگی می‌کردند. این طوایف با هم اختلافاتی داشتند که گاهی به درگیری‌ و جنگ و کشتار می‌انجامید. هم‌چنین در کنار این‌ها، اقوام دیگری زندگی می‌کردند که هویّت تمدنی قوی‌تری داشتند و دارای وحدت، سلطنت، تشکیلات و فرماندهی بودند. مدت‌ها گذشت و بنی‌اسرائیل به‌صورت طوایفی با هم زندگی می‌کردند و هر طایفه‌ای دارای یک قاضی بود؛ یعنی کدخدایشان قاضی بود و هرگاه اختلافی پیدا می‌کردند نزد او می‌رفتند. این کدخدا در بسیاری از موارد پیغمبر یا وصیّ پیغمبر بود. در تاریخ به این دوران «دوران قضات» می‌گویند که در کتاب‌های فارسی به «دوران داوران» ترجمه شده است. خوب است در همین‌‌جا اشاره کنم که این سلسله با سموئیل منقرض شد، و پس از آن سلسله ملوک پیدا شد که از حضرت داوود آغاز و با حضرت سلیمان ادامه پیدا کرد.

تا این زمان، هم در بین خود بنی‌اسرائیل اختلافات و درگیری‌هایی بود و هم گاهی با اقوام مجاورشان جنگ‌های شدیدی اتفاق می‌افتاد و این‌ها را تار و مار می‌کردند. تا این‌که در زمان سموئیل یکی از اقوام مجاور به بنی‌اسرائیل هجوم آوردند و این‌ها را بسیار اذیّت کردند؛ بسیاری از آن‌‌ها را کشتند، اموال‌شان را گرفتند و خانه‌هایشان را ویران کردند. بنی‌اسرائیل دیگر سرگردان شدند و طایفه‌ای از آن‌ها که پیغمبرشان سموئیل بود به فکر افتادند که اگر وضع این‌طور پیش برود چیزی از آن‌ها باقی نمی‌ماند؛ هر چند وقت یک بار دشمنان بر سر آن‌ها فرود می‌آیند و اموال‌شان را غارت می‌کنند و فرزندانشان را می‌کشند؛ با این اوصاف بعد از چندی منقرض می‌شوند. این بود که نزد پیغمبرشان آمدند و از آن‌جا که جایگاه ایشان جایگاه حل اختلافات و مشکلات بود از ایشان خواستند که این مشکل اجتماعی‌ آن‌ها را حل کند. گفتند: ما هم کمتر از این اقوام و همسایه‌هایمان نیستیم. ما هم باید سلطانی داشته باشیم تا کل بنی‌اسرائیل را وحدت ببخشد، حرف آخر را او بزند تا اختلافات کم شود و حکومت منسجمی داشته باشیم. جناب سموئیل نیز از خدا خواست و خداوند طالوت را برای سلطنت این‌ها تعیین کرد.

سموئیل و طالوت و جالوت

سموئیل طالوت را مورد آمرزش قرار می‌دهد. نقاشی از: «گوستاو دوره»

این داستان در دو صفحه از سوره بقره به‌صورت نسبتاً مفصّل بیان شده است که هر بخشی از آن نکته‌هایی دارد که واقعاً برای زندگی امروز ما و حتی حل بعضی مسائل نظری ما مفید است. می‌فرماید: أَلَمْ تَرَ إِلَى الْمَلإِ مِن بَنِی إِسْرَائِیلَ مِن بَعْدِ مُوسَى؛ در این‌جا اشاره دارد که این داستان مربوط به بعد از حضرت موسی است. إِذْ قَالُواْ لِنَبِیٍّ لَّهُمُ ابْعَثْ لَنَا مَلِكًا نُّقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللّهِ؛ سال‌ها بعد از حضرت موسی گروهی از بنی‌اسرائیل نزد پیغمبرشان آمدند و این پیشنهاد را دادند که ملکی برای ما معین کن که به همراه او جهاد کنیم. قَالَ هَلْ عَسَیْتُمْ إِن كُتِبَ عَلَیْكُمُ الْقِتَالُ أَلاَّ تُقَاتِلُواْ؛ آن پیغمبر گفت: اگر خدا کسی را تعیین کرد و قتال بر شما واجب شد، آیا احتمال می‌دهید که استنکاف کنید و عمل نکنید؟ یعنی چه اندازه در این پیشنهادتان جدّی هستید؟ سابقه رفتارهای این‌ قوم معلوم بود و ایشان هم کدخدا و پیغمبرشان بود و روحیاتشان را می‌شناخت. می‌دانست که خیلی نمی‌تواند به حرف آن‌ها اعتماد کرد. گفتند: وَ مَا لَنَا أَلاَّ نُقَاتِلَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَ قَدْ أُخْرِجْنَا مِن دِیَارِنَا وَ أَبْنَآئِنَا؛ چرا جهاد نکنیم؟ ما را از خانه‌هایمان بیرون کرده‌اند، بچه‌هایمان را گرفته‌اند، دیگر چیزی برایمان نمانده است. چاره‌ای جز جهاد نداریم. فَلَمَّا كُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتَالُ تَوَلَّوْاْ إِلاَّ قَلِیلاً مِّنْهُمْ؛ اما وقتی خداوند جهاد را بر آن‌ها واجب کرد، قبول نکردند. فقط عده کمی حاضر شدند در جنگ شرکت کنند و باز آن روحیه‌ی راحت‌طلبی و حس‌گرایی که از ویژگی‌های بارز این‌ها بود، کار دستشان داد.

معرفی طالوت و بهانه‌جویی‌ بنی‌اسرائیل

وَ قَالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ اللّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوتَ مَلِكًا؛ جناب سموئیل به ایشان گفت: خداوند به من وحی کرده است که کسی که برای سلطنت شما مفید است، جناب طالوت است. اما بهانه‌گیری‌ها از همین‌جا شروع شد. تازه آن‌هایی که حاضر شدند به جنگ بیایند، گفتند: أَنَّى یَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَیْنَا؛ چطور شده است که آقای طالوت باید فرمانده بشوند؟! ما چه چیزمان کمتر از طالوت است؟! این اعتراض نشان می‌دهد که آن‌ها از همان ابتدا که پیشنهاد تعیین فرمانده را می‌کردند خودشان نسبت به آن طمع داشتند و هر کدام‌شان می‌خواست سرکرده‌‌ی خودش به این مقام برسد. وقتی دیدند طالوت که از لحاظ موقعیت اجتماعی گمنام بود، تعیین شد به بهانه‌جویی پرداختند. طبعاً این‌گونه افراد موقعیت را به پول و ثروت می‌دانند، این است که گفتند: أَنَّى یَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَیْنَا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَ لَمْ یُؤْتَ سَعَةً مِّنَ الْمَالِ؛ آخر این آدم پولداری نیست و ما برای شاه شدن اولی هستیم! سموئیل گفت: إِنَّ اللّهَ اصْطَفَاهُ عَلَیْكُمْ؛ شما مگر نگفتید که خدا برای ما ملکی تعیین کند؛ خب خدا لابد مصلحتی می‌دانسته که طالوت را تعیین کرده است. نشانه‌ی برتری و صلاحیت ایشان برای مسأله‌ی حکومت و فرماندهی جنگ این است که دو شرط لازم برای تصدی این امر را دارد؛ وَ زَادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ؛ خداوند هم از لحاظ علم و فهم و عقل او را بر شما برتری داده است و هم از لحاظ توانایی بدنی. وَ اللّهُ یُؤْتِی مُلْكَهُ مَن یَشَاءُ وَ اللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ؛ شما از خدا خواستید، خدا هم او را تعیین کرده است، اختیار با خداست.

