نقش یهود در شهادت امام حسین (ع) از نگاه قرآن و ادعیه

از نگاه برخی ادعیه و قرآن کریم به‌خوبی می‌توان نقش یهود در فاجعه‌ی کربلا و عاشورا و شهادت امام حسین علیه‌السلام را به اثبات رساند؛ چنان‌که در یکی از زیارت‌های مطلقه‌ی امام حسین علیه‌السلام چنین آمده است:

وَ اَشْهَدُ اَنَّ الَّذینَ سَفَکُوا دَمَکَ، وَ اسْتَحَلُّوا حُرْمَتَکَ، مَلْعُونُونَ مُعَذَّبُونَ عَلى لِسانِ داوُدَ وَ عیسَى بْنِ مَرْیَمَ، ذلِکَ بِما عَصَوْا وَ کانُوا یَعْتَدُونَ. [۱] و گواهى می‌دهم که حقّاً آنان که خونت را ریختند و حُرمت تو را از بین بردند ملعونند و معذّب هستند بر زبان داوود و عیسى بن مریم و این به‌خاطر آن گناهى است که کردند و مردمى تجاوزکار بودند.

اکنون سؤال این‌جاست که چه کسانی توسط حضرت داوود و عیسی بن مریم سلام‌الله‌علیهما لعنت شده‌اند؟

پاسخ این سؤال صراحتاً در آیه‌ی ۷۸ سوره‌ی مائده آمده است:

لُعِنَ الَّذِینَ کفَرُوا مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَ عِیسَى ابْنِ مَرْیمَ ذَلِک بِمَا عَصَوْا وَ کانُواْ یعْتَدُونَ.
کافران از بنی‌اسرائیل به زبان داود و عیسی بن مریم لعنت شدند، لعنت شدنشان بدین سبب بود که [از فرمان‌های خدا و پیامبران] سرپیچی کردند، و همواره [از حدود الهی] تجاوز داشتند.

هم‌چنین در زیارت عاشورا می‌خوانیم:

اللَّهُمَّ اِنَّ هذا یَوْمٌ تَبَرَّکَتْ بِهِ بَنُو اُمَیَّةَ وَ ابْنُ آکِلَةِ الْاَکْبادِ اللَّعینُ ابْنُ اللَّعینِ عَلى لِسانِکَ وَ لِسانِ نَبِیِّکَ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ…
خدایا این روز روزی است که مبارک و میمون دانستند آن را بنی‌امیه و پسر آن زن جگرخوار (معاویه)، آن ملعون پسر ملعون بر زبان تو و زبان پیامبرت که درود خدا بر او و آل او باد…!

سؤال این است: چه کسانی توسط خداوند متعال لعنت شده‌اند؟

پاسخ این سؤال را در آیات دوازده‌گانه‌ی زیر می‌یابیم که همگی درباره‌ی بنی‌اسرائیل و یهود نازل شده‌اند:

* فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَى خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ (مائده/۱۳)
ولی به‌خاطر پیمان‌شکنی، آن‌ها را از رحمت خویش دور ساختیم؛ و دل‌های آنان را سخت و سنگین نمودیم؛ سخنان (خدا) را از موردش تحریف می‌کنند؛ و بخشی از آن‌چه را به آن‌ها گوشزد شده بود، فراموش کردند؛ و هر زمان، از خیانتی (تازه) از آن‌ها آگاه می‌شوی، مگر عدّه‌ی کمی از آنان؛ ولی از آن‌ها درگذر و صرف‌نظر کن، که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد!

* مِنَ الَّذِينَ هَادُوا يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَيَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَاسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَرَاعِنَا لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِي الدِّينِ وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانْظُرْنَا لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ وَأَقْوَمَ وَلَكِنْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِيلاً (نساء/۴۶)
بعضی از یهود، سخنان را از جای خود، تحریف می‌کنند؛ و (به‌جای این‌که بگویند: «شنیدیم و اطاعت کردیم»)، می‌گویند: «شنیدیم و مخالفت کردیم! و (نیز می‌گویند:) بشنو! که هرگز نشنوی! و (از روی تمسخر می‌گویند:) راعنا [= ما را تحمیق کن!]» تا با زبان خود، حقایق را بگردانند و در آیین خدا، طعنه زنند. ولی اگر آن‌ها (به‌جای این همه لجاجت) می‌گفتند: «شنیدیم و اطاعت کردیم؛ و سخنان ما را بشنو و به ما مهلت ده (تا حقایق را درک کنیم)»، برای آنان بهتر، و با واقعیت سازگارتر بود. ولی خداوند، آن‌ها را بخاطر کفرشان، از رحمت خود دور ساخته است؛ از این‌رو جز عدّه‌ی کمی ایمان نمی‌آورند.

* يَا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ آمِنُوا بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِمَا مَعَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَى أَدْبَارِهَا أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولاً (نساء/۴۷)
ای کسانی که کتاب (خدا) به شما داده شده! به آن‌چه (بر پیامبر خود) نازل کردیم -و هماهنگ با نشانه‌هایی است که با شماست- ایمان بیاورید، پیش از آن‌که صورت‌هایی را محو کنیم، سپس به پشت سر بازگردانیم، یا آن‌ها را از رحمت خود دور سازیم، همان‌گونه که «اصحاب سبت» [= گروهی از تبه‌کاران بنی‌اسرائیل‌] را دور ساختیم؛ و فرمان خدا، در هر حال انجام شدنی است!

* أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيبًا مِنَ الْكِتَابِ يُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ وَيَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا هَؤُلَاءِ أَهْدَى مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا سَبِيلاً أُولَئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَمَنْ يَلْعَنِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ نَصِيراً (نساء/۵۲و۵۱)
آیا ندیدی کسانی را که بهره‌ای از کتاب (خدا) به آنان داده شده، (با این حال)، به «جبت» و «طاغوت» [= بت و بت‌پرستان‌] ایمان می‌آورند، و درباره‌ی کافران می‌گویند: «آن‌ها، از کسانی که ایمان آورده‌اند، هدایت‌یافته‌ترند»؟! آن‌ها کسانی هستند که خداوند، ایشان را از رحمت خود، دور ساخته است؛ و هرکس را خدا از رحمتش دور سازد، یاوری برای او نخواهی یافت.

* قُلْ هَلْ أُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذَلِكَ مَثُوبَةً عِنْدَ اللَّهِ مَنْ لَعَنَهُ اللَّهُ وَغَضِبَ عَلَيْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِيرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوتَ أُولَئِكَ شَرٌّ مَكَانًا وَأَضَلُّ عَنْ سَوَاءِ السَّبِيلِ (مائده/۶۰)
بگو: «آیا شما را از کسانی که موقعیّت و پاداش‌شان نزد خدا بدتر از این است، با خبر کنم؟ کسانی که خداوند آن‌ها را از رحمت خود دور ساخته، و مورد خشم قرار داده، (و مسخ کرده،) و از آن‌ها، میمون‌ها و خوک‌هایی قرار داده، و پرستش بت کرده‌اند؛ موقعیّت و محل آن‌ها، بدتر است؛ و از راه راست، گمراه‌ترند.»

* وَقَالُوا قُلُوبُنَا غُلْفٌ بَلْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَقَلِيلاً مَا يُؤْمِنُونَ (بقره/۸۸)
و (آن‌ها از روی استهزا) گفتند: دل‌های ما در غلاف است! (و ما از گفته‌ی تو چیزی نمی‌فهمیم. آری، همین‌طور است!) خداوند آن‌ها را به‌خاطر کفرشان، از رحمت خود دور ساخته، (به همین دلیل، چیزی درک نمی‌کنند؛) و کمتر ایمان می‌آورند.

* أُولَئِكَ جَزَاؤُهُمْ أَنَّ عَلَيْهِمْ لَعْنَةَ اللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ (آل عمران/۸۷)
کیفر آن‌ها، این است که لعن (و طرد) خداوند و فرشتگان و مردم همگی بر آن‌هاست.

* إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ (بقره/۱۵۹)
کسانی که دلایل روشن، و وسیله‌ی هدایتی را که نازل کرده‌ایم، بعد از آن‌که در کتاب برای مردم بیان نمودیم، کتمان کنند، خدا آن‌ها را لعنت می‌کند؛ و همه‌ی لعن‌کنندگان نیز، آن‌ها را لعن می‌کنند.

* إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ كُفَّارٌ أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ (بقره/۱۶۱)
کسانی‌که کافر شدند، و در حالِ کفر از دنیا رفتند، لعنت خداوند و فرشتگان و همه‌ی مردم بر آن‌ها خواهد بود!

* وَالَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ (رعد/۲۵)
آن‌ها که عهد الهی را پس از محکم کردن می‌شکنند، و پیوندهایی را که خدا دستور به برقراری آن داده قطع می‌کنند، و در روی زمین فساد می‌نمایند، لعنت برای آن‌هاست؛ و بدی (و مجازات) سرای آخرت!

* وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنْفِقُ كَيْفَ يَشَاءُ وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا وَأَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ كُلَّمَا أَوْقَدُوا نَارًا لِلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ (مائده/۶۴)
یهود گفتند: دست (قدرت) خدا بسته است! به‌واسطه‌ی این گفتار (دروغ) دست آن‌ها بسته شده و به لعن خدا گرفتار گردیدند، بلکه دو دست (قدرت) خدا گشاده است و هرگونه بخواهد (بر خلق) انفاق می‌کند. و همانا قرآنی که به تو نازل گشت بر کفر و طغیان بسیاری از اهل کتاب بیفزاید و ما (به کیفر آن) تا قیامت آتش کینه و دشمنی را در میان آن‌ها برافروختیم، هرگاه برای جنگ (با مسلمانان) آتشی برافروختند خدا آن آتش را خاموش ساخت، و آن‌ها در روی زمین به فسادکاری می‌کوشند، و هرگز خدا مردم ستمکار مفسد را دوست نمی‌دارد.

* وَلَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ وَكَانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جَاءَهُمْ مَا عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكَافِرِينَ (بقره/۸۹)
و چون کتاب آسمانی قرآن از نزد خدا برای هدایت آن‌ها آمد، با وجودی که کتاب (تورات) آنان را تصدیق می‌کرد و با آن‌که خود آن‌ها پیش از بعثت (پیامبر اسلام) انتظار غلبه بر کافران داشتند، آن‌گاه که آمد و شناختند (که همان پیغمبر موعود است)، باز به او کافر شدند (و از نعمت وجود او ناسپاسی کردند)، پس خشم خدا بر کافران باد.

به هر حال تبارشناسی دشمنان اهل‌بیت علیهم‌السلام در زیارت عاشورا که با کلیدواژه‌ی «لعن» مشخص شده‌اند، دارای طبقه‌بندی و گروه‌بندی‌های مختلفی هستند.

در این گروه‌بندی قاتلان مباشر امام حسین علیه‌السلام در رده‌های آخر قرار گرفته‌اند و گروه‌هایی که در پشت صحنه فعال بودند، در اولویت قرار دارند. همان گروه‌هایی که در نظام سیاسی پس از پیامبر (ص) انحراف ایجاد کردند تا جایی که مسلمانان فرزند پیامبرشان را کُشتند و به آن مباهات کردند.

این گروه‌ها مقدمه‌چینی رویداد عاشورا را انجام دادند و امثال شمر و عمر سعد و… پیاده‌نظام و آلت دست این سیستم انحراف‌گر شیطانی بودند. بر همین اساس در زیارت عاشورا چهار گروه لعن می‌شوند:

۱. «فَلَعَنَ اللَّهُ اُمَّةً اَسَّسَتْ اَساسَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ عَلَیْکُمْ اَهْلَ الْبَیْتِ»
2. «وَ لَعَنَ اللَّهُ اُمَّةً دَفَعَتْکُمْ عَنْ مَقامِکُمْ و َاَزالَتْکُمْ عَنْ مَراتِبِکُمُ الَّتی رَتَّبَکُمُ اللَّهُ فیها»
3. «وَ لَعَنَ اللَّهُ اُمَّةً قَتَلَتْکُمْ»
4. «وَ لَعَنَ اللَّهُ الْمُمَهِّدینَ لَهُمْ بِالتَّمْکینِ مِنْ قِتالِکُمْ»

«امت» در لغت عرب به‌معنای سازمانی است که امام و رهبر دارد؛ یعنی یک گروه سازمان‌دهی‌شده در صدد ایجاد این ظلم بودند که بنی‌امیه عامل اجرای آن بود.

از سوی دیگر با توجه به آیات قرآن کریم و روایات معصومان علیهم‌السلام قوم یهود دو فساد بزرگ داشته‌اند، که شهادت مظلومانه‌ی امام حسین علیه‌السلام تأویلِ یکی از آن دو فساد است.

عبدالله بن قاسم بطل درباره‌ی تأویلِ آیات شریفه‌ی ذیل:

وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوّاً كَبِيراً فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولَاهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَاداً لَنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلَالَ الدِّيَارِ وَكَانَ وَعْداً مَفْعُولاً ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيراً (اسراء/۴-۶)
ما به بنی‌اسرائیل در کتاب (تورات) اعلام کردیم که دوبار در زمین فساد خواهید کرد، و برتری‌جویی بزرگی خواهید نمود. هنگامی که نخستین وعده فرا رسد، گروهی از بندگان پیکارجوی خود را بر ضدّ شما می‌انگیزیم (تا شما را سخت در هم کوبند؛ حتی برای به‌دست آوردن مجرمان)، خانه‌ها را جست‌وجو می‌کنند؛ و این وعده‌ای است قطعی! پس شما را بر آن‌ها چیره می‌کنیم؛ و شما را به‌وسیله‌ی دارایی‌ها و فرزندانی کمک خواهیم کرد؛ و نفرات شما را بیشتر (از دشمن) قرار می‌دهیم.

از امام صادق (ع) روایت می‌کند که فرمودند:

عبارت «وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ…» به کشتن امام علی بن ابی‌طالب (ع) و نیزه زدن به امام حسن (ع) نظر دارد و عبارت «…وَلَتَعْلُنَّ عُلُوّاً كَبِيراً» حاکی از کشته‌شدن امام حسین (ع) است و عبارت «فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولَاهُمَا…» حکایت از ریخته‌شدن خون امام حسین (ع) دارد و عبارت «بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَاداً لَنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلَالَ الدِّيَارِ…» بر مردمی دلالت دارد که خداوند پیش از ظهور امام قائم (عج) می‌فرستد و هیچ‌کس را که مسئول خونی در خاندان حضرت محمد (ص) است وانگذارند مگر آن‌که او را بکشند. «وَكَانَ وَعْداً مَفْعُولاً» یعنی ظهور امام قائم (عج) و مقصود از عبارت «ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ…» رجعت امام حسین (ع) است با هفتاد تن از یاران وفادار خود… [۲]

در حدیث دیگری نیز آمده است که هنگام نزول آیه‌ی «وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ لَا تَسْفِكُونَ دِمَاءَكُمْ…» (بقره/۸۴-۸۵) که در مذمت يهود نازل شده است، (چون عهدهای الهی را شکستند و از فرمان خدا روی برتافتند و رسولان الهی را تکذیب کردند و پیامبران الهی را کُشتند) رسول‌خدا (ص) فرمودند:

«آیا خبر ندهم به شما نسبت به کسانی که مانند یهودیان پیمان‌شکن هستند و یهودیان امت من به حساب می‌آیند؟» گفتند: «آری یا رسول‌الله.» فرمودند: «قومی از امت من (بنی‌امیه) که خود را پیرو آیین من نشان می‌دهند، ولی برجستگان ذريه‌ی من، نسل پاک من و فرزندان دخترم را می‌کُشند و آیین مرا دگرگون می‌کنند و سنّت مرا تغییر می‌دهند و فرزندانم حسن و حسین (ع) را می‌کُشند، آن‌گونه که گذشتگان این قوم يهود، زکریا و یحیی را کشتند. آگاه باشید خداوند آنان را لعنت می‌کند آن‌گونه که پیش‌تر ایشان را لعنت کرد…» [۳]

در دعای ندبه نیز درباره‌ی وجود مقدس امام زمان (عج) می‌خوانیم: «أَيْنَ الطّالِبُ بِذُحُولِ الْأَنْبِياءِ وَ أَبْناءِ الأَنْبِياءِ؟ أَيْنَ الطّالِبُ بِدَمِ الْمَقْتُولِ بِكَرْبَلاءَ؟» [۴] در این فقره از دعا، قبل از این‌که شهادت سیدالشهدا (ع) را مطرح کند، از انبیاء و اولاد انبیاء سخن رانده است.

سؤال این است: امام حسین (ع) را چه کسانی کُشتند؟ جنگ اساسی امام زمان (عج) با چه کسانی است؟ عبارت «أَلا یا أهْلَ الْعالَمِ اَنَّ جَدِّیَ الْحُسَیْن قَتَلُوهُ عَطْشَاناً» [۵] با کیست؟ جواب همه‌ی این سؤالات برمی‌گردد به شجره‌ی ملعونه‌ی یهودی بنی‌امیه.

آری! همین یهودیان بودند که انبیاء و ابنای انبیاء همچون حضرت زکریا (ع) و فرزندش حضرت یحیی (ع) را کُشتند و در ادامه با به شهادت رساندن پیامبر (ص)، ابنای او، به‌خصوص امام حسین (ع) را هم به شهادت رساندند.

شاهد ما همان‌گونه که پیش از این بدان اشاره شد، آیاتی است که خداوند متعال می‌فرماید: شما (یهود) بودید که انبیاء را کُشتید. چنان‌که در سوره‌ی بقره آیه‌ی ۶۱ می‌فرماید:

…ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ذَلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ؛
چرا که آنان نسبت به آیات الهی، کفر می‌ورزیدند؛ و پیامبران را به ناحق می‌کُشتند. این‌ها به‌خاطر آن بود که گناهکار و متجاوز بودند.

پی‌نوشت‌ها:

[۱] کامل الزیارات، باب ۷۹، صفحه ۲۰۹، حدیث ۶.
[۲] الروضة من الكافي، الشيخ الكليني، جلد ۸، صفحه ۲۰۶.
[۳] بحارالأنوار، طبع مؤسسة الوفاء، العلامة المجلسي، جلد ۴۴، صفحه ۳۰۴.
[۴] إقبال الأعمال، طبع القديمة، السيد بن طاووس، جلد ۱، صفحه ۲۹۷.
[۵] الزام الناصب فی اثبات الحجة الغائب، الیزدي الحائري، علي، جلد ۲، صفحه ۲۳۳.

««« پایان »»»

آشنایی با رنگ‌های به‌کار رفته در مقاله‌ی فوق:

رنگ آبی برای تأکید بر کلمات کلیدی است.
رنگ سبز برای آیات و ادعیه استفاده شده.
رنگ قهوه‌ای در ترجمه‌ها استفاده شده.
رنگ قرمز برای لینک‌دادن استفاده شده.

شهادت امام حسین ، شهادت امام حسین

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …

شهادت امام حسین ، شهادت امام حسین