اسحاق آبرابانل اندیشه‌پرداز الیگارشی زرسالار یهودی

اسحاق آبرابانل (۱) (۱۴۳۷-۱۵۰۸) مهم‌ترین اندیشه‌پرداز الیگارشی زرسالار یهودی در اواخر سده پانزدهم و اوایل سده شانزدهم میلادی است. او نه تنها سرمایه‌گذار و طراح اصلی تهاجم به غرناطه بود بلکه در ماجرای مهاجرت یهودیان از شبه جزیره ایبری نیز نقشی مهم و مرموز ایفا کرد و سپس به عنوان یک اندیشه‌پرداز سیاسی برجسته موجی از آرمان‏‌های مسیحایی را در کالبد فرهنگ رنسانس ریخت.
خاندان آبرابانل به الیگارشی زرسالار یهودی اشبیلیه (سویل) تعلق دارد. یهودیان در دوران طلایی تمدن اسلامی در اشبیلیه، از نیمه دوم سده دهم میلادی، در این شهر مستقر شدند. آنان بطور عمده به تجارت و طبابت اشتغال داشتند و صنعت و تجارت رنگرزی این ایالت در انحصار آنان درآمد. اشبیلیه از کانون‏‌های اصلی فرهنگی یهودیان به‏‌شمار می‌رفت و در آن متفکران و ادبا و دانشمندان مهم یهودی پرورش یافتند. بدین‌سان، در اشبیلیه، چون طلیطله، از سده یازدهم میلادی یک الیگارشی  بسیار ثروتمند و متنفذ یهودی شکل گرفت؛ و آنان نیز چون الیگارشی طلیطله برای اقامت خود در اشبیلیه اسطوره‌های باستانی جعل کردند. الیگارشی اشبیلیه نیز از شاخه‌های شاهزادگان داوودی بود. آنان نیاکان خود را شاهزادگان و اشرافی می‌دانستند که پس از سقوط دولت یهود به شبه جزیره ایبری مهاجرت کردند. برای نام شهر نیز، چون طلیطله، ریشه‌ای یهودی جعل شد. ادعا می‌شد که اشبیلیه همان شهر دوردست و ناشناخته ترشیش (۲) مندرج در عهد عتیق است. (۳)

الیگارشی یهودی اشبیلیه در تصرف شهر به‌‏وسیله فردیناند سوم (۱۲۴۸) نقشی موثر داشت و در مراسم استقبال از او کلیدی به وی اهدا کرد که بر آن این جمله به زبان عبری نقش بسته بود: “شاه شاهان راه می‌گشاید و شاه زمین وارد می‌شود.” این کلید، که در خزانه اسقفی شهر سویل موجود است، گویای نقش موثر یهودیان در سقوط این شهر است؛ زرسالارانی که خود را نمایندگان شاه شاهان، خدای اسرائیل می‌شمردند. (۴)
همدستی الیگارشی یهودی اشبیلیه با حکمرانان کاستیل پیشتر آغاز شده بود. ۱۲ سال پیش از سقوط اشبیلیه یهودا (جودا) آبرابانل در دستگاه فردیناند بود و در زمان اشغال قرطبه (۱۲۳۶) به عنوان حکمران این شهر منصوب شد. پس از سلطه حکمرانان کاستیل بر اشبیلیه یهودیان به ثروت‌های عظیم دست یافتند. یک نمونه، تودروس ابولافی و پسرش جوزف است که به ملاکین بزرگ این سرزمین بدل شدند. (۵)
خاندان آبرابانل در دهه ۱۳۹۰ به پرتغال مهاجرت کرد و یهودا آبرابانل از تبار یهودا آبرابانل فوق‌الذکر، خزانه‌دار آلفونسوی پنجم، شاه پرتغال، (۶) شد. با مرگ او (۱۴۷۱)، اسحاق آبرابانل به عنوان جانشین پدر در این سمت جای گرفت. او در سال ۱۴۸۰ وامی به مبلغ ۱۲ میلیون ریال اسپانیا برای آلفونسو فراهم آورد که یک دهم آن پرداختی خود او بود و مابقی را سایر زرسالاران یهودی تأمین کرده بودند. در سال ۱۴۸۱ آلفونسو درگذشت و پسرش ژان دوم شاه پرتغال (۱۴۸۱-۱۴۹۵) شد. اسحاق آبرابانل نیز در منصب پیشین تثبیت شد. به‌‏نوشته جئوفری ویگودر، ژان دوم به مبارزه با اقتدار اشرافیت پرتغال برخاست و لذا آنان در سال ۱۴۸۳ شورشی را برای ساقط کردن او سامان دادند. توطئه شکست خورد و اسحاق آبرابانل، که در آن شرکت داشت، به کاستیل گریخت. او در پرتغال غیاباً محکوم به مرگ شد. در کاستیل، آبرابانل کارگزار مالی ایزابل شد و برای لشکرکشی و تسخیر غرناطه “مبالغ هنگفتی” پول به او وام داد. دایرة المعارف یهود میزان سرمایه‌گذاری آبرابانل در لشکرکشی به غرناطه را ۱/۵ میلیون سکه دوکات طلا (۷) ذکر کرده است. این یکی از وام‌های متعددی بود که آبرابانل برای ایزابل و فردیناند فراهم آورد.

در سال ۱۴۹۲، اسحاق آبرابانل رهبری مهاجرت جمعی یهودیان از شبه جزیره ایبری را به دست گرفت و خود در ناپل مستقر شد. او در ناپل مشاور و خزانه‌دار فردیناند اول (فرانته اول) (۸) و سپس پسرش، آلفونسوی دوم، بود. در سال ۱۴۹۶ به بندر مونوپولی (جنوب ایتالیا) رفت و به مدت هفت سال بطور دائم به کار فکری اشتغال داشت. از سال ۱۵۰۳ در ونیز اقامت گزید و مشاور لئوناردو لوردانو، حکمران ونیز (۱۵۰۱-۱۵۲۱)، شد. در این زمان، او نقشی مهم در انعقاد پیمان تجارت ادویه میان ونیز و پرتغال ایفا کرد. آبرابانل در ونیز درگذشت.
اسحاق آبرابانل حواشی مفصلی بر عهد عتیق نگاشته که از مضامین جدی سیاسی برخوردار است. او مروج اصلی اندیشه‌های مسیحایی بود و ظهور قریب‌الوقوع مسیح و تأسیس دولت جهانی یهود را پیش‌بینی می‌کرد. این پیش‌بینی‌ها بی‌پایه نبود زیرا ۱۵ سال پس از مرگ او دیوید روبنی در ونیز ظاهر شد. به‌‏نوشته ویگودر، حواشی آبرابانل بر عهد عتیق در سده‌های بعد به شکلی گسترده مورد استفاده اندیشه‌پردازان مسیحی بود.
اسحاق آبرابانل پسری به ‏نام جودا داشت که با نام لئون ابرئو (۹) (۱۴۶۰-۱۵۲۳) از اندیشه‌پردازان رنسانس ایتالیا به‏ شمار می‌رود. (۱۰)

اسحاق آبرابانل اندیشه‌پرداز بزرگ یهودی و رهبر یهودیان مهاجر اسپانیا، همان کسی که هزینه نبرد غرناطه را فراهم آورد و از کارگردانان اصلی سفر کریستف کلمب بود، از نخستین متفکرینی است که به دفاع صریح و آشکار از رباخواری برخاست و بنیان‌های توجیه نظری و دینی آن را در میان مسیحیان گذارد. او محتملا اولین کسی است که چنین کرد.
آبرابانل در سال ۱۴۹۶ رساله‌‏ای نوشت که در سال ۱۵۵۱ چاپ شد و در آن از مبادلات مالی مبتنی بر بهره دفاع نمود. او نوشت:

در بهره هیچ چیز نکوهیده‌ای وجود ندارد. این کاملا درست است که مردم از پول، شراب و غله خود بهره‌ دریافت کنند. چرا کشاورزی که بذر به وام می‌گیرد تا با آن مزرعه خود را بکارد، نباید ده درصد بابت ربح آن بپردازد؟ این روش متعارف و صحیح مبادله مالی است. “وام بدون بهره را تنها باید به همدینان پرداخت؛ به آن کسانی که ما به ایشان لطف ویژه‌ داریم.”

 منبع: برگرفته از آثار استاد عبدالله شهبازی به كوشش اندیشكده مطالعات یهود

پی‌نوشت‌ها:

۱. Don Isaac ben Judah Abrabanel (Abravanel)
2. Tarshish
3. ibid, vol. 14, pp.1201; vol. 15, p. 825.
4. ibid, vol. 14, p. 1202.
5. ibid.
6. با شاهانی به همین نام در لئون و آراگون تفاوت دارد.
7.  Ducat: سکه طلای رایج در اروپا
8. Ferrante
9. Leon Ebreo
10. Geoffrey Wigoder, Dictionary of Jewish Biography, London: Simon & Schuster, 1991, p. 14; Judaica, vol. 2, pp. 103-105; vol. 13, p. 878.

تنها با یک کلیک به کانال تلگرام اندیشکده مطالعات یهود بپیوندیم: