جشن پوریم و ماه آدار

ماه آدار [تقریباً مطابق با ماه اسفند] که در چهاردهم آن جشن پوریم قرار می‌گیرد پرشور و شادی‌ترین ماهِ سال یهودی است. آن‌چنان که تلمود می‌گوید:
«وقتی که ادار فرا می‌رسد باید بسیار شادمانی کرد». (۱)

[تولد و رحلت حضرت موسی]

بنا به سنّت یهود، تولد و نیز مرگ [حضرت] موسی در هفتم ماه ادار واقع شده است. (۲) رسم است که افراد یهودی دست‌اندرکار امور کفن و دفن که به آن‌ها حِبرا قَدیشا (۳) می‌گویند در طیّ آن روز روزه می‌گیرند و با فرارسیدن شب، روزه‌ی خود را با سوری پر تشریفات به پایان می‌رسانند. از آن‌جا که مطابق تفسیر یهودیِ گزارش کتاب مقدس از مرگ [حضرت] موسی، خدا خود به دفن موسی اقدام کرده [!!] و «کسی محل دفن او را نمی‌داند» (۴) برپایی مراسمی نیز به یادبود سربازان یهودی‌ای که قبرشان ناشناخته است در این روز رسم شده است.

[جشن پوریم]

در بیشتر جاها جشن پوریم در چهاردهم آدار انجام می‌شود، اما در شهرهایی که دارای سابقه‌ای مرتبط با دوران یهوشوع [یوشع بن نون، جانشین حضرت موسی] هستند و در پیشینه‌ی آن‌ها یاد شده است که دارای دیوار بوده‌اند، پوریم را در پانزدهم آدار جشن می‌گیرند.

دلیل این امر آن است که، هم‌چنان‌که در «کتاب استر» (۵) آمده است، یهودیان شوش، پایتخت پارس، در روز پانزدهم جشن می‌گرفتند؛ ساکنان شهرهای یادشده نیز همین‌گونه عمل می‌کنند تا شهرهای قدیم اسرائیل کوچک شمرده نشوند. احتساب تاریخ شهرهای دیواردار از زمان یهوشوع را بدین دلیل دانسته‌اند که در واقع در روزگار اسارت بابلی، که زمان وقوع داستان پوریم است، شهرهای اسرائیل در حال ویرانی به سر می‌برده‌اند. (۶)

[تعنیت استر]

روز پیش از پوریم روزه‌ای می‌گیرند معروف به تعنیت استر، یعنی روزه‌ی استر، که در همه‌جا در روز سیزدهم آدار و به یادبود روزه‌ای انجام می‌گیرد که پیش از زمان ملاقات استر با پادشاه (۷) از سوی خود استر و دیگر یهودیان به مدت سه روز به‌جا آورده شده بود (۸).

این روزه‌ی خاص در تلمود ذکر نشده است و پیش از دوران گائون‌ها [۹] نشانی از آن در دست نیست.

[احکام پوریم]

پوریم، مانند حنوکا، یک عید اصیل یا یوم طوو [۱۰] نیست و اگرچه معمولاً از کار کردن در این روز نهی می‌شود، اما کار کردن مجاز است. (۱۱)
امور عمده‌ی این روز عبارت‌اند از:

* خواندن مگیلا (۱۲) یک‌بار در شامگاه و یک‌بار نیز در طول روز؛
* اضافه‌کردن دعایی خاصِ پوریم در نماز؛
* خیرات‌کردن به محتاجان؛
* فرستادن هدایای خوراکی برای [خویشان،] دوستان یا همسایگان؛
* و غذای عید که باید آن را در عصر صرف کرد.

هم‌چنین به یهودیان توصیه شده است که آن‌قدر مشروبات الکلی مصرف کنند که دیگر برایشان تمایزی میان «درود بر مردخای» (قهرمان داستان پوریم) و «مرگ بر هامان» (نقش منفی آن داستان) باقی نماند!!

↑ شرابخواری و بدمستی یهودیان در جشن پوریم ↓

برخی از مراجع، این خواسته را به معنای لفظی حقیقی آن تفسیر نمی‌کنند، بلکه می‌گویند کافی است اندکی بیش از معمول نوشیده شود و سپس باید خوابید تا بدین‌ترتیب نتوان تمایز میان مردخای و هامان را درک کرد. (۱۳) [۱۴]

↑ آثار نوشیدنِ «اندکی بیش از معمول»! مشروبات الکلی در پوریم ↓

این مسأله که یهودیتی که در عموم موارد، در آیین‌ها و مناسک خود از لحنی متین برخوردار است [!!] چرا باید مشتمل بر چنین توصیه‌ای باشد که قوه‌ی تشخیص آدمی را کور می‌کند، در مکتوبات هلاخایی [۱۵] و کابالایی به تفصیل شرح داده شده است.

به نظر برخی، مصرف نوشابه‌های الکلی به نشانه‌ی آزادی یهودیان در داستان پوریم است، [!!] آن‌چنان که در جشن‌های نوشانوش مختلفی که پادشاه پارس نیز در آن‌ها شرکت داشته است، حکایت از همین قرار بوده است.

اما کسانی دیگر، بر جنبه‌ی عرفانی‌تری تأکید می‌ورزند. یعنی: از میان رفتن تمایزی که در جهان عادی روزمره میان خیر و شرّ، و مثلاً مردخای و هامان برقرار است و رسیدن به مرحله‌ای که ناسازها با هم متحد می‌شوند. [!!]

[کارناوال‌های پوریم]

گرداگرد این خواسته‌های هلاخایی مجموعه‌ای از آداب رشد کرده است که حال و هوایی بسیار کارناوال‌گونه به پوریم داده است.

یهودیان، نقاب و لباس مبدّل می‌پوشند، و مردان و زنان، با آن‌که در حالت عادی ممنوع است، جامه‌های یکدیگر را بر تن می‌کنند. بچه‌ها با لباس‌های مبدّل و در حالی‌که به اجرای نقش‌هایی معمولاً متناسب با محتوای داستان استر می‌پردازند، از خانه‌ای به خانه‌ی دیگر می‌روند و برای امور خیریه پول جمع می‌کنند. این کار به نمایش پوریم (۱۶) معروف شده است.

دانش‌آموزان برای معلمان خویش هجویه می‌نویسند و از تعالیم یهودی تفسیرهای خنک و خنده‌داری ارائه می‌دهند. هرگاه در خواندن مگیلا از هامان یاد می‌شود جمعیت حاضر به سر و صدا و پایکوبی پرداخته، برای تحقیر نام هامان تا آن‌جا که می‌توانند شلوغ می‌کنند. معمولاً در این روز کلوچه‌هایی سه‌گوش و پر از خشخاش که بین مردم به «گوش هامان» (یا در زبان بودایی به هامان‌تاش (۱۷)) معروف‌اند صرف می‌شود.

[پوریم؛ جشنی عامیانه و غیردینی]

در میان جشن‌های یهودی، پوریم ذاتاً از همه غیردینی‌تر است، زیرا در کتاب استر اشاره‌ی مستقیمی به خدا دیده نمی‌شود. همچنین پوریم جشنی بسیار عامیانه و مردمی است. در [سرزمین‌های اشغالیِ موسوم به] اسرائیل جدید، پوریم به شکل کارناوالی ملّی جشن گرفته می‌شود که در آن سکّوهای نمایشی بزرگی به‌دنبال هم در خیابان‌های تل‌آویو به‌راه می‌افتند.

کارت پستال قدیمی جشن پوریم

[پوریم در سال‌های کبیسه]

در سال کبیسه یهودی، یک ماه اضافی پس از آدار در تقویم گنجانده می‌شود که به آدار شِنی (۱۸) (یعنی: آدار دوم) معروف است. در چنین وضعیتی، در واقع همین ماه اضافی ماه آدار شمرده می‌شود و پوریم را در طیّ آن جشن می‌گیرند.

منبع: کتاب «باورها و آیین‌های یهودی»، نوشته: «اَلن آنترمن»، ترجمه: «رضا فرزین»، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ پنجم، پاییز ۱۳۹۸، ص۲۸۵-۲۸۷. با توضیحات اندیشکده مطالعات یهود.

پی‌نوشت‌ها:

* تذکر: توضیحات مابین [] در متن مقاله، از اندیشکده مطالعات یهود است.
** تذکر: پی‌نوشت‌هایی که شماره‌ی آن‌ها داخل پرانتز () آمده از مؤلف، و پی‌نوشت‌هایی که شماره‌ی آن‌ها داخل کروشه یا قلاب [] آمده از اندیشکده مطالعات یهود است.

(۱) TB Taanit 29a.
(۲) Tosefta Sotah 7.
(۳) chevra kadisha.

(۴) کتاب مقدس، سِفر تثنیه، باب۳۴، آیه۶.
(۵) کتاب مقدس، کتاب استر، باب۹، آیه۱۸.

(۶) TJ Megillah 1:1.

(۷) خشایارشای اول هخامنشی
(۸) کتاب مقدس، کتاب استر، باب۴، آیه۱۵.
[۹] گِئونیم (نوابغ)، حکیمان دورانِ پس از تألیف تلمود بودند که از اواخر قرن ششم تا قرن سیزدهم میلادی فعالیت می‌کردند و به‌خصوص در دو یِشیوا (حوزه و دانشسرای مذهبی) به‌نام «سورا» و «پومبِدیتا» در بابل تمرکز داشتند. به‌مرور زمان، لقب «گائون» (نابغه)، به دانشمندان زبده‌ی تورات اطلاق شد./ واژه‌های فرهنگ یهود، منشه امیر، چاپ اورشلیم، ۱۹۷۷، ص۲۰۶.
[۱۰] یوم طوو یا یوم طوب (روز فرخنده – روز نیکو)، لقبی است جهت اعیاد یهود و به‌خصوص سه عید «پسح»، «شاووعوت» و «سوکوت» و هم‌چنین «روش هشانا». در این ایام، انجام کار (مثل روز شبات) ممنوع می‌باشد./ واژه‌های فرهنگ یهود، منشه امیر، چاپ اورشلیم، ۱۹۷۷، ص۲۵۳.

(۱۱) TB Megillah 5b, Shulchan Arukh: Orach Chaim 691:1.

(۱۲) مِگیلا، اصطلاحی است که از نام طومار دست‌نوشته‌ی کتاب استر گرفته شده است.

(۱۳) TB Megillah 5b, Shulchan Arukh: Orach Chaim 695:2.

[۱۴] این توجیهات، نمونه‌ی است از کلاه‌شرعی‌های علمای یهود (مانند ماهی‌گیری روز شنبه) و مصداق بارزی از تحریف معنوی. (یعنی علمای یهود، دستورات تحریف‌شده‌ای همانند «نوشیدن زیادِ مشروبات الکلی» را نیز، توجیه و تحریف می‌کنند! به عبارت دیگر: ابتدا دسته‌ای از نویسندگان کتاب مقدس با «تحریف لفظی» آن، دستور نوشیدن مشروبات الکلی، آن‌هم به میزان زیاد را در کتاب مقدس وارد کرده‌اند، سپس عده‌ای دیگر از عالمان یهودی، با «تحریف معنوی»، آن دستور را توجیه کرده‌اند!!)
[۱۵] هَلاخا (شریعت)، نام مهم‌ترین قسمت تلمود است و اشاره دارد به مجموعه‌ی قوانینی که حقوق یهود را در همه‌ی امور زندگی اجتماعی و فردی تشکیل می‌دهد. [مانند فقه در اسلام] همه‌ی اصول هلاخا در دو کتاب «میشنِه تورا» (اثر هارامبام) و «شولحان عاروخ» نقل شده است. تفسیر هلاخا تنها به‌عهده‌ی حاخام‌ها و قضات شرع است./ واژه‌های فرهنگ یهود، منشه امیر، چاپ اورشلیم، ۱۹۷۷، ص۲۴۵-۲۴۶.

(۱۶) Purim Spiel
(۱۷) hamantaschen
(۱۸) Adar Sheni

««« پایان »»»

آشنایی با رنگ‌های به‌کار رفته در مقاله‌ی فوق:

رنگ آبی برای تأکید بر کلمات کلیدی است.
رنگ قهوه‌ای برای نقل‌قول استفاده می‌شود.
رنگ بنفش در تیترهای اصلی استفاده شده.
رنگ قرمز برای لینک‌دادن استفاده شده.

…

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …