ایام عومر در یهودیت

دوره شمارش عومر (اومر / Omer) ایام عومر

واژه‌ی «عُومِر» به‌معنای پیمانه‌ای است از محصول نوبرانه‌ی جو. [عومر (اومر) omer یک واحد اندازه‌گیری باستانی اسرائیلی و مخصوص غلات و کالاهای خشک (غیر مایع) است.]

در دوران آبادی معبد مقدس اورشلیم (بِت همیقداش)، عید پسح یک جشن کشاورزی نیز محسوب می‌شد.

با توجه به این‌که در ایام قدیم، بیشتر مردم کشاورز بودند و بهار، آغاز فصل درو کردن محصولات کشاورزی بود، در دومین روز عید پسح (عید فطیر) با برگزاری تشریفاتی خاص در یک مراسم جشن بهاره، هدیه‌ی شکرگزاری و سپاس از رحمت‌های الهی به خانه‌ی خدا تقدیم می‌شد.

براساس نوشته‌های میشنا، روز اول عید پسح، پس از غروب آفتاب، مقداری از محصول جو با تشریفات ویژه و با حضور جمعی از دهقانان و نمایندگان شورای عالی مذهبی (سَنهِدرین) درو می‌شد. از جوِ درو شده، دو پیمانه آرد به معبد مقدس تقدیم می‌گردید.

ضمن آن‌که از همان‌روز (شانزدهم ماه نیسان) و زمانی‌که عومر تقدیم می‌شد تا فرارسیدن عید شاووعوت یا عید نزول تورات (ششم ماه سیوان)، یهودیان به‌مدت ۴٩ شب یا ٧ هفته، طبق دستورات درج‌شده در تورات ملزم به انجام «روزشماری» هستند.

یک تقویم عبری ایتالیایی ایام عومر مربوط به قرن نوزدهم در موزه یهود لندن

این شمارش نشانه‌ی انتظار بنی‌اسرائیل برای دریافت تورات و تعالیم آسمانی است که پس از پسح و خروج از مصر، بی‌صبرانه روزهای نزدیک شدن به شاووعوت را برای دریافت تورات می‌شمارند.

این فرمان تورات، با گفتن براخای عُومِر (دعای عومر) در فاصله‌ی پسح تا شاووعوت به مدت ۴۹ شب انجام می‌شود. زمانِ گفتن براخای عومر از تاریکی هوا تا سپیده‌دم است. این شمارش را باید هر شب آقایان به‌طور پیاپی و بی‌وقفه و با صدای بلند انجام دهند و روز پنجاهم روز عید پنجاهه (شاووعوت) است.

در هنگام شمارش، شماره‌ی هر روز، به هفته و روز به زبان آورده می‌شود. بنابراین مثلاً در روز شانزدهم باید گفته شود: «امروز شانزده روز است، یعنی دو هفته و دو روز از عومر».

در پایان شمارش عومر رسم بود، تا حصول خرمن گندم، مجدداً دو پیمانه آرد گندم را به‌عنوان پایان عُومِر و آغاز شاووعوت به‌عنوان هدیه برای خداوند تقدیم می‌کردند.

ایام عُومِر و شمارش آن معروف به سفیروت ها‌عُومِر (ספירת העומר / Counting Omer) است که یادآور خروج قوم بنی‌اسرائیل از مصر و ورودشان به بیابان، همچنین رسیدن آنان پس از ۴٩ روز در پای کوه سینا، و سپس دریافت الواح تورات می‌باشد.

یک تقویم عبری به‌سال ۱۹۰۴ میلادی برای شمارش ایام عومر در موزه یهودیان منهتن

علت شمارش این ۴۹ روز آن است که ارتباط بین عید پسح و شاووعوت یادآوری شود. عید پسح سالروز خروج یهود و رهایی جسمی از مصر، و شاووعوت رهایی معنوی یا نزول تورات در کوه سینا است. به این ترتیب باور بر این است که رستگاری و رهایی از بردگی کامل نخواهد شد، مگر این‌که تورات دریافت گردد.

مشه حئیم‌پور در این‌باره می‌نویسد:

هنگامی‌که بنی‌اسرائیل از مصر خارج شدند، ۴۹ روز را شمردند تا به کوه سینا رسیدند و در آن‌جا بود که خداوند ده فرمان را به آن‌ها ابلاغ نمود. در طول این هفت هفته آن‌ها هر روز خود را برای رسیدن به درجات عالیه‌ی روحانیّت، بهتر و بیشتر آماده می‌کردند [!!] تا بتوانند تورات را دریافت دارند. چون در مدت اقامت خود در مصر، بنی‌اسرائیل بر اثر معاشرت با مصریانِ بت‌پرست، به چهل‌ونهمین درجه‌ی ناپاکی روحانی رسیده بودند، خداوند آن‌ها را از این ناپاکی طاهر نمود، از بردگی رهایی بخشید و به ۴۹ درجه‌ی پاکی رسانید… (میراث یهود، ج۲، ص۵۹۶-۵۹۷.)

دوره عومر و سوگواری

شمارش عومر امروزه نیز هنوز ادامه دارد اما این دوره تا حدودی صورت ایام سوگواری به خود گرفته است و یهودیان راست‌کیش (ارتدوکس) در بیشتر ایام این دوره از کوتاه کردن مو یا تراشیدن صورت و برگزاری مراسم عروسی خودداری می‌کنند.

منشأ این سوگواری روشن نیست؛ رایج‌ترین دلیلی که برای آن ارائه می‌شود، این است که هنگام حیات ربّی عقیوا (آکیوا) در قرن دوم، در روزهای شمارش عومر طاعونی میان شاگردان او شیوع پیدا كرد و عده‌ی زیادی از آنها در خلال ایام عومر تلف شدند. [در تلمود ادعا شده ۲۴۰۰۰ شاگرد بر اثر این طاعون مرده‌اند، و برخی نیز طاعون را کنایه از کشته شدن این افراد در ماجرای قیام معروف بارکوخبا دانسته‌اند.]

مشه حئیم‌پور در این‌باره می‌نویسد:

ربی عقیوا دارای بیست‌وچهارهزار شاگرد بود که شبانه‌روز مشغول تحصیل علم تورات بودند. اما متأسفانه به‌خاطر این‌که آن‌ها به یکدیگر بی‌حرمتی کردند، در مدتی بسیار کوتاه، یعنی در روزهای بین پسح و شاووعوت دچار بیماری گشته و همگی وفات یافتند. این امر، درسی برای ما است که اقوام و دوستان و استادان و پیشوایان خود را عزیز داشته و به آن‌ها بی‌حرمتی ننمائیم. (میراث یهود، ج۲، ص۵۹۹.)

در عمل نیز هیچ توافقی درباره‌ی زمان شروع و پایان این سوگواری وجود ندارد و در نوشته‌های هلاخایی از گونه‌های متنوعی از رسوم مختلف یاد شده است.

ربی عقیوا بن یوسف

اما تقریباً همه قبول دارند که در سی‌وسومین روز عومر که به لگ باعومر معروف است باید سوگوارى را کنار نهاد. این روز زمان بسیار مشهورى براى مراسم ازدواج اشکنازى‌ها است.

گویا مرگ و میر شاگردان ربی عقیوا در روز سی‌وسوم عومر به‌طرز معجزه آسایی پایان یافت و از این‌جهت این روز را كه «لگ بعومر» نام دارد، روز جشن دانشمندان یا تعطیلی علما (Scholars Holiday) نام نهادند. (در الفبای عبری به حساب ابجد حرف ل برابر با سی و حرف گ به‌جای ج عربی و برابر سه است. پس لگ یعنی سی‌وسه)

حقیقت لگ باعومر (لگ بعومر / لاگ با اومر) Lag Ba’omer

حقیقت لگ باعومر روشن نیست و براى منشأ آن چند جور تبیین ارائه شده است. تصور عموم در این باب برگرفته از آموزه‌اى کابالایى است که مى‌گوید لگ باعومر روزى است که در آن حکیم ربّى شمعون بار یوحاى (Shimon bar Yochai)، که از قرار مشهور مؤلف کتاب زوهر دانسته مى‌شود، سرانجام آموزه‌ی سرّى خویش را براى شاگردانش آشکار ساخته و مرده است.

در میان کابالیست‌ها، که مرگ ربّى شمعون را همچون ازدواج میان روح او و خدا توصیف مى‌کنند، این روز یکى از روزهاى شادى و سرور بسیار است و آنها براى زیارت قبر وی به مرون (Meron) در الجلیل (Galilee) می‌روند و در آنجا جشن‌های بزرگ آتش و رقص و آوازهای فراوان به‌راه می‌افتد.

این سفر زیارتی نزد یهودیان شرقی (اشکنازی) که در مرون اردو می‌زنند و به آنجا حال و هوای یک شهر بازی می‌بخشند از اهمیت خاصی برخوردار است. آنها در آنجا علی‌رغم مخالفت و ممانعت مسئولان بهداشتی اسرائیل به ذبح گوسفند نیز می‌پردازند. نزد یهودیان جوامع شرقی کاملاً عادی و معمول است که برای سپاسگزاری از سلامت‌یافتن از بیماری یا روی‌آوردن بختی خوش نذر می‌کنند که به زیارت قبر ربّی شمعون بروند.

زائران قبر شمعون بار یوحای در راه مرون / سال ۱۹۲۰ م.

زائران قبر شمعون بار یوحای در مرون / سال ۱۹۳۹ م.

مقبره شمعون بار یوحای

در لگ باعومر روی قبر او شمع روشن می‌کنند و همچنین به مطالعه‌ی زوهر می‌پردازند. همچنین برای اولین‌بار موی سر پسربچه‌هایی را که به چهار سالگی وارد شده‌اند در مرون می‌تراشند (به انگلیسی: upsherinish به عبری: חלאקה) و آن را در آتش جشن مى‌اندازند.

در نقاط دیگر از سرزمین‌های اشغالی این روز را با جشن آتش و بازى‌هایى که با استفاده از تیر و کمان صورت مى‌گیرد برگزار مى‌کنند.

دیگر روزهاى دوره‌ی عومر

دیگر روزهاى دوره عومر در زمان‌هاى اخیر و در میان بخش‌هایى از جامعه یهود به‌صورت موعدهاى عادى و غیراصلى درآمده و حتى محدودیت‌هاى عزادارى را نیز بر هم زده است.

در این میان روز منحوس استقلال اسرائیل را می‌بینیم که در بیستمین روز عومر، مطابق پنجم ماه عبری ایار جشن گرفته می‌شود. این روز در اسرائیل تعطیل ملی است و روز قبل آن بزرگداشت سربازانی است که در جنگ‌های اسرائیل کشته شده‌اند.

شکل ثابتی از مراسم دینی هنوز برای جشن گرفتن روز استقلال پذیرفته نشده است. در حالی‌که صهیونیست‌های مذهبی این روز را گرامی‌داشت تحقق نجات الهی می‌دانند و در آن اشاراتی مسیحایی می‌بینند، راست‌کیش‌های ضدصهیونیست برای آنچه آن را «بی‌حرمتی به ارزش‌های یهودی» به‌وسیله‌ی یهودیان صهیونیست می‌دانند عزای عمومی برپا می‌کنند.

یکی از جشن‌های دیگر عبارت است از روز اورشلیم، که بزرگداشت یکپارچگی دوباره‌ی شهر پس از جنگ ۱۹۶۷ است. این روز مطابق چهل‌وسوم ایام عومر، یعنی در بیست‌وهشتم ایار واقع می‌شود.

روز دیگری که از نوع تقریباً متفاوتی است و مشاجرات بر سر آن کمتر است، روز دوازدهم عومر یا بیست‌وهفتم نیسان است که به روز یادبود هولوکاست معروف شده است. تجمعاتى در جوامع یهودى سراسر جهان برگزار مى‌شود تا ادعای نسل‌کشى قوم یهود در رژیم نازى فراموش نگردد، و از مقاومت یهودیان در شورش گتوى ورشو ستایش شود!

به اهتمام: اندیشکده مطالعات یهود

««« پایان »»»

آشنایی با رنگ‌های به‌کار رفته در مقاله‌ی فوق:

رنگ آبی برای تأکید بر کلمات کلیدی است.
رنگ قهوه‌ای برای نقل‌قول استفاده می‌شود.
رنگ بنفش در تیترهای اصلی استفاده شده.
رنگ قرمز برای لینک‌دادن استفاده شده.

…..

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …