چهاردهم ایار و پسح شنی

تاریخچه پسح شنی

در باب نهم از سِفر اعداد، در تورات می‌خوانیم:

۱) یَهُوَه در صحرای سینا، در سال دوم پس از خروج از مصر، در ماه نخست [نیسان]، با موسی صحبت کرد و گفت: ۲) «اسرائیلیان پسح را در زمان مقرر برگزار کنند. ۳) در چهاردهمین روز این ماه، شامگاه، در زمان مقرّر، آن را برگزار کنید. آن را طبق همه‌ی قوانین و رسوم مربوط بدان برگزار کنید.» ۴) موسی به اسرائیلیان گفت پسح را برگزار کنند. ۵) در صحرای سینا، در ماه نخست، در چهاردهمین روز ماه، شامگاه، آن را برگزار کردند. اسرائیلیان هرآنچه را یَهُوَه به موسی فرمان داده بود، بکردند.

بر اساس آیات فوق، زمان آن فرارسیده بود تا بنی‌اسرائیل اولین سالگرد پسح را جشن بگیرند. خداوند قبلاً به بنی‌اسرائیل فرمان داده بود که پسح را نسلی بعد از نسلی به یادگار نگاه دارند:

آن روز از برای شما یادبود باشد و آن را عید بگیرید، همچون عیدی از برای یَهُوَه، در نسل‌های خود آن را عید بگیرید، این حکم ابدی است. (سِفر خروج، باب ۱۲، آیه ۱۴)

اما در ادامه‌ی آیات قبلی می‌بینیم که مشکلی به پیش آمد:

۶) باری، مردانی به سبب مُرده‌ای دچار ناپاکی گشتند؛ آن روز نتوانستند پسح را برگزار کنند. همان روز نزد موسی و هارون آمدند ۷) و ایشان را گفتند: «به‌سبب مُرده‌ای دچار ناپاکی گشته‌ایم. از چه روی طرد شویم و میان اسرائیلیان از آوردن هدیه‌ی یَهُوَه در زمان مقرر محروم گردیم؟»

مشکل این بود که برخی از بنی‌اسرائیل به‌واسطه‌ی تماس با جسد مُرده از نظر شریعت ناپاک و نجس شده بودند (*) و نمی‌توانستند پسح را جشن بگیرند و قربانی تقدیم کنند. این مشکل عامل تضاد بین دو فرمان یهوه بود:

• از یک طرف، پسح باید در زمان مقرّر و تعیین‌شده و با رعایت تمام دستورات شرعی از جمله قربانی آن (Korban Pesach) جشن گرفته می‌شد،
• از طرف دیگر، افراد در حالت ناپاکی نمی‌توانستند به یَهُوَه قربانی اهدا کنند!

از این رو آن‌ها مشکل خود را به نزد موسی آوردند که نتیجه‌ی آن ابلاغ قانون «پسح شنی» (Pesach Sheni) بود:

۸) موسی آنان را پاسخ گفت: «همین‌جا بایستید تا ببینم یَهُوَه بهر شما چه فرمان می‌دهد.» ۹) یَهُوَه با موسی صحبت کرد و گفت: ۱۰) «با اسرائیلیان صحبت کن و ایشان را بگوی: اگر کسی میان شما یا اعقاب شما به‌سبب مُرده‌ای ناپاک گردد یا در سفر دور باشد، پسح را از برای یَهُوَه برگزار کند. ۱۱) در ماه دوم، روز چهاردهم، شامگاه، آن را برگزار کنند. آن را با نان فطیر و سبزی تلخ تناول کنند؛ ۱۲) هیچ چیز از آن نباید در بامداد باقی بماند، هیچ استخوانی از آن را نشکنند. طبق تمامی آداب پسح، آن را برگزار کنند.

فرازهای فوق، نه تنها راه حلی برای این مشکل خاص فراهم کرد، بلکه آن را به کسانی هم که «در سفر دور» هستند و نتوانسته‌اند به‌موقع خود را به معبد مقدس برسانند، تعمیم داد. راه حل بسیار ساده بود: آن‌ها می‌توانند پسح را یک ماه بعد در چهاردهم ایار برگزار کنند.

این روز را «پسح شنی» (פסח שני) یا «پسح دوم» (The Second Passover) می‌نامند، و به آن به‌عنوان «شانس دوم» (second chances) می‌نگرند.

برخی شباهت‌ها و تفاوت‌های پسح شنی با عید پسح

مطابق با میشنا (۹ : ۳) و گمارای مربوط به آن، مشخصات قربانی پسح شنی دقیقاً مانند قربانی پسح است. هم از جهت نوع حیوان و این‌که گوشت آن باید بر روی آتش بریان شود و با مصا (نان فطیر) و سبزی‌های تلخ خورده شود و استخوان‌های آن شکسته نشود و تا نیمه‌شب خورده شده و چیزی از آن را برای فردا نگه ندارند و اگر چیزی ماند، باید در آتش بسوزانند و…

اما برخلاف ایام پسح نگهداری حامص (نان غیرفطیر) ممنوع نیست و تنها محدودیتی که در مورد حامص وجود دارد این است که نمی‌توان آن را با قربانی پسح خورد. هنگام خوردن قربانی پسح، هَلِل (دعاهای مخصوص) خوانده نمی‌شود.

تعطیلات هفت روزه‌ی پسح نیز در پسح شنی وجود ندارد.

پسح شنی به‌مثابه ایام زیارتی

در منابع مختلفی از پسح شنی به‌عنوان تاریخ زیارت مرون (Meron) در الجلیل (Galilee) یاد شده است. اما بعدتر و تحت تأثیر کابالیست‌های صفد، این تاریخ به لگ باعومر تغییر کرد.

طبق روایتی متأخر، این روز، روز مرگ ربی مئیر بعل هنس (Rabbi Meir Baal HaNes) است. ربی مئیر یک حکیم یهودی بود که در دوران تألیف میشنا زندگی می‌کرد و یکی از بزرگترین تنائیم به‌شمار می‌رفت.

او سومین حکیمی است که در میشنا بیشترین اشاره به او شده است. بسیاری از یهودیان تمایل دارند که در این روز بر سر مزار وی رفته و به احترام وی اعمالی را که شامل مطالعه‌ی تورات، روشن‌کردن شمع و کمک مالی و اهدای پول به طلاب یهودی و کنیسه‌ها انجام دهند.

مقبره ربی مئیر در ساحل دریاچه جلیل (طبریه)

پسح شنی در دوران معاصر

در دوران کنونی به دلیل تخریب معبد اورشلیم، یهودیان قادر به انجام قربانی عید پسح نیستند؛ نه در عید پسح و نه در پسح شنی.

البته برخی از یهودیان رسم دارند که با خوردن مصا (نان فطیر مخصوص پسح) این روز را گرامی بدارند و برخی دلیل خوردن مصا را این می‌دانند که ۱۴ ایار روزی بود که مصایی که بنی‌اسرائیل هنگام خروج از مصر به‌عنوان توشه برداشته بودند، به پایان رسید.

امروزه بسیاری از یهودیان، کمی از مصای پسح را نگاه‌داشته و به یادبود دوران برپابودن بیت همیقداش [بیت‌المقدس – معبد سلیمان] آن را در چهاردهم ماه ایار می‌خورند. [میراث یهود، نوشته: مشه حئیم‌پور، ج۴، ص۷۵۹]

تحقیق و نگارش: اندیشکده مطالعات یهود

پی‌نوشت:
(*) در تورات آمده است: آن کس که جنازه‌ای را لمس کند، مُرده هرکه باشد، هفت روز ناپاک باشد… هرکس کُشته یا مُرده یا استخوان‌های انسان یا گوری را در صحرا لمس کند، هفت روز ناپاک باشد… (سِفر اعداد، باب ۱۹، آیات ۱۱ و ۱۶)

««« پایان »»»

آشنایی با رنگ‌های به‌کار رفته در یادداشت فوق:

رنگ آبی برای تأکید بر کلمات کلیدی است.
رنگ قهوه‌ای برای نقل‌قول استفاده می‌شود.
رنگ بنفش در تیترهای اصلی استفاده می‌شود.
رنگ قرمز برای لینک‌دادن استفاده می‌شود.

…..

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …