جشن حنوکا یا حانوکا از ٢۵ کیسلو تا ٢ طوت

حنوکا یا حانوکا (به عبری: חֲנֻכָּה خَنوکَه – به انگلیسی: Hanukkah) یا جشن روشنایی یکی از جشن‌های یهودیان است که به‌مدت هشت‌روز (تقریباً مصادف با ایام کریسمس مسیحیان) برگزار می‌شود.

واژه‌ی عبری «حانوکه» به‌معنای افتتاح و گشایش بوده و این عید یادآور خاطره‌ی پیروزی‌های کهن و یکی از معجزات در تاریخ یهود است.

بر پایه‌ی تاریخ یهود، حزب قدیسین که از اورشلیم گریختند متاتیاهو، بزرگ خانواده حشمونی را که کمی پس از آن درگذشت، به رهبری خود برگزیدند. جانشین او پسرش یهودا ملقب به مکابی (چکش) علیه سلوکیان شورش کرد و پس از چند بار نبرد، بر آنان پیروز شد.

تاریخچه عید حنوکا

پس از آبادی بیت همیقداش (معبد سلیمان) دوم، حدود ۳۰۰ سال قبل از میلاد قدرت جدیدی در اروپا ظهور کرد که امپراطوری‌های زمان خویش را به چالش کشید. این پدیده‌ی جدید قدرتی نبود جز قدرت فاتحان یونانی و تمدنی که به‌عنوان هلنیسم (Hellenization) نامیده شد. این قدرت جدید قسمت بزرگی از آسیا را تسخیر نمود که از آن‌جمله حکومت یهودا در سرزمین مقدس بود.

پس از حکمرانی یونانیان بر سرزمین یهودا، حاکمیت آنان تاثیرات متفاوتی بر یهودیان گذاشت. فرهنگ و تمدن یونانی فکر گروهی از یهودیان را به خود معطوف داشت. تهاجم یونانیان به کشور یهودا بیش از آن‌که تهاجمی نظامی باشد، یک تهاجم فرهنگی بود.

یونانیان که به وجود خدای یکتا اعتقاد نداشته و خدایان و الهه‌ها را می‌پرستیدند، در زمینه‌های مختلف مانند هنرهای زیبا، فلسفه، ادبیات و علوم دیگر پیشرفت‌های شایان توجهی کرده بودند و توانستند جمع کثیری از یهودیان را تحت تاثیر فرهنگ و آداب و رسوم خود قرار دهند. این یهودیان در تاریخ به هلنیست (پیروان فرهنگ و تمدن یونان) معروف شدند.

در مقابلِ هلنیست‌ها، گروهی از یهودیان سنّتی به مبارزه برخاستند که به حسیدیم (به‌معنی پارسیان و پرهیزکاران) مشهور شدند. اینان بر حفظ و اجرای فرامین تورات اصرار داشتند.

در زمانی که کشور کوچک یهودا تحت سلطه‌ی سلوکیان قرار داشت، آنتیوخوس چهارم (Antiochus IV) سعی کرد یهودیت را ریشه‌کن کرده و فرهنگ یونانی را جایگزین نماید. او فرمان داد که معبد دوم اورشلیم (Second Temple) به معبد زئوس (خدای یونانیان) تبدیل شود.

آنتیوخوس چهارم

طبق نقل‌های یهودی، سربازان آنتیوخوس مجسمه‌ی زئوس (Zeus) را به درون معبد برده و به افتخار خدای خود قربانگاهی در آنجا بنا نموده و یهودیان را مجبور به پیروی از این مراسم کردند. همچنین آنتیوخوس دستور داد که آموزش تورات و مراسم مذهبی ممنوع باشد. حتی نگاه داشتن کتاب مقدس در خانه جرم به‌شمار می‌رفت و هرکس که از این قوانین سر باز می‌زد، محکوم به اعدام می‌شد. یهودیان بدون هیچ‌گونه مقاومتی پذیرای این فرامین شدند، زیرا داشتن فرهنگ یونانی را نشانه‌ی شخصیت و تمدن می‌پنداشتند!

اما گروهی از یهودیان با فرار به اطراف اورشلیم و پنهان شدن در کوه‌ها و غارها تصمیم گرفتند در حفظ ایمان خویش بکوشند و از قوانین یونانیان سر باز زنند. در این میان، یکی از روحانیون بزرگ یهود (کوهن گادول) به‌نام متتیا حشمونایی (Mattathias) نیز به‌همراه پنج پسرش از اورشلیم گریخت و در منطقه‌ای در شمال به‌نام مودیعین (Modi’in) ساکن شد. وی در آنجا با جمع کردن گروهی از یهودیان، اولین شورش خویش را علیه امپراطوری آنتیوخوس شروع کرد و به پیروزی‌هایی هم نایل آمد.

متتیا حشمونایی

پس از مرگ متتیا، یکی از فرزندانش به‌نام یهودا، فرماندهی یهودیان را علیه یونانیان به‌دست گرفت. وی به‌علت ضرباتی که به یونانیان وارد ساخت، بعدها به‌نام یهودا مکابی (Judas Maccabeus) به‌معنای: یهودای کوبنده، شهرت یافت.

یهودا مکابی و گروهش که به مکابیان معروف شده بودند، موفق شدند بخش بزرگی از یهودیان را که دو‌دل بودند نیز به دور خود جمع کنند و در نهایت و پس از جنگ‌های متوالی، سپاه آنتیوخوس را شکست داده و در سال ۱۶۵ قبل از میلاد به اورشلیم وارد شده و با شادی و هلهله به بیت همیقداش دست یابند. آنان بیت همیقداش را پاک کرده و ظروف تازه‌ای جهت آن ساختند و هنگام آن فرا رسید که منوره (Menorah = شمعدان هفت‌شاخه) را که باید شب و روز در آنجا روشن باشد بیفروزند.

یهودا مکابی

مطابق آنچه در تلمود آمده است، وقتی که حشمونائیم (یا همان مکابیان) خواستند پس از مدت‌ها دوباره معبد را بازگشایی کنند فقط توانستند به ظرف کوچکی از روغن که هنوز مُهر کاهن اعظم (kohen gadol کوهن گادول) را بر خود داشت و در نتیجه از ناپاکی به دور مانده بود، دست یابند. این مقدار اندک روغن حداکثر بیش از یک روز نمی‌توانست دوام داشته باشد، اما در عمل برای مدت هشت روز در حال سوختن بود و در نتیجه این امکان را فراهم آورد تا روغن پاک جدیدی تهیه شود.

به‌همین دلیل، این معجزه در نزد یهودیان تبدیل به جشن حنوکا شده و برای چنین روزی شمعدان ٩ شاخه‌ی منورا ساخته شد، که در شب اول یک شمع آن افروخته می‌شود و روز بعد، شمع دیگری روشن می‌گردد و به این ترتیب تا روز هشتم تمامی شمع‌ها روشن می‌شود.

گرچه حاخام‌ها سابقاً بیش از بُعد نظامی، بر بُعد معنوی این عید تأکید داشتند، اما امروزه تحت تأثیر صهیونیسم (خصوصاً در اسرائیل) عکس این عمل شده و با بزرگ‌نمایی این جشن، بر بُعد ملّی [و پیروزی نظامی] آن تأکید می‌کنند.

کاهن اعظم در حال ریختن روغن بر روی منوره ؛ کارت‌پستال سال جدید یهودیان

عید حنوکا از اعیاد ذکر شده در عهد عتیق نیست و در گذشته از اهمیت چندانی برخوردار نبود. به‌همین دلیل به‌استثنای عید نصیب (پوریم)، تنها عیدی است که کار کردن در آن حرام نیست. این عید در گذشته به شکل ساده‌ای برگزار می‌شد؛ به این ترتیب که هر روز شمعی روشن می‌گردید و پدر خانواده دعایی می‌خواند و افراد خانه سرود ساده‌ای را با هم می‌خواندند که در آن از خداوند تشکر کرده، سلوکی‌ها را سگ می‌نامیدند! (می‌گفتند: دشمنانی که پارس می‌کنند). کودکان نیز بازی ساده‌ای داشتند. در نتیجه، روزهای عید حنوکا با سایر روزهای هفته فرقی نمی‌کرد.

اما رفته‌رفته عید حنوکا به‌دلیل همزمان شدنش با عید کریسمس مسیحیان، اهمیت فوق‌العاده‌ای یافت و این عید بی‌اهمیت به مهم‌ترین عید یهود و به پژواک کریسمس تبدیل شد؛ زیرا منورا در برابر درخت کریسمس قرار می‌گیرد و به کودکان یهودی هدیه می‌دهند.

عید حنوکا در تقلید از عید کریسمس تا آنجا پیش رفت که آداب و رسوم گذشته‌ی آن از یاد رفت و درخت حنوکا به‌عنوان همتای درخت کریسمس مطرح شد. در میان یهودیان مسئولیت توزیع هدایا با عمو ماکس (“Hanukkah Harry” or “Uncle Max, the Hanukkah man”) همتای بابا نوئل در مسیحیت، است.

درخت حنوکا و عمو ماکس (به تقلید از درخت کریسمس و بابا نوئل)

نکته‌ی جالب توجه این‌که اگر چه عید حنوکا، هویت یهودی خود را کاملاً از دست داده است، ولی در عین حال آن‌را مهم‌ترین نشانه‌ی هویت یهودی می‌دانند! عید حنوکا در سرزمین‌های اشغالی اسرائیل به‌عنوان عیدی دینی-ملّی جشن گرفته می‌شود و در آن، شمعدان‌ها در میادین عمومی شهرها روشن شده، افرادی مشعل به‌دست در معابر عمومی به‌طور منظم و هماهنگ به راه می‌افتند و هزاران جوان در این مراسم به قلعه‌ی ماسادا صعود می‌کنند.

شمعدان ۹ شاخه در عید حنوکا

در اعیاد یهودی دو نوع شمعدان استفاده می‌شود، یک شمعدان ٧ شاخه و یک شمعدان ٩ شاخه. شمعدان ٩ شاخه شمعدانی است که در عید حنوکا یهودیان استفاده می‌شود.

منوره حنوکا که در هشت روز عید حنوکا یکی پس از دیگری روشن می‌شود متفاوت با شمعدان ٧ شاخه‌ای است که در معبد سلیمان روشن می‌شد و نماد اصلی یهودیت است.

شاخه‌ی نهم این منوره شماس (خادم) نام دارد و شمعی که در آن قرار می‌گیرد برای روشن کردن هشت شمع دیگر در هشت روز عید حنوکا به کار می‌رود.

تفاوت منوره حنوکا (سمت راست) با منوره نماد یهودیت (سمت چپ)

یهودیان سراسر جهان از بیست‌وپنجم ماه کیسلو به‌مدت هشت روز در خانه‌های خود منوره ٩ شاخه حنوکا را روشن می‌کنند. این شمعدان در این ایام معمولاً پشت پنجره‌ی خانه‌ها قرار گرفته و روشن می‌شود.

اما شمعدان ٧ شاخه که در بسیاری از کنیسه‌ها و منازل یهودیان یافت می‌شود، نمادی تاریخی از شمعدان ٧ شاخه‌ی زرّینی است که در خیمه‌ی عهد و بعدها در پرستشگاه مقدس اورشلیم، از این شمعدان استفاده می‌شد.

حنوکا در محافل و انجمن‌های مخفی و شیطانی

همزمان با این‌که یهودیان جهان حنوکا را به‌عنوان یکی از اعیاد خویش جشن می‌گیرند، به‌طور هماهنگ در سرتاسر جهان، انجمن‌های مخفی نظیر فراماسونری (Freemasonry)، ایلومیناتی (illuminati)، جمجمه و استخوان (Skull and Bones)، بوهمیان گراو (Bohemian Grove)، ایشتاریان (ishtar) و… مراسم جادوی سیاه شیطانی و آیینی باستانی را به کثیف‌ترین شکل ممکن برگزار می‌نمایند که بعضاً همراه با قربانی‌های خاص می‌باشد.

در کشور ما نیز به‌طور خاص در ۱۱ کلان‌شهر مراسم‌ها در سطح بالا و در سایر شهرهای بزرگ در سطحی پایین‌تر انجام می‌شود.

این مراسم‌ها از غروب آفتاب کم کم شروع شده و به‌طور خاص از ساعت ۱۰ شب الی ۲ بامداد با بیشترین حجم انجام می‌شود، که ممکن است اثرات منفی نیز برای سایر شهروندان به‌همراه داشته باشد.

توصیه‌ای درباره‌ی ایام عید حنوکا

خوانندگان عزیز را در این ایام سفارش می‌کنیم به خواندن سوره‌ی انشراح، آیةالکرسی، چهار قُل، آیه‌ی نور، ذکر «لاحول و لاقوة الله الا بالله العلی العظیم» و ذکر «یا دافع» خصوصاً از غروب آفتاب تا آخر شب. و زیارت مکان‌های مقدس در صورت امکان.

تذکر: این توصیه‌ها از برخی اهل علوم غریبه اخذ شده و اندیشکده اطلاعات تخصّصی بیشتری در این‌باره ندارد.

««« پایان »»»

آشنایی با رنگ‌های به‌کار رفته در مقاله‌ی فوق:

رنگ آبی برای تأکید بر کلمات کلیدی است.
رنگ قهوه‌ای برای نقل‌قول استفاده می‌شود.
رنگ بنفش در تیترهای اصلی استفاده می‌شود.
رنگ قرمز برای لینک‌دادن استفاده می‌شود.

…..

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …