از صهیونیسم در فلسطین اشغالی تا هندوتوا در جامو و کشمیر

از صهیونیسم در فلسطین اشغالی تا هندوتوا در جامو و کشمیر؛ ضرورت ائتلاف امم اسلامی

مقدمه

در سال‌های اخیر، روابط میان دولت هند و رژیم صهیونیستی از سطح همکاری‌های محدود و دیپلماتیک به شراکتی راهبردی با ابعاد متنوع ارتقاء یافته است. در گذشته، هند به‌دلیل سیاست عدم تعهد و هم‌چنین همبستگی با کشورهای مسلمان، روابط خود با رژیم صهیونیستی را تا حدّ زیادی محدود کرده بود؛ با این حال، از دهه‌ی ۱۹۹۰ و به‌ویژه پس از روی کار آمدن حزب ملی‌گرای بی‌جی‌پی (۱) رویکرد هند به شکل چشم‌گیری تغییر کرد. در حال حاضر دولت هند، رژیم صهیونیستی را نه‌تنها شریک نظامی و امنیتی، بلکه متحدی فکری در مبارزه با «تهدیدات مشترک» تعریف می‌کند. از سوی دیگر، رژیم صهیونیستی نیز هند را در جایگاه یک قدرت منطقه‌ای غیرمسلمان اما هم‌سو با منافع و ارزش‌های خود می‌نگرد. همکاری‌های دو رژیم طیف وسیعی از حوزه‌ها را از واردات فناوری‌های پیشرفته‌ی نظامی گرفته تا تبادل اطلاعات امنیتی و همکاری‌های سایبری در بر می‌گیرد. جالب توجه این‌که روابط طرفین صرفاً بر پایه‌ی منافع اقتصادی یا ژئوپلیتیکی نبوده، بلکه نوعی هم‌گراییِ ایدئولوژیک هم در پسِ آن نهفته است.

لوگوی حزب بی‌جِی‌پی (بهاراتیا جاناتا)

الگوبرداری‌های امنیتی

از جنبه‌های مهم همکاری میان هند و رژیم صهیونیستی، الگوبرداری هند از ایده‌ی امنیتی و سرزمینیِ رژیم صهیونیستی در مواجهه با مناطق مورد مناقشه است.

پس از لغو وضعیت ویژه‌ی ایالت جامو و کشمیر در سال ۲۰۱۹، شباهت‌ها میان رویکرد دولت هند به کشمیر و سیاست‌های رژیم صهیونیستی به کرانه باختری بیش از پیش آشکار شد. (۲) استفاده از رویکردهای امنیت‌محور، محاصره‌ی اطلاعاتی و استقرار گسترده‌ی نیروهای نظامی، بخشی از سیاست‌هایی است که هم در کشمیر و هم در مناطق اشغالی فلسطینی مشاهده می‌شود.

دولت هند در سطح تاکتیکی نیز از تجربیات امنیتی رژیم صهیونیستی بهره برده و آن‌ها را در ساختار پلیسی و ارتش خود به کار بسته است. (۳) هند برای اِعمال کنترل و نظارت بر منطقه‌ی کشمیر به‌صورت گسترده از فناوری‌های نظامی و اطلاعاتی رژیم صهیونیستی بهره می‌گیرد؛ به‌عنوان نمونه، پهپادهای شناسایی مدل «هرون» (IAI Heron) ساخت شرکت صنایع هوایی رژیم صهیونیستی، تجهیزات نظارتی الکترونیکی و سامانه‌های دوربین‌های حرارتی که در کنترل تحرکات شبانه‌ی شبه‌نظامیان مؤثر هستند، از جمله فناوری‌هایی وارداتی به ساختار امنیتی کشور هند محسوب می‌شوند. (۴)

الگوبرداری‌های ایدئولوژیکی

شباهت‌های ایدئولوژیک در نوع نگاه هر دو رژیم به مسأله‌ی زمین، مالکیت و بازگشت نیز جالب توجه است.

صهیونیسم با تکیه بر ایده‌ی «سرزمین موعود» و «حق بازگشت یهودیان به فلسطین»، سیاست اسکان یهودیان در سرزمین‌های اشغالی را در قالب «حق تاریخی» توجیه می‌کند. هند نیز پس از لغو ماده قانونی ۳۷۰ در اوت ۲۰۱۹، شرایط قانونی را برای سکونت دائمی غیرکشمیری‌ها (به‌ویژه هندوها) در این منطقه فراهم کرد و بدین‌ترتیب، مقدمات تغییر بافت جمعیتی را آغاز کرد.

این سیاست به‌وضوح با منطق شهرک‌سازی رژیم صهیونیستی در کرانه باختری شباهت دارد، جایی که تسلّط جمعیتی از طریق اسکان استراتژیک به‌عنوان ابزار کنترل سرزمین به کار می‌رود. ادبیات سیاسیِ برخی از جریان‌های «هندوتوا» (۵) نیز به‌صراحت از حق بازگشت «کشمیری‌های هندو» به دره‌ی کشمیر حمایت می‌کند، که از نظر گفتمانی تداعی‌کننده‌ی شعار «حق بازگشت» صهیونیست‌ها برای یهودیان مهاجر است. (۶)

این در حالی‌است که تا پیش از لغو ماده ۳۷۰، جامو و کشمیر از نوعی وضعیت ویژه برخوردار بود و به آن حق می‌داد قوانین مربوط به اقامت، مالکیت زمین و حقوق مدنی را به‌طور مستقل تنظیم کند. پس از لغو این وضعیت، دولت هند زمینه را برای ورود آزادانه‌ی ساکنان سایر ایالت‌ها به کشمیر و خرید زمین فراهم کرد. از زمان لغو ماده ۳۷۰، روند اعطای مجوزهای اقامتی به غیر ساکنان دائمی کشمیر شتاب بیشتری گرفته است.

دولت هند از سال ۲۰۲۰ به‌صورت رسمی فرایند اعطای «گواهی اقامت» (۷) به ساکنان جدید را آغاز کرد؛ این مجوز به آن‌ها امکان خرید زمین، اشتغال و دریافت خدمات عمومی در کشمیر را خواهد داد. آمارهای منتشرشده حاکی از آن است که تا اواخر سال ۲۰۲۲، بیش از نیم میلیون گواهی اقامت جدید صادر شده که بخش بزرگی از آن‌ها مربوط به هندوهای مهاجر از ایالت‌های دیگر است.

این تغییر در بافت جمعیتی نه‌تنها از منظر فرهنگی، بلکه از جنبه‌های سیاسی و امنیتی نیز دارای پیامدهای بلندمدت است؛ چراکه وزن رأی‌دهی در انتخابات محلی و میزان اثرگذاری سیاسی مسلمانان در برابر جمعیت مهاجر کاهش می‌یابد. اصطلاحاتی مانند «کشمیر نوین» در ادبیات رسمی، دقیقاً همان‌گونه که در گفتمان شهرک‌سازی رژیم صهیونیستی نیز از «سامریه جدید» استفاده می‌شود، به کار گرفته شده‌اند. (۸)

در همین راستا، پروژه‌های بزرگ توسعه‌ای نیز با هدف جذب سرمایه‌گذاران و مهاجران غیرمحلی طراحی و اجرایی شده‌اند. دولت هند زمین‌هایی را برای ایجاد مناطق صنعتی، فناوری و حتی «شهرهای هوشمند» در بخش‌هایی از کشمیر اختصاص داده و شرکت‌های خصوصی و دولتی را به مشارکت دعوت کرده است. چنین پروژه‌هایی هم‌زمان با افزایش حضور امنیتی و نظامی در منطقه صورت گرفته‌اند تا امکان هرگونه اعتراض یا مخالفت مردمی کاهش یابد.

تجربه‌ی مشابهی در سرزمین‌های اشغالی فلسطینی وجود دارد؛ جایی که پروژه‌های اقتصادی، امنیتی و شهرک‌سازی با یکدیگر هم‌افزایی یافته‌اند تا انسجام جمعیتی و کنترل سرزمینی دولت رژیم صهیونیستی را تقویت کنند. در کشمیر نیز، این پروژه‌ها عملاً موجب جذب بیشتر غیرکشمیری‌ها و محروم‌سازی ضمنیِ ساکنان بومی از فرصت‌های توسعه می‌شوند. به‌ویژه، تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی به مناطق صنعتی و اداری، امکان مشارکت اقتصادی روستاییان مسلمان را کاهش داده است.

در ادبیات علمی، این روند به‌عنوان «مهندسی جمعیتی با پوشش توسعه‌گرایی» شناخته می‌شود که در عین حال به‌دنبال تحقق اهداف ایدئولوژیک است. (۹)

برخی تجمعات خشونت‌آمیز هندوتوا علیه مسلمانان

الگوگیری از صهیونیسم در بازپس‌گیری میراث مقدس ادعایی

از منظر ایدئولوژیک، اسکان هندوها در کشمیر با مفاهیم بنیادین هندوتوا که «بازگشت به هویّت اصیل» و «بازپس‌گیری سرزمین‌های مقدس» را مطرح می‌کند، پیوند مستقیمی دارد. برای رهبران جنبش هندوتوا، کشمیر نمادی از شکوه گمشده‌ی فرهنگ هندو است که باید از سیطره‌ی تاریخی اسلام بازپس گرفته شود.

روایت‌های تاریخی خاصی که به دوران باستان و پیش از اسلام بازمی‌گردند، در کتاب‌های درسی و رسانه‌های وابسته به دولت مورد تأکید قرار می‌گیرند تا این طرح را مشروع جلوه دهند؛ بدین‌ترتیب، آن‌چه تحت عنوان توسعه مطرح می‌شود، در واقع بخشی از یک پروژه‌ی پیچیده‌ی شهرک‌سازی با اهداف ایدئولوژیک است که با تجربه‌ی رژیم صهیونیستی در سرزمین‌های اشغالی شباهت بسیاری دارد. (۱۰)

در هر دو ایدئولوژیِ «صهیونیسم» و «هندوتوا»، مفهوم زمین فراتر از مرزهای جغرافیایی تلقّی می‌شود و معنایی عمیقاً تاریخی، اسطوره‌ای ـ دینی به خود می‌گیرد؛ امری که هم در گفتمان بازگشت یهودیان به رژیم صهیونیستی و هم در نگاه هندوهای ملی‌گرا به کشمیر به‌وضوح دیده می‌شود. در این چارچوب، سرزمین، مقدس است چون در آن «هویّت واقعی ملت» شکل گرفته یا تجلّی یافته و به همین دلیل، حتی اگر در حال حاضر در اختیار «دیگری» باشد، باید بازپس گرفته شود.

«صهیونیسم سیاسی» هم از اواخر قرن نوزدهم فلسطین را به‌عنوان «سرزمینی موعود» توصیف می‌کرد که یهودیان از آن تبعید شده‌اند و اکنون حق بازگشت به آن را دارند. (۱۱) جنبش هندوتوا نیز کشمیر را نه فقط منطقه‌ای جغرافیایی، بلکه بخشی از روح و خاطره‌ی جمعی هندوان تلقی می‌کند که «تسخیر شده» و باید «رهایی یابد». این قرابت در نوع نگاه به زمین، یکی از مهم‌ترین نقاط اتصال ایدئولوژیک دو پروژه‌ی ملی‌گرایانه در هند و فلسطین است. (۱۲)

نتیجه‌گیری

در گفتمان هندوتوا، مسلمانان کشمیر اغلب به‌عنوان مهاجران یا سلطه‌گرانی معرفی می‌شوند که باید جای خود را به «ساکنان اصلی» بازگردانند. همان‌طور که در گفتمان صهیونیستی، حضور فلسطینی‌ها در «سرزمین یهود» به‌عنوان یک انحراف تاریخی یا اشغال موقت تصویر می‌شود؛ در واقع نوع خاصی از زبان‌ورزی و تصویرسازی در تثبیت این نگاه نقش اساسی را ایفا می‌کند.

در هر دو روایت، تقلیل واقعیت‌های پیچیده‌ی جمعیتی و تاریخی به یک دوگانه‌ی ساده‌ی «بازگشت به اصل»، موجب حذف معنای زیست فعلی مردم منطقه می‌شود. بازگشت به سرزمین در این چارچوب، نه صرفاً یک تصمیم سیاسی، بلکه یک وظیفه‌ی اخلاقی و دینی قلمداد می‌شود؛ به همین دلیل، اقدامات اجرایی همچون خرید زمین، اسکان هدایت‌شده، یا تغییر ترکیب جمعیتی در پوشش «احیای میراث» توجیه می‌شود.

این فرآیند در نهایت نه فقط به حذف فیزیکی یا جغرافیایی اقلیت‌ها، بلکه به حذف نمادین آنان از تاریخ منجر خواهد شد؛ همین شباهت در الگوی برخورد با مفهوم سرزمین، یکی از عمیق‌ترین لایه های پیوند میان «صهیونیسم» و «هندوتوا» به‌شمار می‌رود.

باید بدین نکته توجه داشت که منطقه‌ی جامو و کمشیر به‌دلیل برخورداری از جمعیت شیعه و اهل سنت به‌صورت توأمان (برخلاف غزه)، یک استثناء در جهان اسلام محسوب می‌شود. خطه‌ای که در صورت اهمال دولت‌های مسلمان، ظرفیتِ تبدیل شدن به یک فلسطین اشغالی دیگر را دارد.

بر این اساس پیشنهاد می‌شود طرح حمایتیِ فرهنگی و اقتصادی از مسلمانان مستضعف این منطقه (در عین اجتناب از هرگونه مواجهه با هند) توسط جمهوری اسلامی ایران به سازمان‌های چند ملیّتیِ اسلامی، همچون سازمان همکاری‌های اسلامی ارائه شود. رویّه‌ای که زمینه‌ساز ائتلاف امم اسلامی در خصوص سایر مسائل جهان اسلام و رفع اتهام از ایران (رهگیری مطامع ملی و نه اسلامی با کمک به گروه‌های مقاومت اسلامی صرفاً در محیط پیرامون) خواهد شد.

پی‌نوشت‌ها:

(۱) حزب بهاراتیا جاناتا یا به اختصار بی‌جِی‌پی (BJP)، به معنای «حزب مردم هند»، حزبی سیاسی ملی‌گرا در هند است. حزب بی، جی، پی که در سال ۱۹۸۰ تأسیس شد، طیّ ۲۰ سال به‌تدریج از قدرت چشمگیری برخوردار شده و به‌خصوص پس از واقعه‌ی «تخریب مسجد بابری» با حمایت این حزب، بی‌جی‌پی توانست طیّ سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۴ قدرت را در دست داشته باشد. برخی معتقدند وضعیت در هندوستان روز به روز برای مسلمانان بدتر می‌شود و پروپاگاندای حزب بهاراتیا بر ضد اسلام است.

(۲) برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به:

Jaffrelot, C. (2021). Modi’s India: Hindu Nationalism and the Rise of Ethnic Democracy. Princeton University Press.

(۳) برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به:

Ghosh, P. (2020). Security convergence: Israel-India relations and strategic learning. Indian Defence Review, 58-66, (4)35.

(۴) برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به:

Chatterjee, R. (2020). Israel’s surveillance tech in Kashmir: The new normal. The Diplomat, 15-29, 17. Retrieved from https://thediplomat.com

(۵) هندوتوا (سانسکریت: हिन्दुत्व، انگلیسی: Hindutva، ترجمه تحت‌اللفظی: «هندوانی») شکل غالبِ ملی‌گراییِ هندو در هند است. جنبش هندوتوا را به معنای کلاسیک تقریباً فاشیست توصیف کرده‌اند که پای‌بند به مفهوم مورد مناقشه‌ی «اکثریت همگون‌سازی شده» و «همگونی فرهنگی» است. برخی در برچسب فاشیست مناقشه می‌کنند و معتقدند هندوتوا شکلی افراطی از «محافظه‌کاری» یا «مطلق‌گرایی قومی» است. این ایدئولوژی در سال ۲۰۱۴ با انتخاب «نارندرا مودی» به‌عنوان نخست‌وزیر، به‌عنوان جریان اصلی سیاست در هند درآمد.

(۶) برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به:

Jalal, A. (2020). Revoking Article 370: Legal coup or strategic shift? South Asian Journal of Policy Studies, 85-94, (2)2.
Nair, A. (2022). The return of the Pandits: Narratives and nationalism in Kashmir. Contemporary India Review, 39-53, (1)3.

(۷) Domicile Certificate

(۸) برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به:

Jaffrelot, C. (2021). Modi’s India: Hindu Nationalism and the Rise of Ethnic Democracy. Princeton University Press.

(۹) برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به:

Ahmed, M. (2022). Kashmir and the Zionist Template. Critical Studies on South Asia and Middle East, 91-112, (1)4.

(۱۰) همان

(۱۱) برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به:

Pappé, I. (2006). The Ethnic Cleansing of Palestine. Oneworld Publications.

(۱۲) برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به:

Jaffrelot, C. (2021). Modi’s India: Hindu Nationalism and the Rise of Ethnic Democracy. Princeton University Press.

««« پایان »»»

رنگ‌های به‌کار رفته در متن:

رنگ آبی ⇐ کلمات کلیدی.
رنگ بنفش ⇐ تیترهای اصلی.
رنگ قرمز ⇐ لینک به خارج.
رنگ قهوه‌ای ⇐ نقل‌قول.

…

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …