سلبریتی ایرانی؛ بازیگر میدان جنگ نرم

معضلی به نام سلبریتی (۱) سلبریتی ایرانی

سال‌هاست که مردم ایران اسلامی پرسش‌های بسیاری درباره رفتار هنرمندان یا به اصطلاح «سلبریتی‌های ایرانی» در ذهن دارند و گاه آن‌ها را بر زبان می‌آورند. این پرسش‌ها عموماً حول این محور می‌چرخد که چگونه افرادی با سطح سواد پایین -چه در عرصه‌ی خوانندگی، فوتبال، بازیگری یا مدلینگ- با مدارک تحصیلی ناچیز و اغلب نامرتبط، صرفاً با تکیه بر عنوان «سلبریتی» به خود اجازه می‌دهند در تمامی حوزه‌های اخلاقی، دینی، اقتصادی، محیط‌زیستی و سیاسی اظهارنظر کنند!

نکته جالب توجه، تناقض‌های رفتاری بسیاری از این سلبریتی‌هاست که باعث می‌شود ورود غیرکارشناسی و بی‌پایه‌ی آن‌ها به مسائل گوناگون، به‌جای روشنگری، به عاملی برای جذب لایک و افزایش محبوبیت‌شان در فضای مجازی تبدیل شود. جالب‌تر آن‌که بسیاری از این سلبریتی‌های کم‌سواد، فارغ از حوزه‌ی فعالیتشان، از الگوی رفتاری یکسانی پیروی می‌کنند؛ گویی همگی از یک منبع الهام مشترک تغذیه می‌شوند! در این میان، سلبریتی‌های هنری از تنوع و تعداد چشم‌گیری برخوردارند.

ریشه‌های تاریخی هویت مخدوش هنری

هنر در غرب همواره رنگ‌وبویی اشرافی داشت، اما در قرن بیستم، با ظهور صنعت سینما و رسانه، مفهوم جدیدی از هنر به نام «هنر مردمی» یا «پاپ آرت» (Pop art) پدید آمد که با استقبال عمومی روبه‌رو شد. این ارزش‌ها با نگرش هنرمندان گذشته تفاوت فاحشی داشت و به‌مرور به «هویت مخدوش هنری» انجامید.

این هویت مخدوش زمینه‌ساز تولد «ستاره‌ها» شد، به‌ویژه ستاره‌های پاپ که به‌سرعت در فرهنگ عمومی جوامع نفوذ کردند. پیش از دو جنگ جهانی اول و دوم، ستاره‌ها بیشتر نمادین بودند و مانند «جان وین» (John Wayne) به‌عنوان ابزار پروپاگاندا عمل می‌کردند. اما پس از جنگ جهانی دوم، ماهیت ستاره‌ها به‌کلی تغییر کرد و صنعت سینما به تولید سوپراستارهای جوان و جذابی مانند «مریلین مونرو» (Marilyn Monroe) روی آورد.

مریلین مونرو: نماد سلبریتی‌سازی غرب

مریلین مونرو، بازیگر موطلایی هالیوود، با‌وجود جذابیت‌های جنسی و ظاهری، هنر چندانی در بازیگری نداشت و حتی طبق مستندات تاریخی، گاهی توانایی حفظ دیالوگ‌هایش را نیز نداشت! با‌این‌حال، نام او در تاریخ سینما جاودانه شد. این جاودانگی نه به‌خاطر دانش هنری یا علمی، بلکه به‌دلیل سواد رسانه‌ای او در فریب مخاطبان بود. او با نمایش رفتارهای اروتیک در فیلم‌ها و عادی‌سازی روابط جنسی در انظار عمومی، به الگویی جهانی برای سلبریتی‌ها تبدیل شد.

پس از جنگ جهانی دوم، ستاره‌های بسیاری با الهام از مریلین مونرو پدید آمدند که تحت لوای «هنر مردمی»، سعی در ترویج سبک زندگی لیبرالیستی داشتند. او را می‌توان مشهورترین ابزار هالیوود برای صدور «سبک زندگی آمریکایی» به جهان دانست. زنی که با نام اصلی «نورما جین مورتنسون» در کارخانه‌ی اسلحه‌سازی کار می‌کرد، به‌تدریج به مدلینگ و سپس بازیگری روی آورد و به یکی از مهره‌های کلیدی قدرت نرم آمریکا در جنگ سرد تبدیل شد.

سلبریتی‌سازی به‌مثابه ابزار قدرت نرم

مریلین مونرو در سال ۱۹۵۳، پس از بازی در حدود ۲۰ فیلم، با حضور در فیلم «چگونه می‌توان با یک میلیونر ازدواج کرد؟» (How to Marry a Millionaire) به‌صورت گسترده تبلیغ شد و به‌عنوان نماد سلبریتی‌سازی جهانی معرفی گردید. او در دسامبر همان سال با حضور روی جلد اولین شماره‌ی مجله پلی‌بوی، این نشریه را به شهرتی جهانی رساند. مجله‌ای که در جنگ سرد، نقش مهمی در ترویج «انقلاب جنسی» و «سبک زندگی آمریکایی» ایفا کرد.

مجسمه «برای همیشه مریلین» (Forever Marilyn)

هرچند مریلین مونرو به‌دلیل سطح سواد پایین، هرگز نفهمید چه خدمتی به نظام لیبرالیسم کرد، اما مجسمه‌ی نیمه‌برهنه‌ی او با عنوان «مریلین جاویدان» یا «برای همیشه مریلین» (Forever Marilyn)، یادآور نقش او در ترویج این سبک زندگی است. این تندیس که صحنه‌ای از فیلم «خارش هفت‌ساله» (The Seven Year Itch) را تداعی می‌کند، نمادی از مسیر سلبریتی شدن در نظام لیبرالیستی است.

سلبریتی‌سازی در ایران: از قاجار تا امروز

در ایران، ستاره‌سازی محصول غرب‌گرایی هنری بود که از اواخر قاجار و به‌ویژه در دوره‌ی پهلوی اول آغاز شد. درحالی‌که هنر سنّتی ایران جایگاهی والا داشت و هنرمندان موظف به رعایت اصول اخلاقی بودند، با نفوذ فرهنگ غربی، الگوهایی مانند مریلین مونرو به‌عنوان اسوه قرار گرفتند. در دوره‌ی پهلوی دوم، «فیلمفارسی» به بستری برای ترویج این الگوها تبدیل شد.

پس از انقلاب اسلامی، هرچند فیلمفارسی کنار گذاشته شد، اما نظام ستاره‌سازی به‌جای حذف، به سمت تلفیق لیبرالیسم و سوسیالیسم حرکت کرد. نتیجه، ظهور سلبریتی‌هایی با ظاهر روشنفکرانه ولی عمقی عوام‌زده بود که با حداقل سواد، ژست‌های فکری می‌گرفتند و سعی در تغییر الگوهای رفتاری جامعه داشتند.

نقش مدیریت فرهنگی در شکل‌گیری سلبریتی‌های امروزی

در دهه ۱۳۶۰، مدیریت فرهنگی با تلفیق نادرست مکاتب لیبرالیستی و سوسیالیستی و رنگ‌آمیزی آن با آرمان‌های انقلاب، به‌صورت ناخواسته به رشد سلبریتی‌های کم‌سواد اما ژست‌گیر کمک کرد. این افراد گاه در مواجهه با مسائل مختلف، نظرات متناقضی ارائه می‌دهند، بی‌آن‌که حتی متوجه تناقض‌های خود باشند!

ادامه دارد…

لینک مرتبط ⇐ قسمت بعد

««« پایان »»»

رنگ‌های به‌کار رفته در متن:

رنگ آبی ⇐ کلمات کلیدی.
رنگ بنفش ⇐ تیترهای اصلی.
رنگ قرمز ⇐ لینک به خارج.

سلبریتی ایرانی ، سلبریتی ایرانی

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …