روش هشانا یا جشن سال نو یهودی

برای ابتدای سال یهودی می‌توان دو نقطه در نظر گرفت:
اولین آن‌ها ابتدای ماه بهاری نیسان [۱]، که در پانزدهمین روز آن جشن خروج قرار دارد، است. در اسفار خمسه به این ماه با نام «آغاز ماه‌ها، یا اولین ماه سال» اشاره شده است [۲] اما برای یهودیان طبیعی‌تر آن است که آغاز سال جدید را اول تیشری [۳] که ششمین ماه پس از نیسان است قرار دهند. روش هشانا

در این روز جشن سال نو، یعنی «روش هشانا» [۴] قرار دارد که گرچه در اصل جشنی یک‌روزه است، اما اینک هم در خارج سرزمین‌های اشغالی و هم در سرزمین‌های اشغالی (اسرائیل) در دو روز جشن گرفته می‌شود. [۵]

از آن‌جا که «روش هشانا» در آغاز ماه قرار می‌گیرد، در دوران باستان به‌ناچار روز سی‌ام ماه قبل، یعنی اِلول [۶] را نیز، در مواردی که گواهی بر حلول ماه جدید گاه در خلال همان روز به ثبوت می‌رسید، به‌عنوان «روش هشانا» در نظر می‌گرفتند. و اگر شاهدی پیدا نمی‌شد آن‌گاه روز سی‌ویکم الول به‌عنوان اولین روز تیشری، و در نتیجه «روش هشانا»، اعلام می‌شد و جشن، دو روز ادامه می‌یافت.

باری! اگر گواهان در روز سی‌ام الول می‌آمدند، دست‌کم در اورشلیم و نواحی اطراف آن جشن، یک‌روزه می‌شد، ولی در دوردست‌ها و به‌ویژه در غربت هم‌چنان همان دو روز را جشن می‌گرفتند.

در یهودیت اصیل، ماه الول که درست پیش از «روش هشانا» واقع است، زمان غور و خودکاوی و توبه است. هر صبح پس از نماز، و البته به استثنای شبات و روز قبل از خود «روش هشانا»، اندکی در شوفار [۷]، که نوعی شاخ قوچ است، می‌دمند.

از هفته‌ی آخر الول، که جشن سال نو در آن واقع می‌شود، خواندن دعاهای مخصوصی در سحر، که برای آمرزش‌اند و به سلیحوت [۸] مشهورند آغاز می‌شود.

همه‌ی این‌ها برای تکریم و تعظیم «روش هشانا» است. این روز را «روز داوری»، و مقدّرات سال آینده را وابسته به آن می‌دانند. [۹] جنبه‌ی داوری این عید موقعیّت حساسی به آن بخشیده است. از این روز و «روز کیپور» که چندی پس از آن فرا می‌رسد به‌نام «یامیم نورائیم» [۱۰]، یعنی «روزهای پر ابهّت»، یاد می‌کنند.

با این حال، «روش هشانا» در یهودیت، عیدی شاد است! این نکته را تلمود منحرف چنین تبیین می‌کند:

کاملاً طبیعی است کسی که می‌داند باید در دادگاه محاکمه شود، لباس سیاه بپوشد و ریشش را کوتاه نکند، چرا که نمی‌داند سرانجام کار او چه شود. اما اسرائیل چنین نیست. آن‌ها، برعکس، سفید می‌پوشند، ریش خویش را اصلاح می‌کنند، می‌خورند، می‌نوشند و در شادمانی‌اند. زیرا می‌دانند که آن قدّوس برای آنان معجزه خواهد کرد. [۱۱]

بر اساس تفسیر حاخام‌ها از فرمان کتاب مقدس که گفته است این عید یکی از روزهایی خواهد بود که در آن «کرنا» نواخته می‌شود [۱۲] پیش از «موساف» یعنی دعاهای اضافی مخصوص این عید، و در خلال موساف در «شوفار» می‌دمند. در برخی جوامع صد جور نغمه با شوفار اجرا می‌شود. این نغمه‌ها با ترکیب‌های مختلفی از سه آوای اصلی آن ساخته شده‌اند: آوای تِقیعا [۱۳] یا صدای ممتد، آوای شِواریم [۱۴] با صدای سه‌دانگی و بم، و آوای تروعا [۱۵] با صدای نُه‌دانگی و زیر.

در خلال «روش هشانا» خوراکی‌های ویژه‌ای صرف می‌شود که آن‌ها را نماد بشارت به آمدن سالی خوب می‌دانند. در برخی جوامع به نشانه‌ی این‌که شرکت‌کنندگان در جشن باید در سال آینده «سَر» باشند نه «دُم»، سَرِ یکی از حیوانات مانند ماهی یا گوسفند خورده می‌شود.

به دلایلی شبیه این، با آن‌که رسم رایج‌تر آن است که نان مصرفی در اعیاد و مراسم مختلف به نمک آغشته شود اما در «روش هشانا» نان را در عسل فرو می‌برند تا نماد خوشی و شیرینی سال باشد. هم‌چنین سیبی آغشته به عسل نیز مصرف می‌شود.

ویژگی دیگری از عید یادشده این است که برای کسانی که ملاقات می‌کنند چنین آرزو می‌نمایند: «امیدوارم سال خوبی به نام شما نوشته و تقدیر شود»، زیرا عقیده دارند که داوری مربوط به هر کسی در کتابی آسمانی نگاشته می‌شود.

هم‌چنین توصیه شده است که در «روش هشانا» در خلال روز نباید خوابید تا بخت فرد در سال آینده به‌اصطلاح به خواب نرود. [۱۶]

یکی از رسم‌های به یادگار مانده از اواخر قرون وسطا که در میان یهودیان سنّتی رایج است، رفتن به کنار رودخانه یا کنار دریا و یا دیگر جاهایی است که از آبی روان برخوردارند. این کار در عصر اولین روز جشن مذکور انجام می‌شود و در آن به‌شکلی نمادین گناهان خود را به آب می‌دهند.

سرچشمه‌ی این مراسم، که به تَشلیخ [۱۷] معروف است، ناشناخته است و گفته شده که صورت تغییر شکل یافته‌ی یک رسم مذهبی غیریهودی است. مفهوم این مراسم از دید یهودیت، که از دعاها و سرود نیایش‌های همراه آن برمی‌آید، به‌جز نمادی حاکی از پاکیزه‌کردن فرد برای سال جدید نیست. برخی از حاخام‌ها گفته‌اند که خواندن دعاها در خانه نیز به همان اندازه مفید است.

همانند مضمون اساسی این عید، یعنی «ایستادن در پیشگاه داوری خدا به‌خاطر گناهان خود»، دعاهایی نیز که در «روش هشانا» خوانده می‌شوند تأکید می‌کنند که خدا، یا داور الوهی، در حقیقت پادشاه جهان است و یهودیان که تبعه‌ی مملکت اویند از پیشگاه او می‌گذرند تا حکم خویش را دریافت دارند، و در دادگاه آسمانی، شیطان که دادستان آن‌جا است کیفرخواستش را که در بر دارنده‌ی گناهان بنی‌اسرائیل است آماده می‌کند.

قوم یهود به توبه‌گزاری برای پادشاه خویش می‌پردازند و بخشش و لطف او را جویا می‌شوند و پوزش می‌خواهند: نه به جهت استحقاق متهمان بلکه به‌خاطر نام خدا.

برای سرودخوانیِ دعاها و قرائت‌ها در کنیسا از آهنگ‌ها و نواهای ویژه‌ای بهره می‌گیرند تا احساس هیبت خاص آن موقعیت را به شنوندگان و خوانندگان القاء کند. در همین جهت داستان دست و پا بستن اسحاق برای قربانی [۱۸] نیز خوانده می‌شود.

«روش هشانا» همانند دیگر اعیادی که در کتاب مقدس یاد شده‌اند، مثل عید خروج، جشن پنجاهه و عید سایه‌بان‌ها، از جشن‌هایی است که در آن هیچ کار دنیایی و غیرمقدس نمی‌توان انجام داد. این اعیاد با شبات و روز فدیه این تفاوت را دارند که می‌توان در آن‌ها پخت و پز کرد و انجام کارهای مربوط به تهیه‌ی غذا مجاز است. در نتیجه می‌توان از آتش استفاده برد، اما از افروختن آتش باید پرهیز کرد؛ نیز جابه‌جا کردن اشیاء و وسایل در معابر عمومی مجاز است.

در «روش هشانا» کنیساها که در باقی ایام سال جز اندکی از یهودیان کسی را به خود نمی‌بینند، پذیرای جمعیت قابل ملاحظه‌ای هستند.