تعاملات معاویه با یهودیان

یکی از منابع معاصر که مطالب بسیار مهم و جالبی پیرامون وضعیت یهود در دوران‌های مختلف ارائه می‌نماید، کتاب «تاریخ یهود ایران» است. این کتاب توسط یک یهودی با نام دکتر «حبیب لوی» نگارش شده است. معاویه

نویسنده از آن‌جا که خود یک یهودی است، نکات قابل توجهی را – به‌ویژه پیرامون دوران بنی‌امیه و بنی‌العباس – ارائه نموده که ما در این نوشتار نکات مطرح شده در این کتاب پیرامون تعاملات معاویه و یهود را نقل خواهیم کرد.

الف. مساعدت یهودیان به معاویه برای فتح شام

حبیب لوی درباره‌ی کمک و مساعدت‌های یهودیان به سپاه معاویه، که در آن زمان به‌عنوان فرمانده سپاهیان اسلام برای فتح شام منصوب شده بود، به نکات قابل توجهی اشاره کرده و می‌نویسد:

رومی‌ها اگر در هر چیز اختلاف داشتند، در یک موضوع با هم متحد بودند و آن آزار یهودیان بود و این آزار و شکنجه به‌اندازه‌ای یهودیان را به جان آورده بود که با وجود علاقه به ثروت، حاضر می‌شدند همه نوع کمک مالی به مسلمانان بکنند و به‌دست آنان از رومیان انتقام بکشند، و علاوه بر کمک مالی، هر کمکی که ممکن باشد، برای کوبیدن رومیان انجام دهند.

مثلاً سپاهیان اسلام هفت سال تمام، شهر قیصاریه را محاصره کردند و از تصرف آن عاجز ماندند، زیرا هر شب صدهزار سپاهی برج و باروی آن شهر را نگاهداری می‌کردند.

معاویه سردار سپاهیان اسلام از یهودیان کمک خواست [!] و یکی از یهودیان به‌نام یوسف مسلمان‌ها را از راه آب به داخل شهر هدایت کرد و در ازای این راهنمایی برای خود و کسان خود امان گرفت و در واقع فتح قیصاریه پس از هفت سال محاصره با کمک آن مرد یهودی صورت گرفت.

و همین قسم ابوعبیده سردار دیگر اسلام با اهالی سامره، که همگی یهودی بودند، پیمان دوستی منعقد کرد و آنان را از پرداخت جزیه معاف داشت، مشروط بر این‌که راهنما و کمک مسلمانان باشند. (ص۳۰۷و۳۰۸)

نکته‌ی قابل توجه در این ماجرا کمک‌گرفتن معاویه از یهودیان بدون اجازه و مشورت با دیگر بزرگان صحابه و حتی خلیفه‌ی وقت است!

سؤال این است که معاویه به چه علت فقط از یهودیان برای پیروزی در این نبرد استفاده کرده است؟! وی از کجا می‌دانسته که تنها یهودیان می‌توانند ایشان را از این مخمصه‌ی هفت‌ساله نجات دهند؟! آیا این نشان‌دهنده‌ی ارتباطات تنگاتنگ و دیرینه میان وی و یهودیان نیست؟!

از طرف دیگر یهودیان به چه علت به معاویه کمک کرده و به وی اعتماد کرده‌اند؟! آنان از کجا می‌دانستند که معاویه خُلف‌وعده نخواهد کرد؟! چرا وی از خلیفه‌ی وقت برای این امر مهم که هفت سال به طول انجامیده نظری نخواسته است؟! آیا مکاتبه‌ای انجام شده و معاویه این‌گونه دستور گرفته؟! آیا هم‌عقیده بودن خلیفه‌ی وقت با وی در کمک‌گرفتن از یهود باعث شده معاویه دست به چنین کاری بزند؟!

نکته‌ی جالب ماجرا، هماهنگی اعوان و انصار خلفا و معاویه در همراه‌کردن دیگر یهودیان با خود است! چنان‌که نویسنده‌ی یهودی این کتاب نیز به نمونه‌ای از آن درباره‌ی ابوعبیده اشاره کرده است.

ب. یهودیان، یکی از عوامل پیشروی مسلمانان در شمال آفریقا و اندلس

نکته‌ی قابل توجه دیگری که حبیب لوی بدان اشاره می‌کند، نقش یهودیان در پیروزی‌های مسلمانان در زمان معاویه و خلفای بعد از او در دیگر نقاط همچون شمال آفریقا و اندلس است. وی در این‌باره می‌نویسد:

در فتوحات اسلام در آفریقای شمالی و اندولوزی (اندلس) اسپانیا، یهودیان یکی از عوامل پیشرفت لشکریان اسلام بودند، زیرا آزادی و آسایش و تأمین هستی خود را در موفقیت اسلام می‌دانستند. (ص۳۱۲)

جدا از این‌که نویسنده‌ی کتاب، پیروزی‌های بسیاری از نقاطی همچون شامات و شمال آفریقا و اندلس را به‌سبب همیاری و کمک یهودیان می‌داند، این‌که وی مدعی است آزادی و آسایش و تأمین هستی یهودیان در این دوران در گرو موفقیت اسلام بوده، نکته‌ای است قابل توجه! که بازهم نشان‌دهنده‌ی عمق این روابط میان معاویه و دیگر خلفای اموی با یهودیان است.

بر همین اساس است که قدرت و مکنت یهود در این دوران به‌طور قابل ملاحظه و عجیبی زیاد شده، تا آن‌جا که وی در ادامه می‌نویسد:

هرچقدر متصرفات خلیفه از شرق و شمال یا جنوب الی اسپانی و هند توسعه می‌یافت، همان‌قدر رئیس کل جامعه‌ی یهود ایران اقتدارش زیادتر می‌گردید، و حتی یهودیان یهودیه – که سابقاً سِمَت رهبری معنوی یهودیان جهان را داشتند – پیرو اجرای دستورات یهودیان بین‌النهرین، ایالت غربی ایران گردیدند.

یعنی محلی که روزی بخت‌النصر یهودیان را به اسارت برده بود و در کنار رود بابل به یاد صیون ملت یهود زاری می‌کرد، مرکز اقتدار یهود گشته بود.

در حالی‌که یهودیان ایران در عصر خلفا به آزادی کاملی نائل گردیده و جامعه‌ی آن‌ها مانند جزایر مستقلی در اقیانوس بی‌کران سبز و خرم بودند، یهودیان اروپا خصوصاً اسپانیا در مُنتهای بدبختی و محدودیت به‌سر می‌بردند. (ص۳۳۲و۳۳۳)

منابع:

۱. درآمدی بر شناخت تبار انحراف، سیدمحمدمهدی حسین‌پور و مجتبی رضایی آدریانی، ج۴، ص۴۷-۵۰.
۲. تاریخ یهود ایران، دکتر حبیب لوی، کتاب‌فروشی یهودا بروخیم، چاپ اول، تهران، ۱۳۳۹ش، ج۲.

درباره‌ی حبیب لوی بیشتر بدانیم:
حبیب لوی دندان‌پزشک رضاخان

««« پایان »»»

آشنایی با رنگ‌های به‌کار رفته در مقاله‌ی فوق:

رنگ آبی برای تأکید بر کلمات کلیدی است.
رنگ قهوه‌ای برای نقل‌قول استفاده می‌شود.
رنگ بنفش در تیترهای اصلی استفاده شده.
رنگ قرمز برای لینک‌دادن استفاده شده.

…

اندیشکده مطالعات یهود در پیام‌رسان‌ها:

… … …