از آن‌جا که بنی‌اسرائیل به این سادگی‌ها حاضر نبودند مسائل را قبول کنند و به صرف گفته‌ی پیغمبرشان پادشاهی کسی را قبول نمی‌کردند، خداوند متعال علامتی برای نشان دادن لیاقت سلطنت طالوت قرار داد. وَ قَالَ لَهُمْ نِبِیُّهُمْ إِنَّ آیَةَ مُلْكِهِ أَن یَأْتِیَكُمُ التَّابُوتُ فِیهِ سَكِینَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَ بَقِیَّةٌ مِّمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَ آلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلآئِكَةُ إِنَّ فِی ذَلِكَ لآیَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِینَ. بنی‌اسرائیل صندوقی داشتند [موسوم به: صندوق عهد یا تابوت عهد] که آثاری از پیغمبران و اجدادشان در آن بود. این صندوق خیلی برای آن‌ها مقدس بود و در تورات فعلی نیز نام این صندوق بارها برده شده است. در آن زمان این صندوق گم شده بود. در تاریخ‌ آمده است که یکی از اقوام همسایه‌ در جنگی این صندوق‌ را به غنیمت گرفت و برد. از این‌رو صندوق را مدتی گم کرده بودند و خیلی نگران بودند که پیدا نشده است. پیغمبرشان به آن‌ها خبر داد که نشانه‌ی این‌که طالوت از طرف خدا تعیین شده این است که صندوق پیدا می‌شود و فرشتگان آن را پیشاپیش شما حرکت می‌دهند. روشن است که این مسأله کار انسانی نیست؛ اولاً صندوق گم شده بود، حالا پیدا شده است و ثانیاً وقتی سپاه حرکت می‌کند، خود این صندوق پیشاپیش سپاه حرکت می‌کند و فرشتگان هستند که آن را حرکت می‌دهند. اگر واقعاً اهل ایمان هستید و می‌خواهید به وظیفه‌تان عمل کنید، این مسأله حجّت را بر شما تمام می‌کند. دیگر چاره‌ای ندیدند و آن‌هایی که بنا داشتند بجنگند، فرماندهی طالوت را پذیرفتند.

تابوت عهد و صندوق عهد، طالوت و جالوت

تابوت عهد در حضور حضرت موسی.

نهر آب و لشکر طالوت!

فَلَمَّا فَصَلَ طَالُوتُ بِالْجُنُودِ قال إِنَّ اللّهَ مُبْتَلِیكُم بِنَهَرٍ؛ طالوت لشگریانی فراهم کرد و آن‌‌ها را سر و سامان داد و به طرف قومی که به این‌ها ظلم کرده بودند، حرکت کرد. وقتی حرکت کردند طالوت به لشکریانش گفت: سر راه‌مان به نهر آبی می‌رسیم، اگر شما واقعاً تابع من هستید و می‌خواهید دستورات من را عمل کنید، این‌جا باید خودتان را نشان دهید و از این آب نخورید. حتی اگر تشنه هم هستید، باید خودداری کنید؛ فقط حق دارید یک مشت آب بردارید. وقتی به نهر آب رسیدند، فَشَرِبُواْ مِنْهُ إِلاَّ قَلِیلاً مِّنْهُمْ؛ اکثریت‌شان از نهر آب نوشیدند و عده‌ی کمی بودند که سخن فرمانده را گوش کردند و فقط به یک مشت آب اکتفا کردند. حال شما در نظر داشته باشید که اقلیّتی پیشنهاد دادند که تحت فرماندهی شخصی الهی به جنگ دشمنان بروند. اقلیّتی از این اقلیّت حاضر شدند به پیشنهاد خودشان عمل کنند. تازه این‌ها وقتی به میدان جنگ رسیدند و می‌بایست با جالوتیان بجنگند، گفتند: لَا طَاقَةَ لَنَا الْيَوْمَ بِجَالُوتَ وَ جُنُودِهِ؛ ما طاقت جنگیدن با این‌ها را نداریم. قَالَ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُوا اللهِ كَم مِّن فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِیرَةً بِإِذْنِ اللّهِ وَ اللّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ؛ باز از میان این‌ اقلیّت، گروه کمی که به قیامت و لقای الهی اعتقاد داشتند و فقط دنیا و لذت دنیا را نمی‌دیدند، گفتند: ما نمی‌ترسیم و می‌جنگیم. چه‌بسا عده کمی که بر لشگر بزرگی غالب شوند؛ اگر خدا بخواهد با همین عده کم بر جالوتیان پیروز می‌شویم.

صبر و استقامت، مقدمه پیروزی

وَ لَمَّا بَرَزُواْ لِجَالُوتَ وَ جُنُودِهِ قَالُواْ رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا؛ خب بالاخره فردا مصاف است و این‌ها عده‌ی کمی بودند که باقی مانده بودند. این‌ها دست به دعا برداشتند و گفتند: خدایا اولاً به ما صبر و مقاومت بده تا میدان را خالی نگذاریم. اولین دعایشان این بود. ابتدا نگفتند: خدایا ما را پیروز و دشمنان را نابود کن! آن‌ها می‌دانستند که سنّت الهی این نیست که کسانی را به زور پیروز گرداند؛ إِنَّ اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ. [رعد، ۱۱] اگر می‌خواهید خداوند به شما کمک کند باید هرچه دارید به میدان بیاورید. در این‌صورت خداوند کمبودها را جبران می‌کند. وَ ثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِینَ؛ گفتند: خدایا به ما صبر بده تا هر چه داریم در طبق اخلاص بگذاریم و مقاومت کنیم؛ هم‌چنین به ما کمک کن تا پیروز شویم. حال شما ملاحظه بفرمایید! آن‌طرف یک لشگر قوی و نیرومند، این‌طرف عده‌ی کمی از مردم آواره‌ای که از خانه‌های خود رانده شده و اموال‌شان را برده‌اند، و هیچ ابزاری ندارند؛ اما خداوند خواست که همین عده‌ی کم در مقابل آن لشگر قوی پیروز شوند.

از این‌جا حلقه‌ی واسطه بین دو سلسله از بنی‌اسرائیل شروع می‌شود. در لشگر طالوت جوانی بود که برنده‌ی جنگ بود و نقش اصلی را در پیروزی بازی کرد. این جوان، داوود بود که تک تیرانداز بسیار ماهری بود و خود جالوت را نشانه گرفت و او را کشت. وقتی جالوت کشته شد لشگرش از هم پاشید و آن‌ها شکست خوردند و بنی‌اسرائیل پیروز شدند. وَ قَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ وَ آتَاهُ اللّهُ الْمُلْكَ؛ در این شرایط همه‌ی مردم فهمیدند که داوود شخص برجسته‌ای است و لیاقت فرماندهی دارد. از این‌رو همه در مقابلش خاضع شدند و زمینه‌ی سلطنت او فراهم شد. داوود بنیان‌گذار سلسله‌ی ملوک بنی‌اسرائیل گشت که به‌وسیله‌ی حضرت سلیمان و چند سلطان دیگر که اهمیت چندانی نداشتند، ادامه یافت. وَ آتَاهُ اللّهُ الْمُلْكَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا یَشَاء؛ خداوند به حضرت داوود هم سلطنت داد و هم حکمت. هم‌چنین به او علم‌های لدنی را بخشید که خداوند به هرکس می‌خواهد می‌دهد.

داستان داوود و طالوت و جالوت

داوود سر بریده‌ی جالوت را بالا می‌برد. نقاشی از: «گوستاو دوره»، ۱۸۶۶.

قاعده‌ی الهی در تکوین عالم

این داستان در این‌جا به پایان می‌رسد، اما خداوند در ادامه یک قاعده‌ی کلی را بیان می‌کند که خود باب بزرگی از معارف قرآنی را باز می‌کند، و جا دارد بحث‌های طولانی درباره‌ی آن بشود. می‌فرماید: وَ لَوْلاَ دَفْعُ اللّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَّفَسَدَتِ الأَرْضُ وَ لَكِنَّ اللّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَالَمِینَ؛ [بقره، ۲۵۱] اگر خداوند جلوی بعضی از انسان‌ها را به‌وسیله‌ی بعضی دیگر نمی‌گرفت، اگر بعضی‌ها را به‌وسیله‌ی بعضی دیگر سرکوب نمی‌کرد و مانع پیشرفت‌شان نمی‌شد، فساد دنیا را می‌گرفت. حکمت الهی اقتضا می‌کند که همه‌ی قدرت‌ها در یک‌جا متمرکز نشود. این اختلافاتی که حتی بین ظالمان اتفاق می‌افتد و در بسیاری از مواقع حتی بعد از این‌که زحمات زیادی می‌کشند تا ائتلاف کنند و اتحادیه تشکیل دهند، بین خودشان اختلاف می‌شود و گاهی به جنگ داخلی میان آن‌ها کشیده می‌شود، نشان از این قاعده‌ی تکوینی الهی در تدبیر عالم دارد. خداوند زندگی انسان‌ها را طوری تنظیم می‌کند که همیشه عده‌ای ظالم بر همه‌ی مردم مسلّط نشوند. باید در مقابل‌شان کسانی باشند که کمابیش بتوانند مزاحم آن‌ها شوند و محدودیت‌هایی برایشان ایجاد کنند.

این قاعده جنبه‌ای تشریعی نیز دارد و اصل تشریع دفاع و جهاد برای رسیدن به این مقصود است. یعنی اگر انسان‌ها به یکدیگر ظلم نمی‌کردند، خدا جهاد را تشریع نمی‌کرد. از آن‌جا که در بین انسان‌ها کسانی هستند که هم ظلم مادی می‌کنند و هم ظلم معنوی و جلوی هدایت‌ انسان‌ها را می‌گیرند، خداوند اجازه می‌دهد که آن‌هایی که مورد ظلم قرار می‌گیرند، از خودشان دفاع کنند؛ أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا. [حج، ۳۹] هم‌چنین در تفصیل این حکم می‌فرماید: وَ لَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَوَاتٌ وَ مَسَاجِدُ یُذْكَرُ فِیهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِیرًا؛ در این‌جا بیشتر روی فسادهای معنوی تکیه می‌کند و می‌فرماید اگر اجازه‌ی دفاع داده نمی‌شد، مساجد و پرستش‌گاه‌های خدا، حتی پرستش‌گاه‌های یهود و نصاری هم ویران می‌شد. یعنی ظالم به هیچ حدّی قانع نیست و وقتی بر گروهی مسلط می‌شود، همه‌چیزشان حتی مساجد و پرستش‌گاه‌هایشان را از بین می‌برد.

مدنیت از ویژگی‌های زندگی انسان

این داستان نکته‌های بسیار آموزنده‌ای دارد. اولین نکته این‌که مدنیّت و تمدن انسانی از ویژگی‌های زندگی انسان است. این مسأله به‌قدری مهم است که بزرگان در هنگام تعریف انسان می‌گویند انسان مدنی بالطبع است؛ یعنی انسان برای این‌کار انگیزه‌ی ذاتی دارد و خدا به‌گونه‌ای او را خلق کرده است که می‌خواهد هرچه بیشتر با دیگران و در جمعیت بیشتری با هویّت اجتماعی قوی‌تری زندگی کند. سِرّ آن هم این است که همیشه کمالاتی که خدا برای انسان مقدّر کرده است، به کمک انسان‌های دیگر حاصل می‌شود. اگر انسان به‌تنهایی در کوه یا جنگلی زندگی کند، این علوم از کجا پیدا شود؟ حتی معنویات و راه‌های تقرّب به خدا و معرفت و محبت او چگونه پیدا می‌شود؟ البته ممکن است استثنائا کسی مثل حضرت ابراهیم پیدا شود که خدا از همان نوجوانی به او الهام کرده باشد و انگیزه‌ی پرستش خدا در او به فعلیّت رسیده باشد، اما باز هم تنها زندگی کردن برای رشد کامل ابراهیم کافی نبود و باید برای رسیدن به آن به جامعه بیاید.

وجود قدرت مدیریت متمرکز؛ لازمه‌ی مدنیّت

بنی‌اسرائیل از ابتدا دوازده طایفه شده بودند و باهم نمی‌ساختند. این حالت مانع رشدشان بود و اگر همین‌طور باقی می‌ماندند حداکثر با یک زندگی قبیله‌ای توأم با جنگ، درگیری و دشمنی روزگار را می‌گذراندند. تدبیر الهی اقتضا می‌کرد که آن‌ها به وحدت، ائتلاف و انسجام احساس نیاز کنند. در روایات -و در تواریخ خود بنی‌اسرائیل- این‌گونه آمده است که بعضی از آن‌ها بعد از وفات حضرت موسی بت‌پرست شدند و زندگی فاسدی داشتند. در این شرایط با این‌که پیامبرانی به‌عنوان کدخدا و قاضی در میان‌شان بود، رشدی نمی‌کردند. خداوند این زمینه را فراهم کرد که تحت لوایی واحد متحد شوند و کسی را داشته باشند که حرف آخر را بزند. لازمه‌ی مدنیّت که عامل رشد مادی و معنوی انسان‌هاست، وجود قدرت متمرکز و مدیریت متمرکز است.

هر چه کشورها وسیع‌تر، جمعیت افزون‌تر، و قدرت علمی و تکنولوژی‌ و ثروت‌شان بیشتر شود، نیازشان به دولت متمرکز بیشتر می‌شود. بنی‌اسرائیل این نیاز را احساس کرده بودند. این است ‌که نزد پیامبر خود آمدند و گفتند فرماندهی برای ما تعیین کن که حرف آخر را بزند و او دستور بدهد و ما عمل کنیم. اگرچه تا آن زمان چنین تجربه‌ای نداشتند و آن‌قدر همّت نداشتند که در زندگی‌شان به آن عمل کنند، اما این نیاز را درک کردند. خداوند نیز جریان را به‌گونه‌ای پیش برد که در میان خود این‌ها حکومت متمرکزی پیدا شود و داوود که خود پیغمبر بود، سلطان و سرسلسله‌ی ملوک بنی‌اسرائیل شود. بنابراین اصلِ نیاز به حکومت متمرکز، نیاز واقعی جامعه است و هرچه جامعه گسترده‌تر شود، نیاز به تمرکز بیشتر می‌شود. این واقعیتی است که هم عقل و هم تجربه تاریخی انسان‌ها آن را اثبات می‌کند.

ضرورت قدرت مادی و مدیریت برای جلوگیری از فساد

نکته دوم این‌که تاریخ و تعالیم همه‌ی ادیان نشان می‌دهد که تاکنون روزی نیامده است که همه‌ی انسان‌ها صالح، پاک، عادل و به حق خود راضی باشند. حتی قبل از خلقت‌ انسان نیز ملائکه می‌دانستند که انسان این‌گونه نیست. از این‌رو به خدا عرض کردند که أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ؟! [بقره، ۳۰] خداوند نیز سخن آن‌ها را رد نکرد، بلکه فرمود: چیزی هست که شما نمی‌دانید.

تا آدمیزاد روی زمین است صلح کلی و این‌که انسان‌ها خودبه‌خود تابع مسیر حق باشند تحقق پیدا نمی‌کند. ملاحظه می‌فرمایید که روزبه‌روز حتی این اتحادیه‌ها و ناتوها بهانه‌ای برای ظلمی جدید علیه گروه دیگری می‌شود. بنابراین باید در میان انسان‌ها گروهی باشند که دارای قدرت مدیریت و مادی باشند و بتوانند جلوی ظلم‌ها را بگیرند. نصحیت و موعظه به تنهایی موجب حل این مسایل نمی‌شود. لَوْلاَ دَفْعُ اللّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَّفَسَدَتِ الأَرْضُ؛ باید یک قوه‌ی دفاعی وجود داشته باشد و جلوی ظالمان و گسترش ظلم را بگیرد. این مسأله از دو راه حکمت تکوینی و حکمت تشریعی خداوند تأمین می‌شود.

پول‌پرستی بنی‌اسرائیل

نکته سوم این‌که اکثریت قریب‌به‌اتفاق بنی‌اسرائیل -همان‌طور که داستان‌های دیگرشان نشان می‌دهد- مردمی حس‌گرا، مادی و راحت‌طلب هستند. همیشه به‌دنبال این هستند که با کمترین زحمت بیشترین سود را ببرند و اصلاً به عادلانه یا ناعادلانه بودن آن توجهی ندارند. همیشه به فکر این هستند که هرچه می‌شود از راه کلک، حقّه‌بازی و تزویر کمتر مایه بگذارند و بیشتر مزد بگیرند. تاریخ آن‌ها در طول زندگی‌شان این مسأله را اثبات می‌کند. امروز نیز اغلب جنگ‌ها و فسادهای دنیا زیر سر این‌هاست. عده‌ی قلیلی هستند که جمعیت‌شان نسبت به رقبایشان بسیار کمتر است، اما سعی کرده‌اند که ثروت همه‌ی کشورها در اختیار داشته باشند و با کمترین هزینه بیشترین سود را ببرند و بیشترین ثروت دیگران را غصب کنند. این‌ها خودشان را قوم برتر می‌دانند و می‌خواهند بدون هزینه‌ی زیادی همه را بدوشند.

داستان طالوت نیز این مسأله را اثبات می‌کند؛ فهمیده‌اند که باید بجنگند و حق‌شان را از دشمنان‌شان بگیرند، اما وقتی به آن‌ها گفته شد: بروید بجنگید! گفتند: چرا به فرماندهی طالوت بجنگیم؟! طالوت چه کاره است؟! این‌که پولدار نیست!! اصلاً غیر از پول چیزی را نمی‌شناسند. نزد آن‌ها قدرت، شرف، عقل و فکر، همه وسیله‌ای برای به دست‌آوردن پول است، و ملاک برتری نیز پولداری است. البته برای این‌کار استدلال‌هایی نیز دارند؛ می‌گویند: وقتی بخواهید به مقامی برسید باید پول داشته باشید؛ برای پیروزی در انتخابات هم باید پول خرج کرد؛ پس انسان باید از چند سال قبل سعی کند پول‌هایی از داخل و خارج فراهم کند تا روزی بتواند از آن استفاده کند. قهرمان این فکر یهودی‌ها هستند و درس و فلسفه‌اش ‌را در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌هایشان به دیگران نیز القا می‌کنند.

نازپرورده تنعم نبرد راه به جای!

نکته چهارم این‌که درست است که جناب طالوت به‌عنوان آزمایش به لشکریانش گفت که اگر شما واقعاً تابع من هستید باید این دستور من را عمل کنید و از این آب نخورید، اما مسأله تنها یک آزمایش ابتدایی نبود. این آزمایش بر این فلسفه مبتنی بود که اگر کسانی می‌خواهند در مشکلات صبور و مقاوم باشند، باید تمرین مقاومت کرده باشند و با نازپروردگی نمی‌توان در جنگ پیروز شد. با راحت‌طلبی نمی‌شود به آزادی و آقایی رسید. فرمود اگر می‌خواهید جنگ کنید ابتدا باید این قدرت را داشته باشید که خودتان را نسبت به طبیعی‌ترین نیازتان نگه دارید. این دستوری حکیمانه‌ است. کسانی که می‌خواهند کارهای سخت مثل جنگ را عهده‌دار شوند، باید تمرین کرده باشند و خودشان را به آن سختی‌ها عادت داده باشند.

این مسأله درباره‌ی روزه نیز مطرح می‌شود. یکی از حکمت‌های روزه همین حکمت تربیتی است. اگر انسان بخواهد در طول سال از گناه امساک کند، به مال مردم دست‌دارزی نکند و به مسائل خلاف عفت آلوده نشود، باید یک ماه تمرین کند تا روح مقاومت، صبر و استقامت در او تقویت شود. یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ [بقره، ۱۸۳] ما روزه را بر شما واجب کردیم تا زمینه‌ی تقوا را برای شما فراهم کنیم. یعنی اگر تقوا می‌خواهید، اگر می‌خواهید به وظایف‌تان درست عمل کنید، اگر می‌خواهید در مقابل دشمنان صبور باشید، باید تمرین کنید. باید از خوردن، خوابیدن و سایر لذت‌ها خودداری کنید تا رشد کنید و بر نفس‌تان مسلط شوید.

برگرفته از دروس اخلاق آیت‌الله مصباح یزدی (رحمةالله‌علیه) در دفتر مقام معظم رهبری – سال ۱۳۹۶

ادامه دارد….

جلسه قبل ⇒ لینک مرتبط ⇐ جلسه بعد

««« پایان »»»

آشنایی با رنگ‌های به‌کار رفته در مقاله‌ی فوق:

رنگ آبی ⇐ کلمات کلیدی.
رنگ بنفش ⇐ تیترهای اصلی.
رنگ سبز ⇐ آیات قرآن.
رنگ قرمز ⇐ لینک به خارج.
رنگ قهوه‌ای ⇐ ترجمه آیات.

طالوت و جالوت ، طالوت و جالوت

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

پیام رسان ایتا پیام رسان بله پیام رسان سروش پیام رسان روبیکا

همچنین ببینید

توسل یهودیان به حضرت محمد (ص) در قرآن و یافته‌های باستان شناسی

توسل یهودیان به حضرت محمد (ص) در قرآن و یافته‌های باستان شناسی

در باب توسل یهودیان در روایات آمده: خداوند به یهودیان امر کرده بود که هرگاه مشکلی پیدا کردند، خدا را به‌واسطه محمد و آل پاک او بخوانند و به‌وسیله آن‌ها یاری بجویند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

13 + 5 =