ثمرات جنگ جمل برای اسلام یهودی اموی

مقدمه جنگ جمل

دوران خلافت امیرالمؤمنین روزگار علنی‌تر شدن تحرکات جریان باطل در قالب حزب اموی است. حزب اموی در این روزگار از چنان احساس قدرت و امنیتی برخوردار بود که حتی روی به تحرکات نظامی آورد و جنگ و آشوب و شورش را در دستور کار خود قرار داد.

کشته‌شدن عثمان یک معامله‌ی تمام سود برای یهودیان و امویان بود. وقتی این نکته آشکارتر می‌شود که دقت داشته باشیم، مهم‌ترین بهانه‌ی دو جنگ از سه جنگ دوران امیرالمؤمنین (ع)، قصاص قاتلان عثمان بود.

برخی گزارش‌ها تصریح دارند صدای خون‌خواهی عایشه، ریشه در کینه‌ی وی نسبت به امیرالمؤمنین (ع) داشت. [۱] معاویه نیز در حالی قصاص از قاتلان عثمان را بهانه‌ی بیعت نکردن با امیرالمؤمنین (ع) کرده بود که حضرت برای او پیام فرستاده بود با آن حضرت بیعت کند و محاکمه‌ی قاتلان عثمان را به ایشان بسپارد، ولی معاویه زیر بار نرفت. [۲]

عجیب است که هرکسی به خودش این حق را می‌دهد خون‌خواه عثمان باشد، ولی هیچ‌کس نمی‌گوید نتیجه‌ی چنین برخوردی چیزی جز بر هم خوردن نظم عمومی و حاکمیت هرج و مرج نیست. مورّخانی همچون ابن‌کثیر به دفاع تمام‌قد از یزید می‌پردازند و تحرّک اهل مدینه را به همین دلیل نادرست و غلط می‌دانند؛ ولی در برابر عایشه و معاویه در تندترین جبهه‌گیری، خطای در اجتهاد را پیش می‌کشند!! هیچ‌کس نمی‌گوید چرا حتی یک گزارش ضعیف درباره‌ی تقاضای قصاص قاتلان عثمان از سوی فرزندان وی در دست نیست؟!

بنابراین اعتقاد ما بر آن است که اتفاقات یاد شده چیزی بسیار گسترده‌تر و پیچیده‌تر از یک سری جنگ‌های اعتقادی، و دارای پشت‌پرده‌ی بسیار پررنگ و عمیق سیاسی بود.

رکن دوم این دو جنگ خانمان‌برانداز را شهوت حکمرانی تشکیل می‌داد. عجیب است که پس از تعیین عمومی امیرالمؤمنین (ع) به‌عنوان حاکم جامعه‌ی اسلامی، سران فتنه همچنان به‌دنبال ابطال حاکمیت حضرت و زنده‌کردن سنّت غلط خلفای قبل از آن حضرت هستند.

عایشه عقیده داشت پس از رسیدگی به قاتلان عثمان باید کار تعیین خلیفه به شورا سپرده شود. [۳] این پیشنهاد را پیش از آن، طلحه و زبیر به عایشه داده بودند. [۴] معاویه هم پس از اطلاع از شکست جمل، شامیان را به خون‌خواهی عثمان و واگذاری تعیین خلیفه به شورا دعوت کرد. [۵] او به امیرالمؤمنین (ع) هم پیشنهاد کرده بود پس از آن‌که قاتلان عثمان را برای قصاص تحویل داد، مسأله‌ی حکومت را به شورا بسپارد. [۶]

جنگ جمل

کاروان جمل هنوز چندان از مکه دور نشده بود که سعید بن عاص اموی، شبی برای رفقایش صحبت می‌کرد و پس از تعریف و تمجید از عثمان، گفت:

«اگر به‌دنبال انتقام عثمان هستید، قاتلان عثمان بر این مرکب‌ها سوارند. [۷] یا همین‌جا به آن‌ها حمله کنید یا به خانه‌هایتان برگردید.»

مروان گفت:

«بهتر این است که آن‌ها را به جان هم بیندازیم و بعد به سراغ پیروز میدان برویم.»

ولی مغیره حرف سعید را پسندید و از همان‌جا با گروهی به طائف رفتند و تا پس از صفین آن‌جا ماندند. سعید بن عاص هم با گروهی به مکه بازگشتند و تا پس از صفین آن‌جا ماندند. [۸]

امام علی (ع) و عایشه در نبرد جمل
یک نقاشی از روضه الصفا اثر میرخواند سال ۱۵۷۱-۱۵۷۲ میلادی

عایشه در حالی اصرار بر جنگ جمل داشت و حُرمت همسری رسول‌خدا (ص) را سپر بلای خود کرده بود که اُمّ‌سلمه به او گفته بود شأن زنان دخالت در چنین مسائلی نیست. آن‌چه خدا از ما خواسته، پوشیدن چشم و حفظ حجاب است. [۹] ابن عباس هم به زبیر گفت:

«عایشه [اگر بر جمل سوار شده] می‌خواهد حکومت را به طلحه برساند که فامیلش است. تو به چه بهانه‌ای با علی که فامیلت است می‌جنگی؟!» [۱۰]

در هر حال، کاروان عایشه چنان شتابان حرکت می‌کرد که امیرالمؤمنین (ع) هم نتوانست در حومه‌ی مکه به آن‌ها دست یابد. [۱۱] وقتی فرستاده‌ی امیرالمؤمنین (ع) از طلحه و زبیر و عایشه از علت آمدنشان به بصره جویا شد، گفتند:

«صلاح امر در قاتلان عثمان نهفته است. اگر رسیدگی به آن‌ها رها شود، قرآن رها شده و اگر به آن‌ها رسیدگی شود، قرآن زنده شده.»

فرستاده گفت:

«قاتلان عثمان را که در بصره کشتید. شما ششصد نفر را کشتید.» [۱۲]

یک نقاشی خیالی از عثمان بن عفان

یکی دیگر از گزارش‌های حسّاس تاریخی در این زمینه به ما می‌گوید پس از مذاکره‌ی امیرالمؤمنین (ع) با طلحه و زبیر، و توافق هر دو طرف بر امضای صلح‌نامه، آن شب عده‌ای که مصلحت خود را در گل‌آلود شدن اوضاع می‌دیدند، به کشتار برخی از لشکریان بصره پرداختند و به این ترتیب، مردم بصره را – که کشتار شبانه را از چشم امیرالمؤمنین (ع) می‌دیدند – بر مبارزه با آن حضرت، یک‌صدا کردند. [۱۳]

عجیب است که این گزارش اصرار دارد این کار را به برخی طرفداران امیرالمؤمنین (ع) نسبت دهد که در ماجرای عثمان نیز شرکت داشتند. حال آن‌که چنین حرکاتی به امثال مروان حکم که سخن او در ابتدای خروج عایشه از مکه پیش از این ذکر شد بسیار زیبنده‌تر است.

بر اساس گزارشی دیگر: عایشه شخصی را فرستاد تا مردم را به قرآن فرا بخواند؛ ولی اشخاصی که تمایلی به ختم ماجرا نداشتند، آن شخص را تیرباران کردند. [۱۴]

این گزارش گویای آن است که تلاش‌هایی برای برقراری صلح صورت گرفته بود که هر بار با شیطنت گروهی به شکست می‌انجامید. آن‌چه جای تعجب دارد این‌که با وجود پیمان‌شکنان و بوزینه‌صفتانی همچون مروان حکم، چرا شاهد اصراری عجیب برای پیوند دادن این شیطنت‌ها با شیعیان هستیم؟!

آن‌که بیشترین سود را از آشفته‌بازار جمل به سوی خود می‌کشاند کیست؟! امویان که هم استاد این‌گونه خرابکاری‌ها هستند و هم پرونده‌ی سیاهی در این زمینه دارند و آردشان با خون مردم خمیر می‌شد؟ یا شیعیانی که تاریخ شاهد تعبّد محض آن‌ها نسبت به امیرالمؤمنین (ع) است و مرغ عروسی و عزای تمامی مراسم‌های آن روزگار بودند؟!

یکی از قرائنی که ارتباط این جنگ را با حزب اموی آشکارتر می‌سازد، نامه‌نگاری سران جمل با حزب اموی است. طلحه و زبیر، پس از اشغال بصره و کشتار در آن، شرح ماجرا را برای مردم شام نوشتند. [۱۵] از آن‌سو، بر اساس برخی گزارش‌ها، معاویه نیز نامه‌ای برای عایشه نوشته بود. [۱۶]

در هر حال، عایشه – که گفته‌اند روزگاری از افراد نابینا هم صورت می‌پوشانید [۱۷] – سوار بر شتر و در اطراف بصره، باعث جان‌باختن ده تا سیزده هزار انسان شد [۱۸] و جنگی را رقم زد که گفته‌اند: هیچ روزی به اندازه‌ی روز جمل دست و پای بریده‌شده یافت نشد! [۱۹] به‌گفته‌ی عروة بن زبیر: عایشه هرگاه به یاد جمل می‌افتاد چنان می‌گریست که روسری‌اش را خیس می‌کرد! و می‌گفت:

«کاش من فراموش شده بودم [و چنین کاری نمی‌کردم.]» [۲۰]

همچنین عایشه هرگاه آیه‌ی «وَ قَرْنَ فِی بُیوتِکنَّ» [۲۱] را می‌خواند، آن‌قدر می‌گریست که روسری‌اش خیس می‌شد! [۲۲] او بعدها می‌گفت: اگر روزگار به عقب بازمی‌گشت، هیچ‌گاه با علی [ع] نمی‌جنگید. [۲۳] هم‌چنین آرزو می‌کرد:

«کاش یکی از گیاهان زمین بودم و چیزی به شمار نمی‌آمدم.» [۲۴]

ثمرات فتنه‌ی جمل برای اسلام یهودی – اموی

شورش دنیاطلبان با ترغیب بنی‌امیه علیه امیرالمؤمنین (ع) منافع زیادی را برای شجره ملعونه یهودی – اموی داشت که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

۱. مشتبه‌شدن امور برای مردم و گمراهی آنان از راه حق

چنان‌که امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند:

«إِنَّ الْفِتَنَ إِذَا أَقْبَلَتْ شَبَّهَتْ» [۲۵]

فتنه باعث شبهه و آمیختن حق و باطل می‌شود و لذا افراد زیادی به گمراهی کشانده می‌شوند. مخصوصاً فتنه‌ای که سران آن افرادی همچون عایشه، طلحه و زبیر باشند که روزی یار و همراه پیامبر (ص) بودند. خطر این فتنه از فتنه‌های دیگر خیلی بیشتر و گمراهی آن شدیدتر است؛ چون عقبه‌ی فکری و طراح آن بنی‌امیه است و این فتنه شاخه‌ای از فتنه‌ی شجره ملعونه است. چنان‌که حضرت در ادامه می‌فرمایند:

«أَلَا وَ إِنَّ أَخْوَفَ الْفِتَنِ عِنْدِی عَلَیکمْ فِتْنَةُ بَنِی أُمَیةَ، فَإِنَّهَا فِتْنَةٌ عَمْیاءُ مُظْلِمَةٌ، عَمَّتْ خُطَّتُهَا وَ خَصَّتْ بَلِیتُهَا… [۲۶] آگاه باشید که ترسناک‌ترین فتنه‌ها، فتنه‌ی بنی‌امیه است که می‌ترسم گرفتار آن شوید. فتنه‌ی بنی‌امیه فتنه‌ای است کور و تاریک. فرمانروایی‌اش همه را در بر گیرد، ولی گزندش گروهی خاص را رسد…»

هم‌چنین یکی از اهداف یهود بازگرداندن مردم از راه حق است؛ چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لَا یزَالُونَ یقَاتِلُونَکمْ حَتَّى یرُدُّوکمْ عَنْ دِینِکمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا» [۲۷] و «وَ لَنْ تَرْضَى عَنْک الْیهُودُ وَ لَا النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ» [۲۸]. آن‌ها با استفاده از فتنه‌ی جمل، توانستند مردم زیادی را دچار گمراهی از دین حق نمایند.

۲. ناصبی شدن بصره و برخی از شهرها و قوت گرفتن تفکر عثمانی‌گری

یکی از عواقب مهم فتنه جمل این بود که دشمنی مردم بصره و برخی از شهرها با حضرت علی (ع) بیشتر شود و تفکر عثمانی در این شهرها به‌صورت ناصبی‌گری تجلّی کند و سال‌های متمادی دشمنی مردم این شهرها و نسل‌های آن‌ها با اهل‌بیت (ع) ادامه یابد و این یک پیروزی بزرگ برای اسلام یهودی – اموی بود.

۳. ایجاد مشکلات اجتماعی برای حکومت حضرت

هر جنگی، اگرچه بر حق باشد دارای عواقب ناخوشایندی است؛ ازجمله معلولیت‌های جسمی افراد، بی‌سرپرست شدن برخی خانواده‌ها، ایجاد اختلاف در بین مردم، هزینه‌های هنگفت و فقر و مانند آن.

جنگ جمل مخصوصاً که در بین دو گروه از مسلمانان برگزار شده بود، و طبق فرمان امیر مؤمنان (ع) اموال طرف مقابل نیز نباید غصب می‌شد، [۲۹] برای مردم کوفه و یاران آن حضرت درحقیقت منفعت مالی [غنیمت] نداشت؛ از طرفی عده‌ی زیادی از مردم از دو طرف در این جنگ کشته شدند و عده‌ی زیادی مجروح گشتند. این قتل‌ها و مجروحیت‌ها، محرومیت‌های بعدی را نیز به‌همراه داشت که گاهی باعث اعتراض مردم به آن حضرت می‌شد.

لذا یکی از عواملی بود که زمینه را برای کینه و مخالفت فرزندان و نسل‌های بعدی نسبت به حضرت علی (ع) آماده می‌کرد که معاویه، بعد از شهادت آن حضرت، از این زمینه‌های اجتماعی برای تربیت نسلی عثمانی استفاده نمود.

یک نقاشی خیالی از قتل عثمان بن عفان

۴. به‌وجودآمدن سوژه‌ی تبلیغاتی برای معاویه

اگر معاویه قبل از این، خون‌خواهی عثمان را بهانه قرار داده بود و با آن علیه امیر مؤمنان (ع) تبلیغ می‌کرد، الان شورش جمل این موضع را تثبیت کرد و مردم به نیرنگ‌های معاویه اعتماد زیادی کردند؛ چون صحابه‌ای همچون طلحه و زبیر و عایشه همسر پیامبر (ص) نیز حضرت علی (ع) را قاتل عثمان معرفی نمودند!

از طرف دیگر، اگر تا امروز حضرت علی (ع) در تبلیغات اموی قاتل عثمان معرفی می‌شد، بعد از این جنگ، قاتل طلحه و زبیر و محارب با همسر رسول‌الله (ص) و دختر خلیفه اول شناخته می‌شد. این فرصت تبلیغاتی توانست معاویه و بنی‌امیه را در اهداف خود به‌شدت جلو ببرد.

در کنار این موارد می‌توان موارد ذیل را نیز نام برد:
تلفات بالای جانی که باعث شد تا حزب اموی به تمامی اهداف خود از جنگ جمل دست یابد. نیز رقبای مهم معاویه که از افراد شورای خلیفه دوم بودند، کشته شدند.

پی‌نوشت‌ها:

[۱]‌ تاریخ الطبری، ج۳، ص۴۷۷.
[۲]‌ فتح الباری، ج۱۳، ص۷۵.
[۳]‌ سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۱۷۸.
[۴]‌ انساب الاشراف، ج۲، ص۲۲۳.
[۵]‌ سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۱۴۰.
[۶]‌ تاریخ الطبری، ج۴، ص۴.
[۷]‌ روشن است که بارزترین افراد مورد نظر وی، عایشه و طلحه هستند.
[۸]‌ طبقات الکبری، ج۵، ص۳۴و۳۵.
[۹]‌ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۸۰و۱۸۱.
[۱۰]‌ سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۱۷۸.
[۱۱]‌ المنتظم، ج۵، ص۸۲.
[۱۲]‌ همان، ص۸۵.
[۱۳]‌ همان، ص۸۷و۸۸.
[۱۴]‌ همان، ص۸۹.
[۱۵]‌ الکامل، ج۳، ص۲۱۹.
[۱۶]‌ تاریخ مدینة دمشق، ج۳۹، ص۲۷۹و۲۸۰.
[۱۷]‌ طبقات الکبری، ج۸، ص۶۹.
[۱۸]‌ همان، ج۵، ص۵۵.
[۱۹]‌ المنتظم، ج۵، ص۹۳.
[۲۰]‌ همان، ص۹۵.
به‌گزارش احمد حنبل، وقتی ابن‌عباس در آخرین لحظات عمر عایشه به عیادتش آمد و برخی مناقبی که غیرشیعه برای عایشه می‌شمارند را یادآور شد، عایشه پاسخ داد: «رهایم کن! به‌خدا سوگند آرزو می‌کنم کاش فراموش شده بودم [و این کارها را نمی‌کردم].» (مسند احمد، ج۱، ص۲۷۶).
[۲۱]‌ سوره‌ی احزاب، آیه‌ی۳۳.
[۲۲]‌ طبقات الکبرى، ج۸، ص۸۱.
[۲۳]‌ المنتظم، ج۶، ص۹۶.
[۲۴]‌ طبقات الکبرى، ج۸، ص۷۶.
[۲۵]‌ نهج‌البلاغه، خطبه‌ی۹۳.
[۲۶]‌ همان.
[۲۷]‌ «و آنان پیوسته با شما مى‌جنگند تا -اگر بتوانند- شما را از دینتان برگردانند»؛ سوره‌ی بقره، آیه‌ی۲۱۷.
[۲۸]‌ «و هرگز یهودیان و ترسایان از تو راضى نمى‌شوند، مگر آن‌که از کیش آنان پیروى کنى»؛ سوره‌ی بقره، آیه‌ی۱۲۰.
[۲۹]‌ المصنف ابن ابی‌شیبه، ج۷، ص۵۳۷.

منبع: درآمدی بر شناخت تبار انحراف، سیدمحمدمهدی حسین‌پور و مجتبی رضایی آدریانی، انتشارات شهید کاظمی، چاپ اول: بهار ۱۴۰۱، ج۳، ص۹۴-۱۰۱، با اندکی تلخیص.

««« پایان »»»

آشنایی با رنگ‌های به‌کار رفته در مقاله‌ی فوق:

رنگ آبی برای تأکید بر کلمات کلیدی است.
رنگ قهوه‌ای برای نقل‌قول استفاده می‌شود.
رنگ بنفش در تیترهای اصلی استفاده شده.
رنگ نارنجی در تیترهای فرعی استفاده شده.
رنگ قرمز برای لینک‌دادن استفاده شده.

جنگ جمل ، جنگ جمل ، جنگ جمل

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …