شاووعوت یا عید پنجاهه

پنجاهه و یا آن‌چنان که نزد یهودیان مشهورتر است شاووعوت (۱) به‌معنای عید هفته‌ها (۲)، عیدی یک روزه (و در سرزمین‌های غربت دو روزه) است که در کتاب مقدس برای آن تاریخ ثابتی قرار داده نشده است.

این عید در پنجاهمین روز پس از اهدای پیشکشی عومر قرار می‌گیرد. باری! با به میان آمدن تقویمی که بیشتر مبتنی بر محاسبات است تا بر رؤیت ماه، برای آن روز ششم ماه عبری سیوان در نظر گرفته شده است.

در کتاب مقدس این عید همچون نوعی جشن خرمن توصیف می‌شود:

«عید درو – نوبر کارهای بذرافشانیت در کشتزارها – را برگزار کن» (سِفر خروج، ۲۳ : ۱۶)

اما اهمیت عمده‌ای که این عید بعداً در ذهن و ضمیر یهودیان یافته است مرتبط با قضیه‌ی وحی شدن تورات در کوه سینا است. (۳)

در نتیجه، عناصر مرتبط با «درو محصول» که در این عید وجود دارند، نسبت به مضمون اصلی «عهد سینا»، به حاشیه رانده شده‌اند، و مراسم و آیین‌های کشاورزیِ همبسته با شاووعوت مطابق و هماهنگ با آن مضمون اصلی از نو تفسیر می‌شوند.

مثلاً رسم است که برای این جشن کنیسه را با شاخ و برگ‌های سبز تزیین می‌کنند. این رسم به‌دلیل آن‌که بیش از اندازه شبیه کار مسیحیان در تزیین کلیساها در وقت خرمن است، با مخالفت برخی هلاخائیان روبه‌رو شده، اما دیگران در تبیین آن گفته‌اند که نمادی از «فضای سبز اطراف کوه سینا» است!

یا برای رسمِ خوردن پنیر و خوراک شیر در شاووعوت، که در دیگر فرهنگ‌ها از رسوم مرتبط با «جشن‌های خرمن» است، چند نوع تبیین ارائه شده است تا آن را با سینا پیوند بزند؛ مثلاً گفته شده است که یهودیان فقط می‌توانستند شیر بخورند، زیرا آنان پس از وحی، محکوم و تابع قوانین خوراکی شده بودند و برای انجام ذبح شرعی گاو و گوسفند خویش به وقت بیشتری احتیاج داشتند!

حتی رسم پختن گرده‌های مخصوص نان برای شاووعوت، که نوعی «جشن برداشت محصول گندم» است، از دید برخی، اشاره‌ای غیرمستقیم به تورات، یا «نان» معنوی یهودیان دانسته شده!

مراسمات مخصوص شب و روز عید شاووعوت

بعضی از یهودیان ارتدوکس شب اول این عید را به شب‌زنده‌داری طولانی و خواندن تورات به سر می‌برند. پایان این عمل نمازی است که در سحر خوانده می‌شود.

در اورشلیم تمامی جماعت‌ها پس از یک شب تورات‌خوانی، اندکی پیش از سحر راه دیوار غربی (دیوار ندبه) در کوه معبد را در پیش می‌گیرند تا در سایه‌ی معبد به نماز بایستند.

علت رسم شب‌زنده‌داری برای تمام طول شب که به «تیقون لیل شاووعوت» (۴) معروف است از گزارشی میدراشی روشن می‌شود که بیان می‌کند اسرائیلیان چگونه در سینا خواب مانده بودند و موسی می‌بایست آنان را بیدار می‌کرد! اما فرزندان آنان در تمام شب بیدار می‌مانند تا برای دریافت دوباره‌ی تورات آماده باشند.

تحت تأثیر کابالیست‌ها این رسم نهادینه شد و کتاب خاصی حاوی قطعاتی که باید در طول شب‌زنده‌داری خوانده شوند تهیه گردید.

در روز این عید در کنیسه‌ها از روی طومار تورات «ده فرمان» را می‌خوانند؛ و همین‌طور است بخش آغازین «کتاب حزقیال» (۵) که درباره‌ی رویای این نبی از عرش الاهی است. نیز مرسوم است که در خلال این عید «کتاب روت» (۶) را می‌خوانند، زیرا داستان «روت» در «فصل درو» اتفاق می‌افتد و نیز آن‌چنان که معروف است داوود پادشاه، از نسل روت، در هفتم سیوان مرده است. شماری از سرودهای ویژه نیز به احترام تورات و تجلّی خدا در کوه سینا در کنیسه خوانده می‌شوند.

دو بُعد دیگر نیز در دوران جدید به این عید اضافه شده است:

در میان یهودیان اصلاح‌گرا (۷) شاووعوت زمان مناسبی برای مراسم تأیید و تحکیم (۸) دینیِ یهودیان جوان است. بدین‌ترتیب آن‌ها می‌توانند عهد باستان را دوباره در خود استواری بخشند؛ در داستانِ پیوند خورده با این عید نیز می‌بینیم که «روت» دین یهود را با اختیار برمی‌گزیند.

از طرف دیگر در سرزمین‌های اشغالی (اسرائیل) جبنه‌های کشاورزی شاووعوت، به‌علاوه‌ی آیین‌هایی که با درو محصول غلات و رسیدن نوبرِ میوه‌ها مربوط است در روند غیردینی کیبوتص‌ها (۹) و با اهدای میوه‌های نوبَر (۱۰)، که با ویرانی معبد متوقف شده بود، دوباره احیا شده است.

در روزهای بعد از جشن و شادمانی، میوه‌های نوبر را به‌عنوان پیشکش به سود «صندوق ملّی یهود» (۱۱) می‌آورند که هدف آن توسعه و نوسازی در سرزمین‌های اشغالی است!

این امر هماهنگ و مطابق است با گرایش عمومی‌ای که در میان سکولارهای اسرائیلی وجود دارد. آنها در پیِ احیای دوباره‌ی دینی با هویّتی ملّی‌اند و آن را مبتنی بر سرزمین، و نه امور تاریخی آیینی، می‌خواهند تا بدین‌وسیله بتوانند عیدهای سنتی را معنادار کنند.

در خارج از سرزمین‌های اشغالی نیز، خاطره‌ی جنبه‌ی فرهنگی این جشن در رسم تزیین کنیسه‌ها با گل‌ها و گیاهان، که رسمی نسبتاً جدید است، محفوظ مانده است.

در برخی از جوامع مرسوم است که در روز شاووعوت از خوراکی‌های لبنی و عسل و شیرینی و امثال آن استفاده می‌کنند و این بدان جهت است که تورات به شیر و عسل قیاس شده است.

اسامی عید شاووعوت

۱- عید هفته‌‌ها (شاووعوت)

در تورات می‌خوانیم:

«عید هفته‌‌ها را نگاه دار، یعنی عید نوبر درو گندم» (سِفر خروج، ۳۴ : ۲۲).
«هفت هفته برای خود بشمار. در ابتدای نهادن داس در محصول خود شمردن هفت هفته را شروع کن و عید هفته‌‌ها را به درگاه خدای خالقت نگاه دار» (سِفر تثنیه، ۱۶ : ۹-۱۰).

علت انتخاب این نام این است که در سرزمین مقدس آن موقع از روز دوم «عید پسح» (شانزدهم ماه نیسان) به‌مدت ۴۹ روز یا هفت هفته کشاورزان مشغول درو کردن و جمع‌آوری محصول خود و سایر محصولات کشاورزی بودند و پس از پایان کار در آخر هفته‌ی هفتم، روز پنجاهم (۱۲) فرامی‌‌رسید. از این رو این عید «عید هفته‌‌ها» خوانده شده است.

۲- عید درو (هقاصیر)

نام دیگر این عید «حَک هَقاصیر» یعنی «عید درو» می‌‌باشد. که باز این نام رابطه‌ی این عید با فعالیت‌‌های کشاورزی را برای ما روشن می‌‌کند که با آوردن نوبر میوه‌‌ها و غلات به‌نام «بیکوریم» به معبد مقدس در اورشلیم به‌عنوان سپاس و تشکر از الطاف و برکات خداوند برگزار می‌‌شد. چنان‌که در تورات آمده است:

«بهترین نوبر زمین خود را به خانه‌ی یَهُوَه خدایت بیاور» (سفر خروج، ۲۳ : ۱۹).

۳- عید اهدای نوبر میوه‌‌جات (یوم هَبیکوریم)

عید شاووعوت آغاز فصل اهدای اولین نوبر میوه‌‌جات را زمانی که معبد مقدس آباد بود اعلام می‌‌داشت. در «میشنا» آمده است:

«وقتی صاحب یک باغ میوه یا تاکستان، اولین انجیر یا اولین خوشه انگور و یا نخستین انار را که قبل از دیگر میوه‌‌های همانند خود رسیده بود مشاهده می‌‌کرد، بلافاصله با پیچیدن رشته‌‌ای از الیاف گیاهی به دور این میوه نوبر، آن را علامت‌گذاری می‌‌کرد و می‌‌گفت: این است اولین میوه»

که زائرین با مراسم خاصی میوه‌‌های نوبر خود را تقدیم می‌‌کردند. در تورات آمده است:

«در روز نوبرها، آن‌گاه که هدیه‌ی میوه‌های جدید را تقدیم یَهُوَه می‌کنید، در عید هفته‌های خود، مجلسی مقدس دارید» (سِفر اعداد، ۲۸ : ۲۶).

۴- زمان اعطای تورات (زَمن مَتَن تورا)

زیرا در روز شنبه ششم ماه عبری سیوان سال ۲۴۴۸ عبری (۳۳۳۳ سال قبل)، خداوند تورات را بر کوه سینا اعطا فرمود.

۵- اجتماع باشکوه (عَصِرِت / عَتصِرِت)

در کتب میشنا و تلمود، عید شاووعوت اکثراً به‌نام عصرت به‌معنی «اجتماع» یا «اختتام عید» نامیده شده است. همان‌طوری که «شمینی عصرت» خاتمه‌ی عید سوکوت را اعلام می‌‌کند، شاووعوت نیز در حقیقت دنباله و خاتمه‌ی «عید پسح» به‌شمار می‌‌‌‌آید.

پی‌نوشت‌ها:

(۱) Shavuot – Shavuoth
(۲) Feast of Weeks

(۳) در سایت «انجمن کلیمیان تهران» درباره‌ی «شاووعوت» می‌خوانیم:
بعد از «پسح» که «عید آزادی» است، عید «شاووعوت» روز اعطای تورات بر کوه سینا فرا می‌‌رسد. روزهای «سِفیرا» (شمردن عومر) که از دومین روز عید پسح شروع و در شب قبل از عید شاووعوت پایان می‌‌یابد، این دو عید بزرگ را به هم مربوط می‌‌سازد. دانشمندان یهود گفته‌‌اند حضرت موسی به برادران اسیر خود که عازم جهان آزاد بودند یادآور شد که خداوند وعده داده است که پنجاه روز بعد از خروج آنها از مصر، تورات مقدس را به آنها اعطا خواهد نمود. آنها پس از خروج از مصر مشتاقانه و با بی‌صبری تمام در انتظار وقوع آن واقعه‌ی شگرف روزشماری می‌‌کردند… بالاخره سپیده دم روز ششم ماه عبری سیوان سال ۲۴۴۸ عبری (۳۳۳۳ سال قبل) ناگهان رعد و برق مهیبی فضا را به لرزه درآورد و صدای شوفار (شیپور) که هر لحظه بلندتر و رساتر می‌‌شد در میان صخره‌‌های عظیم کوه طنین باشکوهی انداخته بود. همه‌ی بنی‌اسرائیل بر خود می‌‌لرزیدند. آن‌گاه دیگر بار سکوت و آرامش مستولی گردید. دیگر صدایی شنیده نمی‌‌شد. حتی فرشتگان آسمان از دعا و نیایش ملکوتی خود باز ایستادند. همه کس و همه چیز در سکوت مطلق به سر می‌‌برد… ناگهان سخنان آسمان با قدرتی شگرف از کران تا کران جهان به گوش رسید:
۱- من هستم خداوند خدای تو که تو را از سرزمین مصر و از خانه بردگی بیرون آوردم. ۲- تو را خدایان دیگر غیر از من نباشد. ۳- نام خداوند خدای خود را به باطل مبر (قسم مخور) ۴- روز شبات (شنبه) را یاد کن و آن را مقدس بدار. ۵- پدر و مادر خود را احترام نما. ۶- قتل مکن. ۷- زنا مکن. ۸- دزدی مکن. ۹- شهادت دروغ نده. ۱۰- به زن و فرزند و دارایی همنوعت حسد مبر.

(۴) Tikkun Leil Shavuot
(۵) Book of Ezekiel
(۶) Book of Ruth
(۷) Reform Judaism
(۸) Confirmation

«تأیید» یکی از مناسک مذهبی مسیحی است که طی آن فردی که در خردسالی غسل تعمید شده، پایبندی خود به مسیحیت را تأیید می‌کند. این مراسم بعدها (از اواخر دهه ۱۸۰۰م) به‌شکلی در میان یهودیان اصلاح‌گرا هم شایع شد. به این‌صورت که برای نوجوانان یهودی مراسمی برگزار می‌کنند که به آن مراسم تأیید و تثبیت گفته می‌شود. بعد از آن مراسم، دختر یا پسر نوجوان به‌طور رسمی به یک فرد یهودی تبدیل می‌شود.

(۹) Kibbutz

«کیبوتص» (به معنای تعاون) نوعی «دهکده اشتراکی» است که ریشه در صهیونیسم و سوسیالیزم دارد. هم‌اکنون در اسرائیل در حدود ۲۵۰ کیبوتص وجود دارد. در کیبوتص، هر کسی به اندازه‌ی توان خود کار می‌کند و به اندازه‌ی نیازش از درآمد عمومی استفاده می‌کند. همه‌چیز کیبوتص، مال همه‌ی اهالی آن جامعه است و در عین حال، مال هیچ‌یک از آنان نیست. در کیبوتص «مالکیت خصوصی» وجود ندارد و مالکیت تنها «اشتراکی» است.

(۱۰) بیکوریم = Bikkurim
(۱۱) Jewish National Fund (JNF)

«صندوق ملی یهود» در سال ۱۹۰۱ برای خرید و توسعه‌ی زمین در فلسطین برای اسکان یهودیان تأسیس شد. JNF یک سازمان غیرانتفاعی است و تا سال ۲۰۰۷ میلادی ۱۳٪ از کل زمین‌های اشغالی را در اختیار داشت.

(۱۲) Pentecost

««« پایان »»»

آشنایی با رنگ‌های به‌کار رفته در مقاله‌ی فوق:

رنگ آبی برای تأکید بر کلمات کلیدی است.
رنگ قهوه‌ای برای نقل‌قول استفاده می‌شود.
رنگ بنفش در تیترهای اصلی استفاده شده.
رنگ نارنجی در تیترهای فرعی استفاده شده.
رنگ قرمز برای لینک‌دادن استفاده می‌شود.

…..

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …